روایت جهت دار یک روزنامه خارجی از وقایع خرداد سال ۱۳۴۲ خورشیدی | گزارش آمریکایی از ایران

به گزارش شهرآرانیوز؛ روزنامه آمریکایی «نیویورک هرالد تریبون» در سال ۱۹۲۴ میلادی از ترکیب دو روزنامه بزرگ «نیویورک هرالد» و رقیب کوچک‌ترش، «نیویورک تریبیون»، شکل می‌گیرد. این روزنامه از جمله روزنامه‌هایی است که در خرداد سال ۱۳۴۲ به حوادث جاری ایران واکنش نشان می‌دهد و در شماره‌های ۸ و ۹ ژوئن ۱۹۶۳ میلادی، برابر با روز‌های ۱۸ و ۱۹ خرداد ۱۳۴۲، گزارش مفصلی از شرایط کشور ما منتشر می‌کند. 

در یکی از گزارش‌های اداره کل سوم ساواک که در پرونده تظاهرات ۱۵‌خرداد نیز بایگانی شده است، ترجمه این دو گزارش «نیویورک هرالد تریبون» آمده است. متنی که می‌خوانید بخش‌هایی از این گزارش ترجمه‌شده ساواک است.

در این هفته هنگامی که مردم و ملا‌ها مشغول عزاداری بودند، اغتشاش و انقلاب علیه شاه را آغاز نمودند. هرچند تانک‌ها و نیرو‌های مسلح دولت اغتشاشیون را در بازار تهران درهم شکست و همچنین در شهر‌های مقدس قم و مشهد هم آنها را تارومار کرد و در مکه فرهنگی ایران، یعنی کاشان و شیراز هم توطئه‌کنندگان و اغتشاشیون پراکنده شدند و در نتیجه چندین کشته و زخمی به جا گذاشتند، اما هنوز ظلم درهم شکسته نشده.... حرارت مذهبی که این هفته ملا‌ها و آخوند‌ها علیه قانون اصلاحات ارضی و قانون حق بانوان که شاه ایران آن را به تصویب مردم رسانید، ایجاد کردند، به این آسانی و به این زودی سرد نخواهد شد.

دولت ایران با بازداشت یک عده از سران مهم مذهبی که از دشمنان سرسخت این اصلاحات به شمار می‌روند کار را بدتر و پیچیده‌تر کرد. رهبر فرقه شیعه آیت‌ا... روح‌ا... خمینی اکنون در زندان است. اول، رهبران مذهبی تظاهرات مذهبی و عزاداری امسال را بدل به تظاهرات سیاسی نمودند و بعد بازداشت رهبران مذهبی، تظاهرات سیاسی را مبدل به اغتشاش نمود و سربازان بر روی اغتشاشیون آتش باز نمودند.... اکثر ملا‌ها و آخوند‌ها با فئودال‌ها و مالکین بزرگ و سران عشایر که مخالف اصلاحات شاه می‌باشند، ائتلاف کرده‌اند.

در استان‌ها، مخصوصا در استان فارس در جنوب ایران به طور دائم بین نیرو‌های مسلح ایران و عشایر زدوخورد ادامه دارد و این تصادمات مسلحانه به‌خوبی اتکای شاه را به وفاداری نیرو‌های مسلح ایران نشان داده است.... شاه برای اجرای برنامه اصلاحاتی خود همچنین به کمک و پشتیبانی دهاقین و کشاورزان ایران که ۷۵ درصد جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند، احتیاج دارد. در اوایل سال جاری بود که شاه خطاب به دهقانان و کشاورزان ایران گفت که قصد دارد اصلاحات ارضی را توسعه دهد، املاک بزرگ اشخاص را بین دهقانان تقسیم نماید و کوآپراتیو‌های دهقانی{تعاونی‌های روستایی} تشکیل دهد و در تمام قسمت‌های کشور این کار را عملی سازد.

در‌عین‌حال معلوم نیست که دولت ایران تا چه حد توانسته است مسئله فنی و مالی مربوط به قانون اصلاحات ارضی را حل‌وفصل نموده باشد. آخوند‌ها و ملا‌ها به علل مختلف مخالف برنامه اصلاحات ارضی می‌باشند؛ اول آنکه این قانون مالک را از حق مالکیت زمین خود محروم خواهد ساخت.

دوم آنکه اجرای این قانون یک منبع عایدی و درآمد مستمر را برای ملا‌ها و آخوند‌هایی که مالک بودند یا ملک برای مالک اداره می‌نمودند، قطع خواهد کرد و نابود خواهد ساخت.

سوم اجرای این قانون خواه‌ناخواه شامل اوقاف هم خواهد شد.

چهارم آنکه با اجرای این قانون و به‌خصوص با اجرای شورای شهر‌ها و تفویض اختیارات به استان‌ها و ولایات و شهرها، احتمالا به‌طور مستقیم برای ملا‌ها و آخوند‌ها مضر خواهد بود، زیرا نفوذ آنها را بر زندگی روزمره شهر‌ها و دهات دور افتاده ایران از بین خواهد برد.

***

از مشهد به تهران/ شماره: ۳۲۵۷،

۱ـ در‌مورد کنترل ورود عوامل مخرب مراقبت‌های لازم به‌عمل‌آمده، ولی ازآنجاکه اغلب آنها با نام مستعار سفر می‌کنند، در صورت امکان در مرکز مسافرین هواپیما و حتی قطار و بنگاه‌های مسافربری را تحت‌نظر قرار دهید و حتی‌المقدور ما را در جریان بگذارید تا به‌موقع پیشگیری‌های لازم صورت گیرد.

۲ـ فرماندهی لشکر معتقدند که ازهرجهت به اوضاع شهر تسلط دارند و آماده مقابله با هرگونه عملی می‌باشند.

۳ـ بازار‌های عمده و اماکن حساس و مدارس دخترانه و مغازه‌های لوکس‌فروشی و ... تحت مراقبت قرار گرفته‌اند تا مبادا خراب‌کاری در آنها صورت گیرد.

۴‌ـ اوضاع مشهد تا ساعت ۲۱ روز قرین آرامش کامل بوده است.

۳۷۹ـ ۱۷ /۳ /۴۲ جناب

عینا به استحضار ریاست اداره سوم می‌رساند.

۱۸ /۳ /۴۲ آقای مدیرکل دستوری صادر نفرموده‌اند.

بایگانی شود. شهابی ۱۹ /۳

***

تلگرام ریاست ساواک سوم

رونوشت شیخان ریاست ساواک خراسان

از: مشهد، شماره: ۳۵۴۲

اوضاع عمومی مشهد را تا ساعت ۱۸ امروز به شرح زیر به استحضار می‌رساند:

۱ ـ نظم و آرامش کامل برقرار و هیچ‌گونه عمل خلاف نظم مشاهده نگردید.

۲ـ گفته می‌شد دانشجویان قصد تظاهراتی دارند که پیشگیری کامل به عمل آمد.

۳ـ بازار از ساعت ۱۱ صبح بیش از ۹۰ درصد مفتوح و در این ساعت به‌طور یقین، بیش از ۹۵ درصد دکاکین باز می‌باشد.

۴ـ گرچه اوضاع عادی و نگرانی‌های مردم مرتفع گردیده، معذالک نیرو‌های انتظامی طبق طرح‌های استحفاظی به حال آمادگی کامل به سر می‌برند.

در پرونده تظاهرات ۱۵‌خرداد بایگانی شود.

شهابی بخش مذهبی جناب ۱۹ /۳

منبع:
کتاب قیام ۱۵ خرداد به روایت اسناد ساواک، جلد ۷ صفحات ۵۰۴ و ۱۴۳ و ۱۴۴ 
مرکز بررسی اسناد تاریخی