درباره شبکه فرسوده انتقال آب مشهد و آبی که در روزهای کم‌آبی از دست می‌رود | چکه‌های بی‌پایان

هر سال حداقل ۴ درصد، معادل دویست کیلومتر از شبکه فرسوده توزیع آب مشهد باید اصلاح شود، با این حال محدودیت‌های مالی، تحقق این اقدام را برای شرکت آب وفاضلاب مشهد دشوار کرده و سبب شده است که هشتاد کیلومتر کمتر از این میزان یعنی فقط ۱۲۰ کیلومتر آن اصلاح شود. این هشتاد کیلومتر از شبکه که اصلاح نشده است و هرسال نیز بر میزان آن افزوده می‌شود، هدررفت آب در شبکه توزیع را به دنبال دارد، آن هم درحالی که مدت هاست مشهد با بحران آب دست به گریبان است.

محمود محتشمی‌راد، مدیر روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب مشهد پیش‌تر در گفت‌وگویی در همین‌باره میزان هدررفت در شبکه آب شرب مشهد را ۹ درصد اعلام کرده بود.

چرا اصلاح شبکه، ضروری است؟

«یکی از ضرورت‌های اصلاح شبکه فرسوده توزیع آب، جلوگیری از هدررفت آب است». این جمله را دکتر کامران داوری، عضو هیئت علمی گروه آموزشی علوم ومهندسی آب دانشکده کشاورزی و رئیس پژوهشکده آب و محیط زیست، بیان می‌کند.

او در این باره می‌گوید: وقتی لوله‌ای در مسیر شبکه توزیع آب دچار ترکیدگی می‌شود، آب از درون آن به بیرون می‌ریزد و به نوعی هدر می‌رود که با اصلاح و رفع مشکل لوله، از هدررفت آب نیز جلوگیری می‌شود.

«آبی را که شرکت آبفا به مردم تحویل می‌دهد، "آب بادرآمد" و آبی را که امکان تحویلش به مردم وجود نداشته باشد، "آب بدون درآمد" می‌نامند». عضو هیئت علمی گروه آموزشی علوم ومهندسی آب دانشکده کشاورزی با ارائه این تعاریف بیان می‌کند: اگر لوله‌ها در شبکه توزیع آب تعویض و اصلاح نشود، هزینه‌ها افزایش می‌یابد و انجام این کار برای متولیان آن سخت‌تر خواهد شد، بنابراین آن‌ها باید هر ۲۵ سال، شبکه فرسوده توزیع آب را اصلاح کنند، در غیر این صورت باید هزینه تعمیرات را با نرخ بیشتر پرداخت کنند.  

به گفته دکتر داوری، عمر متوسط لوله‌ها در شبکه توزیع آب مشهد، بیش از دوازده سال است، اما در خراسان رضوی این میزان به بیش از چهل سال می‌رسد؛ یعنی شرایط مشهد در بخش اصلاح شبکه توزیع آب، از خیلی از شهر‌های دیگر استانمان، بهتر است.

اصلاح ناقص شبکه توزیع

شرکت آبفای مشهد از سال۱۳۶۷ فعالیت خود را آغاز کرده و از سال۱۳۷۰ تاکنون، ۲هزارو۹۳۸کیلومتر از شبکه توزیع آب را اصلاح کرده است، با این حال برای بازسازی کامل شبکه فرسوده و بهبود کیفیت خدمات آبرسانی، نیاز به تخصیص اعتبارات بیشتر و حمایت‌های مالی جدی وجود دارد.

«هر سال ۴درصد از شبکه فرسوده توزیع آب باید اصلاح شود. با توجه به اینکه طول شبکه توزیع آب در مشهد بیش از ۵هزار کیلومتر است، باید هر سال حداقل دویست کیلومتر اصلاح شود. اما به دلیل محدودیت‌های مالی و تناسب نداشتن بین هزینه‌ها و درآمدها، اجرای این اصلاحات با چنین استانداردی، از توان شبکه آبفای مشهد خارج است». این جملات را هم سیدحسن آقایی، معاون بهره برداری و توسعه آب شرکت آب وفاضلاب مشهد، می‌گوید.

وی بیان می‌کند: با این حال، شرکت آبفای مشهد هر سال تقریبا ۱۲۰کیلومتر از شبکه فرسوده توزیع آب را اصلاح می‌کند.

آقایی همچنین به هزینه‌های صرف شده اشاره و بیان می‌کند: از سال۱۳۸۷ تاکنون، ۷۴میلیارد تومان صرف اصلاح شبکه شده است که ۴۵میلیارد تومان از این اعتبار، معادل ۶۰درصد آن، از سال۱۴۰۰ به بعد هزینه شده است.

با وجود چالش‌های مالی، شرکت آبفای مشهد پیشرفت‌های درخورتوجهی در اصلاح شبکه توزیع آب داشته است. معاون بهره برداری و توسعه آب شرکت آب وفاضلاب مشهد، به تقسیم مشهد به ۲۱پهنه اشاره می‌کند و‌ می‌گوید: برای هرکدام از این پهنه ها، فشار استاندارد تعریف شده که به بهبود توزیع آب کمک کرده است.

این مسئول شاغل در شرکت آب وفاضلاب مشهد همچنین به استفاده از فشارشکن‌ها برای جلوگیری از هدررفت آب و کاهش خطای انسانی در مدیریت شبکه اشاره و یادآوری می‌کند: یکی دیگر از پیشرفت‌های مهم، رسیدن آب از مخازن و چاه‌ها به طور مستقیم به شبکه توزیع آب است که باعث کاهش نوسانات در توزیع آب شده است.

آقایی تصریح می‌کند: با افزودن ۱۳۰هزار خط لوله جدید به شبکه توزیع آب، از پدیده خستگی ناشی از فرسودگی شبکه جلوگیری کرده‌ایم.

وی با اشاره به تأثیر جنس زمین در برخی مناطق بر اصلاح شبکه فرسوده توزیع آب، نیز بیان می‌کند: در مناطقی که جنس زمین نرم است، بارندگی می‌تواند باعث جمع شدن آب و ایجاد مشکلاتی در توزیع یکنواخت آن شود؛ مهندسان شرکت آبفا با انجام عملیات نشریابی، نشر مرئی و غیرمرئی را در این مناطق، شناسایی و رفع کرده‌اند.

با وجود پیشرفت ها، چالش‌های بزرگی پیش روی شرکت آبفای مشهد قرار دارد. آقایی به افزایش مصرف آب در روز‌های پایانی سال، به خصوص ۲۹اسفند، اشاره می‌کند و‌ می‌گوید: خانه تکانی و افزایش استحمام در این روزها، باعث می‌شود مصرف آب به اوج خود برسد. برای مدیریت این چالش ها، نیاز به تخصیص اعتبارات بیشتر و برنامه ریزی بلندمدت وجود دارد.

۴/۲۱ درصد از شبکه و خطوط انتقال آب شهری و روستایی در خراسان رضوی فرسوده است. این میزان ۵ هزارو ۱۶۹ کیلومتر شبکه فرسوده آب شهری و روستایی و ۸۴۷کیلومتر خطوط فرسوده انتقال آب را شامل می‌شود. برای اصلاح این شبکه، هزینه‌ای بالغ بر ۳ هزارو ۲۶۲ میلیارد تومان نیاز است.

معاون بهره برداری و توسعه آب شرکت آب وفاضلاب مشهد با اشاره به اینکه عمر متوسط شبکه توزیع آب بین ۲۰ تا ۲۵ سال است، می‌گوید: دوام این شبکه فقط مربوط به عوامل فیزیکی نیست، بلکه توسعه شبکه آب شهری و روستایی نیز جزو عوامل اثرگذار بر این حوزه است.

آن طور که آقایی توضیح می‌دهد، اگر در اصلاح شبکه توزیع آب از لوله‌هایی با قطر زیاد استفاده شود، در زمان اوج مصرف، سرعت آب کاهش می‌یابد و نتیجه، آن می‌شود که ساکنان آپارتمان نشین در طبقات بالا با افت فشار آب رو به رو می‌شوند.

هدررفت ۳۳ درصدی آب در شبکه انتقال خراسان رضوی

حسین امامی، مدیرعامل شرکت آب وفاضلاب خراسان رضوی، هم پیش‌تر درباره هدررفت آب در شبکه توزیع استان گفته بود: تولید آب آبفای استان، سالانه ۳۳۰میلیون مترمکعب است که بیش از ۱۰۰میلیون مترمکعب، یعنی یک سوم این میزان در مسیر انتقال هدر می‌رود. ۱۳درصد آب تولیدی آبفا بدون درآمد است و به علت خرابی یا قدیمی بودن شمارشگرها، از آن عبور می‌کند و درآمدی عاید این اداره نمی‌شود و ازطرفی ۲۰درصد نیز در شبکه فرسوده انتقال از بین می‌رود.

داده‌هایی که شرکت آب وفاضلاب خراسان رضوی دراختیار ما قرار داده است، حاکی از آن است که در دیگر شهر‌ها و روستا‌های استان هم وضعیت مطلوب نیست. طول شبکه فرسوده آب روستایی در این استان، ۴ هزارو ۶۵ کیلومتر و طول شبکه فرسوده آب شهری، ۱۱۰۴کیلومتر است که مجموع شبکه فرسوده آب شهری و روستایی را به ۵هزارو ۱۶۹ کیلومتر می‌رساند. همچنین، طول خطوط فرسوده انتقال آب روستایی ۵۲۵کیلومتر و طول خطوط فرسوده انتقال آب شهری، ۳۲۲کیلومتر است که مجموع آن‌ها به ۸۴۷کیلومتر می‌رسد. درنهایت، طول کل شبکه و خطوط فرسوده انتقال آب شهری و روستایی در خراسان رضوی به ۶هزارو ۱۶ کیلومتر می‌رسد.

بر اساس این آمارها، ۴/۲۱ درصد از کل شبکه و خطوط انتقال آب شهری و روستایی خراسان رضوی فرسوده است که نیاز به اصلاح دارد. برای این منظور، هزینه‌ای بالغ بر ۳ هزارو۲۶۲میلیارد تومان نیاز است.

طول شبکه آب روستایی در این استان به ۱۰هزارو۷۳۴کیلومتر می‌رسد. همچنین، طول خطوط انتقال آب شهری برابر با ۷هزارو ۴۳۱ کیلومتر است. این مقادیر درمجموع، طول شبکه آب شهری و روستایی را به ۱۸هزارو۱۶۵کیلومتر می‌رساند. علاوه بر این، طول خطوط انتقال آب روستایی ۸هزارو ۵۱ کیلومتر و طول خطوط انتقال آب شهری ۱۹۳۴کیلومتر است. مجموع این خطوط انتقال شهری و روستایی به ۹هزارو ۹۸۵ کیلومتر می‌رسد.

درمجموع، طول شبکه و خطوط انتقال آب شهری و روستایی در خراسان رضوی، ۲۸هزارو۱۵۰کیلومتر است.