نگاهی به اتفاقات یک سال اخیر تئاتر مشهد | صحنه‌ای بی‌پرده از چالش‌ها و امید‌ها

به گزارش شهرآرانیوز، در یک سال گذشته، تئاتر مشهد که به‌عنوان قطب دوم تئاتر کشور شناخته می‌شود، توانسته است با وجود تمامی چالش‌ها و مشکلات، دستاوردهایی را در عرصه هنر نمایشی کشور به‌دست بیاورد. این شهر با حضور پررنگ در جشنواره‌ها و کسب افتخارات متعدد، توانسته است جایگاه خود را در بین مخاطبان تئاتر تثبیت کند. اما این مسیر پرپیچ‌وخم بدون دشواری نبوده است؛ تئاتر مشهد در کنار این موفقیت‌ها، با مشکلاتی نیز دست‌وپنجه نرم کرده که گاهی مانع از پیشرفت سریع آن شده است. با این حال، همچنان شاهد افزایش تعداد علاقه‌مندان و مخاطبان تئاتر در این شهر هستیم. گزارش پیش‌رو، نگاهی به مهم‌ترین تحولات و دستاوردهای تئاتر مشهد در سال گذشته دارد.

نگاهی به آمار فروش تئاتر خراسان رضوی در سال ۱۴۰۳

در حاشیه تئاتر مشهد | از بحران بلیت‌فروشی تا جنجال یک کپی‌برداری

در یک سال اخیر، صحنه تئاتر مشهد با چالش‌هایی جدی مواجه بوده است؛ یکی از مهم‌ترین آن‌ها، تعطیلی برخی نمایش‌ها به‌دلیل عدم فروش بلیت بود. نمایش‌هایی همچون سرزمین خواب، باران در شب تابستان و پزشکی نازنین در مواقعی که با استقبال پایین مخاطبان روبه‌رو شدند، اجرای خود را متوقف کردند. این تصمیم از نگاه اقتصادی برای گروه‌های نمایشی قابل درک است، اما تعطیلی ناگهانی یک اثر، آن‌هم بدون برنامه‌ریزی مناسب، ضربه‌ای جدی به اعتماد مخاطبان و اعتبار تئاتر شهر وارد می‌کند. وقتی نمایشی که روی صحنه است، به‌سادگی و فقط به‌دلیل کمبود تماشاگر تعطیل می‌شود، نه‌تنها ارزش کار گروه‌های نمایشی زیر سوال می‌رود، بلکه تئاتر به‌عنوان یک هنر جدی و پایدار، جایگاه خود را در نگاه مخاطب از دست می‌دهد.

یوتانازی؛ شیوه اجرایی عجیب که صدای اعتراض‌ها را بلند کرد

در ادامه موج حواشی، نمایش یوتانازی نیز به‌دلیل شیوه خاص اجرا، مورد اعتراض قرار گرفت. برخلاف روند معمول که نمایش‌ها هر شب روی صحنه می‌روند، یوتانازی فقط هفته‌ای یک‌بار اجرا می‌شد. این شیوه اجرا از نگاه منتقدان باعث گسست در پیوستگی نمایش و تبلیغات آن شد. آن‌ها معتقد بودند که این مدل اجرا، جذب مخاطب را دشوار می‌کند و پیگیری نمایش برای تماشاگران را با چالش مواجه می‌سازد.

کپی‌برداری جنجالی | نمایش «پروپرانولول» چگونه متوقف شد؟

اما پرحاشیه‌ترین اتفاق تئاتر مشهد، ماجرای کپی‌برداری از نمایش‌نامه زبان اصلی و توقف اجرای پروپرانولول بود. این نمایش که به نویسندگی و کارگردانی آرش نژاد در پردیس تئاتر مستقل اجرا می‌شد، پس از افشاگری‌هایی درباره شباهت‌های آن با نمایش‌نامه زبان اصلی اثر رسول کاهانی، از ادامه اجرا بازماند.

ماجرا از یک استوری اینستاگرامی آغاز شد؛ جایی که آرش نژاد اعلام کرد که اجرای پروپرانولول به دلایل فنی متوقف شده است. اما هم‌زمان، یک صفحه ناشناس مدعی شد که این نمایش، کپی بدون تغییر از زبان اصلی است. این ادعا به‌سرعت در میان هنرمندان دست‌به‌دست شد و حتی فیلم اجرای زبان اصلی که پیش‌تر در یوتیوب و آپارات منتشر شده بود، مورد مقایسه قرار گرفت. نتیجه این شد که بازیگران پروپرانولول با اطلاع از این موضوع، از ادامه اجرا انصراف دادند و نمایش به تعطیلی کشیده شد.

این نخستین بار نبود که آرش نژاد با چنین اتهامی مواجه می‌شد. پیش از این نیز نمایش خانه‌واده که او کارگردانی کرده بود، شباهت‌های آشکاری با اثری از محمد مساوات داشت. اما در مورد پروپرانولول، دامنه واکنش‌ها گسترده‌تر شد و حتی شورای نظارت بر تئاتر مشهد به این موضوع ورود کرد.

در پی این جنجال، شورای نظارت بر اجرا‌های تئاتر مشهد برای نخستین‌بار به موضوع حفظ حقوق هنرمندان ورود کرد و حکم ممنوع‌الکاری دوساله برای آرش نژاد صادر شد.

حضور سلبریتی‌ها؛ فرصت یا تهدید برای تئاتر مشهد؟

در یک سال اخیر، ورود چهره‌های مطرح سینما و موسیقی به تئاتر مشهد، موجی از استقبال گسترده را به همراه داشته است. این اتفاق اگرچه به رونق اقتصادی اجرا‌ها کمک کرده، اما این نگرانی را نیز به وجود آورده است که تئاتر مشهد به جای رشد کیفی، به نمایش‌هایی صرفاً تجاری و وابسته به حضور سلبریتی‌ها تبدیل شود.

در این مدت، نمایش‌هایی همچون «بک تو بلک» سجاد افشاریان، «خماری» با بازی مهیار ساعدی، «ترور» با حضور ساعد سهیلی و «تهران پاریس تهران» با اجرای سینا ساعی، از جمله آثاری بودند که توانستند مخاطبان زیادی را جذب کنند. برخی از این نمایش‌ها مانند «خماری»، بیشتر به‌دلیل شهرت بازیگرانشان موفق شدند تا کیفیت محتوایی‌شان؛ درحالی‌که نمایش‌هایی نظیر ترور، به‌واسطه اولین حضور ساعد سهیلی روی صحنه تئاتر، جذابیت ویژه‌ای پیدا کردند.

با این روند، خطر اصلی این است که تئاتر مشهد از مسیر هنری خود خارج شده و به ابزاری برای جذب مخاطب از طریق چهره‌های معروف تبدیل شود. حالا پرسش مهم این است: آیا تئاتر مشهد می‌تواند این موج استقبال را در مسیر درستی هدایت کند یا در نهایت کیفیت اجرا‌ها فدای فروش بالا خواهد شد و صحنه تئاتر جای خود را به یک نمایش بی‌محتوا خواهد داد؟

زنگ خطر برای تئاتر مشهد | تعطیلی سالن‌های خصوصی و آینده‌ای مبهم

تئاتر مشهد با بحران جدیدی روبه‌رو شده است؛ پردیس هنری اردیبهشت که از سال ۹۶ به‌عنوان یکی از پایگاه‌های مهم تئاتر و موسیقی شهر فعالیت می‌کرد، به دلیل مشکلات مالی و افزایش اجاره‌بها بخش‌هایی از آن تعطیل و به مکان کوچک‌تری انتقال یافت. این مجموعه که سال‌ها محفل هنرمندان و هنرجویان بسیاری بود، دیگر امکان ادامه فعالیت ندارد و این اتفاق ضربه‌ای جدی به هنر‌های نمایشی در مشهد وارد کرده است.

در کنار این تعطیلی تلخ، در شهریور ۱۴۰۳ پردیس تئاتر مستقل مشهد نیز در آستانه تعطیلی قرار گرفت و نگرانی‌های زیادی در میان اهالی تئاتر ایجاد شد. این پردیس که تنها یک سالن اجرا نبود، بلکه به‌عنوان مرکز آموزش و تولید آثار نمایشی نقش مهمی در تئاتر مشهد داشت، به دلیل مشکلات مالی در وضعیت بحرانی قرار گرفت.

بسیاری از گروه‌های نمایشی نگران ازدست‌دادن این فضا بودند؛ اما خوشبختانه پس از ماه‌ها بیم و امید، این مجموعه توانست به فعالیت خود ادامه دهد و از تعطیلی نجات پیدا کند.

بااین‌حال، تعطیلی پردیس اردیبهشت و بحران پردیس تئاتر مستقل نشان‌دهنده یک واقعیت تلخ است که سالن‌های خصوصی که سال‌ها بدون حمایت نهاد‌های فرهنگی فعالیت کرده‌اند، به سمت نابودی پیش می‌روند. این در حالی است که ظرفیت سالن‌های دولتی محدود است و فرایند دریافت مجوز اجرا در آن‌ها پیچیده‌تر.

بسته‌شدن سالن‌های خصوصی باعث کاهش فرصت‌های اجرا و افت انگیزه هنرمندان می‌شود و اگر این روند ادامه پیدا کند، آینده تئاتر مشهد در خطر خواهد بود. آیا نهاد‌های فرهنگی برای حفظ این ظرفیت‌های هنری اقدامی خواهند کرد یا باید در آینده شاهد تعطیلی‌های بیشتری باشیم؟

تحولات جدید در سالن‌های تئاتر مشهد

امسال تماشاخانه شمایل که یکی از قدیمی‌ترین سالن‌های خصوصی مشهد بود، تغییرکاربری داد و اکنون با نام مایان فعالیت می‌کند. در کنار آن، پردیس تئاتر مستقل با دو سالن، همچنان به‌عنوان یکی از پرمخاطب‌ترین مراکز تئاتر مشهد فعالیت دارد.

در این میان، حوزه هنری که پیش‌تر دارای دو سالن بود، امسال یکی از تماشاخانه‌های خود را تخریب و به سیستم اداری واگذار کرد و اکنون فقط یک سالن از آن باقی مانده است. همچنین مجموعه تئاتر شهر مشهد که دو سالن فعال دارد، قرار بود بازسازی شود. خبر‌ها حاکی از آن است که با مشارکت شهرداری، سالن سینمای این مجموعه از سال آینده به یک سالن تئاتر تبدیل خواهد شد و این اقدام می‌تواند بخشی از ظرفیت ازدست‌رفته را جبران کند.

با این تغییرات، درحالی‌که برخی سالن‌های تئاتر مشهد تعطیل شده یا تغییر کاربری داده‌اند، همچنان امید‌هایی برای افزایش ظرفیت اجرا در این شهر وجود دارد. با این حال، باید دید این تغییرات چه تأثیری بر روند اجرای تئاتر در مشهد خواهند گذاشت.

افتخارات تئاتری مشهد | از جوایز جشنواره‌ای تا پرفروش‌ترین نمایش‌ها

نمایش «تلقین» به کارگردانی احسان دبیر که پیش‌تر در جشنواره استانی خراسان رضوی تحسین شده بود، این‌بار در چهل‌وسومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر توانست عنوان برترین اثر بخش دیگرگونه‌های اجرایی را از آنِ خود کند. این موفقیت در کنار دریافت لوح تقدیر و جایزه نقدی برترین بازیگرِ بخش دیگرگونه‌های اجرایی به «مهتاب ناظری» بازیگر این نمایش، یک دستاورد بزرگ برای تئاتر مشهد به شمار می‌آید.

در دیگرعرصه‌های تئاتر مشهد نیز هنرمندان زیادی موفق به کسب جوایز معتبر شدند. جلال شهبازنژاد، بازیگر برجسته تئاتر مشهد، موفق به کسب عنوان بهترین بازیگر نقش مکمل مرد در جشنواره تئاتر قزاقستان شد که دستاوردی مهم برای تئاتر مشهد است.

همچنین در سومین جشن بزرگ تئاتر و موسیقی «علی معلم»، «علی حاتمی‌نژاد» هنرمند سرشناس تئاتر مشهد به خاطر کارگردانی تئاتر «هملت؛ هپی‌اند»، تندیس حافظ برترین کارگردانی تئاتر را از آنِ خود کرد. در همین جشنواره، «قیس یساقی» هنرمند جوان تئاتر مشهد به‌خاطر تئاتر عروسکی «مَثلِث» تندیس حافظ برترین تئاتر عروسکی را دریافت کرد.

همچنین، نمایش «ملودی‌های جاودانه» به کارگردانی کیوان صباغ، به عنوان پرفروش‌ترین نمایش تاریخ تئاتر مشهد معرفی شد.

افتتاحیه‌ای که نیامده، رفت!

در بهمن‌ماه ۱۴۰۳ خبر میزبانی مشهد برای افتتاحیه جشنواره تئاتر فجر منتشر شده بود؛ خبری که حسین مسگرانی، مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی نیز آن را تأیید کرده و وعده داده بود که جزئیات بیشتری درباره نحوه برگزاری و برنامه‌های جشنواره اعلام خواهد شد. این خبر در نگاه اول می‌توانست فرصتی برای این شهر فرهنگی باشد، اما در شرایطی اعلام شده بود که تنها چند هفته پیش، هیچ اثری از مشهد و خراسان رضوی موفق به راهیابی به بخش رقابتی جشنواره نشده بود؛ اتفاقی که نارضایتی و دلخوری بسیاری از هنرمندان تئاتر مشهد را در پی داشت.

در چنین شرایطی، این سؤال مطرح شده بود که آیا برگزاری افتتاحیه در مشهد تلاشی برای دلجویی از هنرمندان این شهر محسوب می‌شد یا این مراسم صرفاً به‌خاطر حمایت‌های مالی ارگان‌های دولتی این شهر در نظر گرفته شده بود؟ همچنین، این نگرانی وجود داشت که این رویداد بتواند آورده‌ای واقعی برای هنر تئاتر مشهد داشته باشد یا در نهایت به یک اتفاق نمادین و بی‌اثر تبدیل شود.

با پیگیری‌های خبرنگار شهرآرانیوز از اداره ارشاد و وزیر فرهنگ و ارشاد که در آن زمان از این موسسه فرهنگی بازدید کرده بود، دغدغه‌های هنرمندان تئاتر مشهد بیان شد و مطالبه‌گری صورت گرفت. در نهایت، پس از چند روز، خبر رسید که این تصمیم لغو شده است؛ خبری که برای بسیاری از فعالان تئاتر مشهد خوشایند بود؛ چراکه این افتتاحیه بدون هیچ دستاوردی برای تئاتر مشهد برنامه‌ریزی شده بود و لغو آن منطقی به نظر می‌رسید.

نقاط قوت و ضعف تئاتر مشهد در سالی که گذشت

سال گذشته تئاتر مشهد شاهد تحولات و اتفاقات مهمی بود که نشان از پیشرفت‌هایی داشت، هرچند در عین حال چالش‌هایی هم به همراه داشت. به طور کلی می‌توان تئاتر مشهد را در سال گذشته از چند جنبه بررسی کرد؛ از استقبال بی‌نظیر تماشاگران تا چالش‌هایی که در جشنواره‌های بزرگ و کیفیت فنی آثار پیش آمد.

یکی از مهم‌ترین نقاط قوت تئاتر مشهد در سال گذشته، افزایش استقبال و جذب مخاطب بود. نمایش‌هایی مانند «گالیله»، «هرکول»، «ملودی‌های جاودانه»، «شارمالی گل» و آثار دیگری که در تماشاخانه‌های مختلف به روی صحنه رفتند، توانستند تماشاگران زیادی را به سالن‌ها بکشانند و این خود نشان از علاقه‌مندی مردم به تئاتر مشهد داشت. در حقیقت، حضور پررنگ تماشاگران در نمایش‌های پرفروش و پرمخاطب، به عنوان یکی از نقاط برجسته در تاریخ تئاتر مشهد، بسیار قابل توجه بود. در کنار این، یکی دیگر از نکات مثبت این سال، حضور آثار از تهران بود که باعث شد تنوع و کیفیت نمایش‌ها بیشتر شود و فضای هنری مشهد غنی‌تر گردد.

افزون بر این، تعداد تماشاخانه‌ها و سالن‌های تئاتر هم در حال افزایش است. اگرچه مشهد به تعداد زیادی سالن تئاتر عمومی و خصوصی مجهز است، اما برنامه‌هایی برای افزایش این تعداد در سال جدید نیز وجود دارد که می‌تواند به تقویت فضای تئاتری شهر کمک کند. این افزایش فضا‌های اجرا، به تئاتر مشهد این فرصت را می‌دهد که آثار بیشتری را به نمایش بگذارد و به تماشاگران بیشتری خدمات ارائه دهد.

با وجود این نقاط قوت، چندین چالش و نقطه ضعف نیز در تئاتر مشهد دیده می‌شود که باید به آنها توجه کرد. یکی از مهم‌ترین ضعف‌ها، عدم حضور پررنگ مشهد در جشنواره تئاتر فجر بود. در حالی که این جشنواره همواره یکی از مهم‌ترین رخداد‌های تئاتری کشور بوده و مشهد در آن نقش برجسته‌ای داشته است، اما امسال نتوانست به طور مطلوب در این رویداد حضور پیدا کند.

سیاست‌گذاری‌های جشنواره فجر بدون شک بر این موضوع تأثیرگذار بود، اما از طرف دیگر، تئاتر مشهد نیز نتوانست در سطحی که همواره در آن شناخته می‌شد، خود را نمایان کند.

نکته دیگری که در این سال از نظر هنرمندان مطرح شد، کاهش کیفیت فنی برخی از آثار بود. اگرچه نمایش‌ها از نظر داستان‌گویی و انتخاب موضوعات توانستند جلب توجه کنند، اما بسیاری از آثار از لحاظ فنی ضعف‌هایی داشتند که به وضوح در جشنواره استانی هم دیده شد. کیفیت فنی پایین برخی از نمایش‌ها باعث شد که حتی نمایش‌هایی که در نگاه اول جذاب به نظر می‌رسیدند، نتوانند تأثیرگذاری و رضایت کامل تماشاگران را جلب کنند.

در مجموع، تئاتر مشهد در سال گذشته دستاورد‌های خوبی داشت، به ویژه از نظر جذب مخاطب و تنوع آثار. افزایش تماشاخانه‌ها، افزایش تولیدات نمایشی و حضور آثار از تهران از نقاط مثبت بود که فضای تئاتری مشهد را غنی‌تر کرد. با این حال، نقاط ضعفی مانند کاهش حضور در جشنواره فجر و افت کیفیت فنی آثار در مقایسه با سال‌های قبل باید موردتوجه قرار گیرد تا تئاتر مشهد بتواند در سال‌های آینده همچنان به عنوان یک قطب هنری معتبر در کشور شناخته شود.