بررسی دلایل وقوع زلزله‌های اخیر در مشهد و کرج | آیا گسل دشت‌های مشهد و ماهدشت فعال شده است؟

به گزارش شهرآرانیوز، طی روز‌های اخیر، در رشتخوار خراسان رضوی زلزله‌ای با شدت ۵ ریشتر حادث شد که در مشهد نیز احساس شد و در پنج شهرستان نزدیک به کانون زمین‌لرزه، ۲۹ نفر دچار مصدومیت جزئی شدند. شهرستان کرج نیز شنبه‌شب (۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۴) درپی وقوع زمین‌لرزه در منطقه ماهدشت این شهرستان، لرزید که شدت این زمین‌لرزه ۴.۱ ریشتر اعلام شد.

پس از وقوع این دو زلزله در کشور، بیم آن وجود دارد که گسل‌های دشت مشهد و ماهدشت فعال شده باشند که اگر این گسل‌ها در یک راستا باشند، نمی‌توان زیاد خوش‌بین بود که زلزله‌های ایران به همین دو شهرستان خلاصه شود. در همین باره با اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست و عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات، به گفت‌و‌گو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

کهرم در گفت‌و‌گو با خبرنگار شهرآرانیوز، اظهار کرد: خوشبختانه امروزه تکنولوژی‌ای وجود دارد که دقیقاً بدانیم در چه عمقی و در کجا زمین‌لرزه اتفاق می‌افتد، اما برای اینکه بدانیم ادامه آن زلزله در کدام مکان‌ها رخ می‌دهد، باید آمار و زمین‌لرزه‌های گذشته را بررسی و مقایسه کرد. معمولاً زمین‌لرزه‌ها در گسل‌ها اتفاق می‌افتد. گسل‌ها شکاف‌هایی بین طبقات مختلف زمین تا عمق حدود ۷۰ کیلومتری هستند که نمود حرکت آن‌ها، در سطح زمین به صورت زلزله است؛ بنابراین آمار و مشاهدات قبلی می‌تواند به ما بگوید که آیا این سلسله از لرزه‌ها در آن مسیر رخ می‌دهد یا خیر؟

وی افزود: چندی پیش در ترکیه در نقاط مختلف این کشور زمین‌لرزه‌هایی رخ داد که بر روی یک رشته و مسیر بود به طوری که دانشمندان متوجه شدند که زلزله بعدی کجا رخ خواهد داد که دقیقاً در همان محلی که پیش‌بینی شده بود، زلزله بعدی اتفاق افتاد. ما نیز می‌توانیم پیش‌بینی کنیم زلزله بعدی کجا رخ خواهد داد.

کارشناس محیط زیست و عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات ادامه داد: چنانچه زمین‌لرزه‌هایی که در رشتخوار و کرج رخ داده است، در یک مسیر مشخص بوده و از قبل این مسیر معین شده باشد، نمی‌توان زمان اعلام کرد، اما به طور قطع تکرار خواهند شد؛ بنابراین، نباید روی این گسل‌ها جاده، ساختمان، سد و... ساخت.

انسان می‌تواند از بسیاری از زمین‌لرزه‌ها جلوگیری کند

کهرم با تأکید بر اینکه می‌توانیم جلوی بسیاری از این زمین‌لرزه‌ها را بگیریم، گفت: فرض کنید در نقطه‌ای که روی گسل است، سد بسازیم؛ آب وزنی دارد و این وزن آب روی طبقات مختلف زمین تأثیر می‌گذارد و موجب زمین‌لرزه می‌شود؛ مانند سد اسوان در مصر. زمانی که انگلیسی‌ها آن را ساختند و به نظرشان شاهکار مهندسی بود، دو مسئله را ایجاد کردند؛ اینکه زمین‌لرزه ایجاد شد و زمین‌ها باتلاقی شد و مالاریا به وجود آمد؛ مالاریایی که در منطقه از بین رفته بود.

تأثیر شاهکارهای مهندسی انسان بر طبیعت

وی افزود: بسیاری از این مسائل که به‌ظاهر طبیعی به نظر می‌رسد، به دست ما انسان‌ها و شاهکار‌های مهندسی‌مان ایجاد می‌شود.

این کارشناس محیط زیست و عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات ادامه داد: ما هم از این شاهکار‌ها داشتیم؛ سد سفیدرود کافی بود چند کیلومتر در نقطه دیگری بنا شود و جلوی زمین‌لرزه، باتلاقی‌شدن و پرشدن سد از رسوبات را بگیرد. اعمال ما انسان‌ها در پیدایش مسائل طبیعی دخیل و مؤثر است.

چندی پیش، مهدی زارع، استاد دانشگاه نیز در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها درخصوص زلزله کرج، اعلام کرده بود که در این منطقه (دشت ماهدشت) مایعات تخلیه‌شده فشار منفذی را در عمق تغییر می‌دهند و تنش مؤثر در امتداد گسل‌های لرزه‌ای را عوض می‌کنند و باعث افزایش فعالیت لرزه‌ای می‌شوند. از پیامد‌های ناشی از افت سطح آب زیرزمینی، فرونشست زمین در دشت شهریار و ملارد و فعال‌شدن مجدد گسل‌های فعال این پهنه است.

وی گفته بود که تنش‌های زمین‌ساختی در دو سوی گسل ماهدشت- جنوب کرج در زلزله ۲۹ آذر ۱۳۹۶ با افزایش تنشی در حدود ۵بار (۵ اتمسفر، ۵۰۰ کیلوپاسکال) در دو انتهای گسل همراه شد. تغییر تنش در اثر فرونشست دشت شهریار، تنشی حدود سالانه یک بار به پیرامون دشت طی سه دهه گذشته به‌ویژه بر پهنه گسل‌های ماهدشت - جنوب کرج و گسل شمال تهران وارد کرده است.