در حالی که آمار‌های گردشگری خبر از خالی بودن هتل‌ها و اقامتگاه‌ها می‌دهد، بسیاری «سفر» را متهم اصلی انتشار موج دوم کرونا می‌دانند. گزارش پیش‌رو به دنبال پاسخ این سوال است که سفر رفتن تا چه اندازه در شیوع دوباره کرونا در مشهد متهم است و حالا باید سفررفتن را کنار گذاشت یا شکل رفتاری صحیحی برای آن تعریف کرد.
فاطمه خلخالی استاد/شهرآرانیوز - شما امسال به سفر رفتید؟ از حالا به بعد چه؟ به سفر رفتن فکر می‌کنید؟ این سوال‌ها به قصد سرزنش‌کردن کسانی که در روزگار اپیدمی کرونا سفر رفتند نیست. کی تا به حال سرزنش‌کردن دردی را دوا کرده است که حالا؟ از آن گذشته، تیتر خبر‌های اردیبهشت‌ماه نشان می‌دهد برخی مسئولان بهداشتی گفته بودند «مردم دست‌کم تا ۱۵ خرداد سفر نروند.»
یعنی مردم بعد از این تاریخ تا حدی خودشان را مجاز به سفر رفتن می‌دانستند. به هر حال، مردم از اسفند خود را توی خانه قرنطینه کرده بودند. تعطیلات عیدشان را بی‌خیال شده بودند. دست‌کم ۲ ماه بچه‌هایشان را با هر مشقتی بود توی خانه سرگرم کرده بودند. دیگر وقتش بود نفسی بکشند. آمار‌ها هم نشان داده بود کرونا تا حد زیادی کنترل شده است و بیشتر شهر‌ها وضعیت نسبتا امنی داشتند.
به همین علت، سفررفتن در تعطیلات خرداد، قبح ماه‌های فروردین و اردیبهشت را نداشت. اما ویروس چموش کرونا که جهان را به بازی گرفته است، به ما نشان داد اگر بخواهیم نادیده‌اش بگیریم، دوباره قدرتش را به رخمان می‌کشد. وقتی مردم سفر رفتند، وقتی دوباره توی مهمانی‌ها و دورهمی‌ها گرد هم آمدند، ویروس کرونا داشت خاموش و پنهان، کار خودش را می‌کرد و این بار، بی‌رحمانه‌تر به ما حمله کرد. حالا دوباره عقب نشسته‌ایم. دوباره نمودار‌ها دارد سیر صعودی ابتلا را نشان می‌دهد. خبر فوت، مرتب از گوشه و کنار می‌آید. هرروز می‌شنویم تست فلانی هم مثبت شد. حالا که مجموع بیماران کووید ۱۹ مرز ۲۶۰ هزار نفر مبتلا در ایران را رد کرده، مبادا در برابر مرگ و میر یکدیگر کرخت شویم! مبادا بگوییم هرچه بادا باد! مبادا فراموش کنیم «جان» نعمتی است که یک بار به ما داده شده است!
گزارش پیش‌رو به دنبال پاسخ این سوال است که سفررفتن تا چه اندازه در شیوع دوباره کرونا در مشهد متهم است و حالا باید سفررفتن را کنار گذاشت یا شکل رفتاری صحیحی برای آن تعریف کرد.
سفر‌های درون استانی بر وضعیت قرمز مشهد تاثیر می‌گذارد
صحبت‌های مسئولان وزارت بهداشت از ابتدا این گونه بود که باید صبور باشیم تا میزان شیوع کرونا به حداقل برسد و بعد زندگی معمولمان را آغاز کنیم. بر همین اساس، اواخر اردیبهشت که آمار فوتی‌های کرونا به کمترین مقدار خودش رسیده بود، به مرور فعالیت کسب وکار‌ها شروع شد. مردم به جریان زندگی عادی برگشتند و رفتار‌هایی مثل سفررفتن و مهمانی گرفتن به تدریج از سر گرفته شد.
هفته گذشته معاون درمان وزارت بهداشت کشور در حاشیه بازدید از بیمارستان امام رضای مشهد گفت در استان‌هایی مانند خوزستان، بوشهر، هرمزگان، کردستان، کرمانشاه، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی روند ابتلا به کرونا افزایشی بوده است.
دکتر قاسم جان بابایی علت افزایش تعداد مبتلایان در استان خراسان رضوی را متاثر از استان‌های خراسان جنوبی و شمالی و شرایط خاص کلان شهر مشهد بیان کرده بود. حالا آمار‌هایی که ستاد مدیریت مقابله با کرونا منتشر کرده است به ما می‌گوید: «۶۰ درصد افراد مبتلا به کرونا سابقه مسافرت دارند.»
آمار سفر از سال‌های قبل سیر نزولی داشته است
با این حال، یک جامعه شناس گردشگری به ما می‌گوید در ایجاد موج این بیماری اپیدمیک، سفر تاثیر چندانی نداشته است. آرش قهرمان معتقد است برخلاف آنچه تصور می‌شود، آمار سفر در ماه‌های اخیر پایین بوده است و این سیر نزولی از چند سال پیش آغاز شده است. او می‌گوید: «سهم سفر در استان خراسان رضوی در چند سال اخیر کاهش داشته است. تقریبا از سال ۹۱ به بعد، شاهد سیر نزولی سفر‌های درون کشوری به شهر مشهد هستیم. این روند تقریبا در بازه شش هفت سال ادامه پیدا کرد. قائدتا در شرایطی که کشور رکود همراه با تورم را تجربه می‌کند، اولویت‌های اساسی و پایه‌ای خانوارها در حوزه‌هایی مثل درمان، آموزش، خوراک و پوشاک است و با کاهش قدرت خرید خانوارها، اولین ردیف‌هایی که از سبد مصرفشان حذف می‌شود در حوزه سفر و گردشگری است.»
به نظر این عضو پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد، حتی اگر اپیدمی کرونا در سال‌های ۹۸ و ۹۹ اتفاق نمی‌افتاد، به علت شرایط اقتصادی مردم، سفر به شهر مشهد کاهش چشمگیری داشت، گرچه به اندازه امروز نبود. قهرمان با استناد به گزارش‌های آماری حوزه گردشگری همچون هتلداران، هتل آپارتمان‌ها و دیگر مراکز اقامتی می‌گوید: «بخش عظیمی از ظرفیت‌های این مراکز در شرایط فعلی، خالی مانده و بیانگر این است که شرایط اقتصادی به انضمام شرایط اپیدمی کرونا میزان سفر به شهر مشهد را کاهش داده است. شما هم به عنوان یک شهروند مشهدی اگر در سطح شهر به ویژه مناطق زائرپذیر حضور پیدا کنید، گردشگر یا زائر چندانی مشاهده نمی‌کنید.»
این جامعه شناس گردشگری با اشاره به استان‌های دیگری، چون خوزستان، بوشهر و هرمزگان که اکنون جزو مناطقی با وضعیت قرمز هستند، می‌گوید: «این مناطق در فصل گرما جزو مناطق گردشگرپذیر نیستند؛ بنابراین سهم سفر در افزایش آمار کرونا در این شهر‌ها چشمگیر نیست.»
البته قهرمان تاکید می‌کند که سفر کردن امنیت خانواده‌ها را به خطر می‌اندازد و می‌تواند دلیل شیوع بیماری کرونا باشد، منتهی مسئله این است که اکنون برای درصد اندکی از مردم، امکان تجربه سفر وجود دارد: «فرض کنید در همین تابستان، بیماری کرونا کنترل شود یا مثلا واکسنش کشف شود. باز هم در کوتاه مدت وضعیت زیارتی و گردشگری مشهد به سال‌های قبل برنمی گردد، چون توان اقتصادی خانواده‌ها و شهروندان ایرانی به میزان چشمگیری کاهش پیدا کرده است و ردیف‌های ضرورتری برای هزینه کرد خانواده‌ها وجود دارد.»
او رعایت نکردن پروتکل‌های بهداشتی را علت مهم تری برای ایجاد موج دوم کرونا می‌داند. به اعتقاد این جامعه شناس گردشگری، چون ظرفیت تحمل اجتماعی شهروندان ایرانی محدود است، نمی‌توان انتظار داشت آنان پروتکل‌های بهداشتی را به شکل فشرده‌ای در بلندمدت رعایت کنند: «پیش بینی می‌شد که بعد از پایان قرنطینه، شاهد کم توجهی شهروندان به پروتکل‌های بهداشتی باشیم. این اتفاق هم افتاد. حالا امیدوار هستیم که طی هفته‌ها و روز‌های آینده مردم دوباره کنترل پذیر شوند.»
۲۰ درصد بستری شدگان کرونا در مشهد خراسانی نیستند
با وجود اظهارات جامعه گردشگری مبنی بر نرخ پایین سفر و کم رنگ بودن نقش مسافرت‌ها در بروز موج دوم کرونا، مدیر روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی مشهد این گونه آمار می‌دهد: «۶۰ درصد افرادی که در موج دوم مبتلا شدند خودشان یا خانواده درجه یکشان به خارج از استان یا داخل استان سفر، یا در مراسم عروسی، عزا و مهمانی‌های پرتجمع شرکت کرده بودند. ما آمار این‌ها را با کد ملی ثبت کرده ایم.»
وقتی اظهارات جامعه گردشگری را مبنی بر خالی ماندن ظرفیت مکان‌های اقامتی با دکتر حمیدرضا رحیمی در میان می‌گذاریم می‌گوید: «گردشگری فقط آمار هتل‌ها و مسافرخانهها و مکان‌های اقامتی دارای مجوز را دارد. مگر آمار خانه‌ها را هم دارد؟ مثلا یکی از همکاران دانشگاهی ما ۴ برادر دارد. هر ۴ برادرش در مشهد آپارتمان دارند. از تهران که اینجا می‌آیند مگر می‌روند هتل؟ می‌روند خانه خودشان. ۲۰ درصد کسانی که در ۲ بیمارستان امام رضا و شریعتی بستری هستند کد ملی شان اصلا خراسانی نیست. یعنی ساکن خراسان نیستند.»
گزارشی که اخیرا در هفته نامه خراسانیات منتشر شد نیز بر این مطلب صحه می‌گذاشت که اکنون ترجیح بیشتر زائران استفاده از خانه‌های شخصی به جای هتل هاست. براساس آمار میراث فرهنگی و گردشگری خراسان رضوی، ۲۵ درصد اقامت مسافران مشهد در خانه اقوام است و ۱۵ درصد مسافر‌ها نیز خودشان خانه دارند.
رفتار‌های صحیح سفرکردن را بشناسیم
حتی اگر قرار باشد نقش سفر را در موج دوم آمار مبتلایان و جان باختگان به کرونا کم رنگ ببینیم، باز هم کاملا منطقی است که از رفتار‌های پرخطر پرهیر کنیم، هر رفتاری که ما را در تعامل فیزیکی بیشتر با دیگران قرار می‌دهد. یک عضو هیئت علمی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی مشهد دراین باره می‌گوید: «در زمان شیوع دوباره کرونا حتی حداقلی از تعاملات اجتماعی هم می‌تواند زمینه ساز ابتلا به این بیماری باشد به خصوص اگر بر این قاعده باشیم که تا وقتی همه مردم مبتلا نشوند این قضیه تمام نمی‌شود. پس باید همواره نرخ ابتلا و شیوع بیماری را در حدی نگه داریم که تیم درمانی بتواند از پسش برآید. وقتی نظام درمانی نتواند به وضعیت مراجعان رسیدگی کند، نسبت میان فوتی‌های حاصل از کرونا به مبتلایان مراجعه کننده بیشتر می‌شود.»
دکتر حامد بخشی معتقد است همان گونه که در سیاست کلی و حکومتی بیان شده است، سفر‌های غیرضرور باید ممنوع یا محدود شود: «افراد مختلف ممکن است رفتار‌های پیش گیرانه مختلفی داشته باشند. مثلا یک فرد راه می‌افتد و خودش به تنهایی می‌رود کوه. مسیر‌های پیاده روی یا طبیعت گردی‌ای که انتخاب می‌کند او را در فاصله اجتماعی با دیگران قرار می‌دهد. قاعدتا این نوع سفر و گردشگری نمی‌تواند به شیوع کرونا منجر شود، ولی طبیعتا سفر‌های گروهی زمینه ابتلا را خیلی زیاد می‌کند.»
تا ۸۰ درصد روی ماسک حساب کنید
در هر صورت، چه سفر کردن متهم ردیف اول شیوع دوباره کرونا باشد چه تاثیر کمتری گذاشته باشد، حالا بعد از حدود ۵ ماه زندگی با این بیماری همه گیر، چیز‌هایی به تجربه به ما ثابت شده است. جامعه پزشکی جهان و ایران که در ابتدای کار با سردرگمی و دستپاچگی زیادی با این ویروس روبه رو شده بود، حالا توصیه‌های موثرتری به ما می‌کند.
مثلا در آغاز شیوع این بیماری، تاکید به پوشیدن دستکش وجود داشت، ولی اکنون گفته می‌شود داشتن دستکش حتی ممکن است عاملی برای انتقال میکرب باشد و روش بهتر شست وشوی مرتب دست هاست. ماسک زدن نیز گرچه از ابتدا توصیه می‌شد، بسیاری از ما در محل کارمان بدون ماسک حاضر می‌شدیم. این در حالی است که حالا این کار به یک الزام تبدیل شده است و در ادارات و نهاد‌های دولتی، به مراجعه کنندگان بدون ماسک، خدمات ارائه نمی‌شود.
جامعه پزشکی می‌گوید رعایت فاصله اجتماعی و استفاده از ماسک بهترین روش پیش گیری در برابر این بیماری است. وقتی ماسک قادر است تا ۸۰ درصد از ابتلای ما به این بیماری بکاهد، چرا سختی استفاده از آن را به جان نخریم؟ جز این‌ها باید دانست هر رفتاری که ما را در برخورد نزدیک با اطرافیان قرار می‌دهد می‌تواند هم برای خودمان هم دیگران مخاطره آمیز باشد. سفر کردن از این جمله است.
گرچه هنوز درمانی برای این بیماری یافت نشده است، یک قاعده مشخص وجود دارد: اگر به پروتکل‌های بهداشتی بی توجه باشیم و فاصله اجتماعی را رعایت نکنیم، بیماری بیشتر هجوم می‌آورد. آن وقت حتی اگر همه مکان‌ها به روی ما باز باشد، مردم خودشان پا پیش نمی‌گذارند. رستوران‌های باز مشتری ندارند، مغازه‌ها مگس می‌پرانند، مراکز تفریحی خالی از خانواده هاست و در هیچ کجا جمعیتی تردد نمی‌کند.
ما در یک ارتباط دوسویه با این ویروس ناشناخته قرار داریم و باید با هرآنچه فعلا در چنته داریم، در برابرش مقابله کنیم. ویروس کرونا احساس و وجدان ندارد که از یک بار سفررفتن ما چشم پوشی کند و در صورت تکرار این رفتار، بخواهد به جان ما و عزیزانمان چنگ بیندازد. با این ویروس دهشتناک شوخی نکنیم. گذشتن از سفر می‌تواند قطع یکی از زنجیره‌های انتقال باشد.