بررسی میراث دعایی زین‌العابدین(ع) در صحیفه سجادیه | امام چهارم، مبارزی خستگی‌ناپذیر

به گزارش شهرآرانیوز؛ آنچه از اهل‌بیت (ع) به‌عنوان دعا و زیارت و... به یادگار مانده است، درکنار مسیر ایمن و به‌دور از هر انحراف که برای ارتباط با خدا به ما هدیه می‌کند، راه‌ورسم زندگی را هم یادمان می‌دهد؛ اینکه در هر موقعیت و شرایطی چه باید بکنیم و چه چیز را بر چه چیز ترجیح بدهیم؛ چنان‌که صحیفه‌سجادیه حضرت زین‌العابدین (ع) سراسر درس زندگی است و به ما یاد می‌دهد که در ارتباط با گروه‌های مختلف یا در موقعیت‌های گوناگونی که با آنها مواجه می‌شویم، چه باید بکنیم. در سالروز شهادت امام‌سجاد (ع) و در بررسی برکات میراث دعایی آن حضرت با دکتر محمدصادق علمی، عضو هیئت‌علمی ‎‌دانشگاه فردوسی، گفت‌و‌گو کرده‌ایم.

دعوت به حق از طریق دعا

سالروز شهادت امام سجاد (ع) برای همه ما فرصتی برای تفکر پیرامون میراث به جای مانده یعنی نیایش‌ها و مناجات‌های ایشان است. آنچه از اهل‌بیت (ع) به ما رسیده است، تبیین و تبیان قرآن است و از این نظر برای ما اهمیت ویژه می‌یابد. ائمه (ع) در ادعیه و زیارات با انسان‌ها سخن می‌گویند و خواسته‌هایشان را بیان می‌کنند؛ مثل دعوت به اینکه بیایید و بپذیرید و راه ما را طی و از ما حمایت کنید؛ چنان‌که امام‌هادی (ع) در آن خفقان سیاسی شدید که نمی‌توانستند بگویند حکومت را به ما بدهید، چون خدا و پیامبر (ص) گفته‌اند، به‌جای آن، زیارت جامعه را انشا کردند.

حضرت در این زیارت با سلام آغاز و حضرات معصوم (ع) را معرفی می‌کنند. تعبیر ایشان از ائمه (ع) به «ساسه‌العباد»، «ای سیاست‌گذاران بندگان خدا» است؛ این یعنی سیاست باید دست معصومان (ع) باشد. زبان حال‌وقال ادعیه و زیارات چنین است و پرده از حقایق برمی‌دارد.

دعایی از زبان معصوم (ع)

فراموش نمی‌کنم که چند سال قبل در دانشگاه فردوسی، هفته‌ای یک روز تفسیر قرآن و هفته‌ای یک روز شرح زیارت جامعه را می‌گفتم. یکی از استادان گفته بود این زیارت سند ندارد، چرا فلانی آن را شرح می‌کند.

من در پاسخ او در جلسه عمومی‎ گفتم: سخنان اهل‌بیت پیامبر (ص) از نظر فصاحت و بلاغت و محتوا در سطحی است که نیازمند سند و سخن انسان معمولی نیست؛ برای مثال اگرچه برخی در وجود یا قوت سند نهج‌البلاغه تشکیک می‌کنند، باید در پاسخ آنها هم گفت: اگر این اثر گران‌سنگ سخن امیرالمؤمنین (ع) نیست، پس با این سطح از کیفیت و محتوا به چه کسی تعلق دارد؟

دعا راهی برای فهم قرآن

از امام‌خمینی (ره) مکرر شنیده بودم که «ادعیه، قرآن صاعد درکنار قرآن نازل است». اگر این سخن را بپذیریم، آن‌گاه همان‌طور که قرآن «تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‌ءٍ» است، بیانات اهل‌بیت (ع) و خصوصا ادعیه‌ای هم که از حضرات معصوم (ع) به ما رسیده است، چنین وصفی دارد و «تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‌ءٍ» هستند.

آنچه از اهل‌بیت (ع) به ما رسیده است، چه ادعیه، چه زیارات، چه خطبه‌ها و چه کلمات قصار و نامه‌ها و... تفسیر واقعی قرآن هستند؛ یعنی ارزش‌شان به این است که قرآن را تفسیر و تبیین می‌کنند، بنابراین همه‌چیز در این مجموعه سخنان رسیده باید وجود داشته باشد.

ائمه اطهار (ع) کلید هدایت

قرآن در آیه ۱۸۹ سوره بقره می‎‌فرماید: «.. وَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا...»؛ یعنی «و به خانه‌ها از در‌های آنها وارد شوید»؛ ذیل این آیه در نهج‌البلاغه، خطبه ۱۵۴ (با ترجمه دشتی) امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند: «ما اهل‌بیت (ع) ابواب هستیم». در ادامه می‌فرمایند: «به خانه‌ها که نباید غیر از در‌ها وارد شد، اگر کسی از غیر در وارد شود، سارق و دزد خوانده می‌شود»؛ منظور این است که اگر کسی می‌خواهد به شهر علم یعنی قرآن و علوم وحیانی ورود کند، باید از باب آن که ائمه (ع) هستند، ورود کند و این همان ترجمان حدیث نبوی است که فرمودند: «أنَا مَدینَهُ العِلمِ وعَلِیٌّ بابُها».

قدرت مبارزه طلبی الهی

آیت ا... العظمی ‎‌سیدعزالدین زنجانی از قول استادان خود بیان می‌کرد: سخنان اهل‌بیت پیامبر (ص) چنان بوده که می‌توانستند تحدی (به رقابت طلبیدن) کنند؛ یعنی همان‌طور که قرآن می‌فرماید اگر من را قبول ندارید مثل من را بیاورید، اهل‌بیت (ع) هم می‌توانستند به افراد معمولی بگویند اگر ما را قبول ندارید، مثل ما سخنانی بگویید.

مهم آنکه در نوع و قالب این سخنان، تفاوتی نیست؛ چه دعا باشد، چه زیارت، چه خطبه و چه کلمات قصار. آیت‌ا... زنجانی از زبان همان استاد در پاسخ به این سؤال که چرا اهل‌بیت (ع) تحدی نکردند، فرمودند: «ادباً لِلقرآن»؛ یعنی اهل‌بیت (ع) می‌خواستند جایگاه تحدیِ اختصاصی قرآن برای خودش باقی بماند و خود از این قدرت استفاده نکردند.

تقویت ایمان و امید با نیایش

امام‌سجاد (ع) نیز در آن شرایط بسیار خفقان‌آمیز بعد از واقعه کربلا و غلبه خلفای قلدر و جور بنی‌امیه، چون نمی‌توانستند مستقیم و به‌صراحت معارف ناب اهل‌بیت (ع) را مطرح کنند، دست به دعا برداشتند و با لسان دعا، مسائل مهم اخلاقی، تربیتی، سبک زندگی و دیگر امور را برای امت و شیعیان مطرح و نیاز شیعه به امید، اخلاق و باید‌های زندگی را تأمین کردند. اگر قرآن می‌فرماید «وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ»، دعا‌های حضرت زین‌العابدین (ع) هم به ما امید و روحیه می‌دهد؛ برای مثال دعای ابوحمزه ایشان -که یکی از شاگردان امام است- دنیایی از معارف را در خود جای داده و در آن، تمام آنچه قرآن خواسته است، وجود دارد.

اولویت‌سنجی امام (ع) در دعا

از دعا‌های مهم که برای امروز ما هم بسیار مؤثر و آموزنده است، دعای بیست‌وهفتم صحیفه‌سجادیه مشهور به «دعای مرزداران» است. امام‌سجاد (ع) با بصیرت منحصر‌به‌فرد و روحیه حماسی والا، عزت اسلام و مسلمین را در اولویت می‌دانند و دعای مرزداران را انشا می‌کنند.

امام سجاد (ع) نمی‌گویند، چون بنی‌امیه، امام‌حسین (ع) را به شهادت رساندند و آن مصائب را روا داشتند، پس باید دربرابر مرز‌ها و مرزداران اسلام بی‌تفاوت بود، بلکه با غیرت و همیت، دعایی با آن محتوا و ارزش را در حقشان انشا می‌کنند. این دعای نغز و بامحتوا خصوصا در این روز‌های جنگ تحمیلی اسرائیل، برای ما هم بسیار راهگشا و مؤثر است تا از این روز‌های سخت با عنایت امام‌زمان (عج) سرافراز بیرون بیاییم و این گوهر گران‌بهای نظام اسلامی ‎‌را به صاحب اصلی آن برسانیم.

از خود عبور کنیم

امام سجاد (ع) برخلاف ما که گرفتار مسائل و اختلاف‌های شخصی هستیم، در دعای بیست‌وهفتم صحیفه‌سجادیه و در شرایطی که حکومت در دست بنی‌امیه و خلفایی است که می‌دانیم چه مصائبی را بر اهل‌بیت (ع) روا داشتند، هویت و عزت جامعه اسلامی ‎‌و مرز‌های اسلامی‎ را مهم می‌دانند و نمی‌گویند حال که حکومت در دست ما نیست، هر بلایی می‌خواهد بر سر رزمندگان و مرز‌ها بیاید، بلکه ایشان دست به دعا برداشته، برای حفاظت از مرزداران دعا می‌کنند.