منظور از سهم الارث زوج و زوجه سهم هر یک از ارث بعد از فوت همسر است. در عقد نکاح دائم رابطه زوجیت میان زن و شوهر ایجاد می‌شود و پس از مرگ هر یک از زوجین رابطه توارث ایجاد خواهد شد.
فرناز محمدیان| شهرآرانیوز - موضوع سهم‌الارث زوجین قواعد و قوانین ویژه‌ای را در فقه و حقوق ایران به خود اختصاص داده است. نکته جالب آن است که زن و مرد در کنار هر یک از طبقات ارثی که در قانون وجود دارد قرار می‌گیرند. در ادامه به شرایط، میزان و نحوه ارث‌بری زن از همسر متوفی اشاره خواهد شد.
شرایط ارث‌بری زن از شوهر متوفی
براساس قانون مدنی ارث‌بری در صورت وجود برخی شرایط محقق خواهد شد:
١- عقد دائم میان متوفی و زن او برقرار بوده باشد. / ٢- زن در زمان فوت همسرش زنده باشد. / ٣- زن مرتکب قتل عمد همسرش نشده باشد. / ۴- زن پیش از مرگ شوهر مسلمان خود کافر نشود.
لازم به ذکر است اگر مرد همسر خود را طلاق رجعی داده باشد و در زمان عده فوت کند، همسرش از وی ارث خواهد برد، اما اگر فوت شوهر بعد از انقضای مدت عده بوده یا طلاق از نوع بائن باشد، زن از مرد هیچ ارثی نمی‌برد. علاوه بر این، مطابق قانون، اگر شوهر در حالی که به مرضی مبتلا باشد زن را طلاق دهد و ظرف یک سال از تاریخ طلاق به علت همان مریضی فوت کند، زن از او ارث می‌برد حتی اگر طلاق به صورت بائن باشد به شرط آن که زن در طول این یک سال شوهر نکرده باشد.
میزان سهم‌الارث زن از شوهر
اگر شوهر در زمان فوت هیچ فرزند یا نوه‌ای نداشته باشد، زن از اموال همسرش یک چهارم و در غیر این صورت یک هشتم به ارث خواهد برد. لازم به ذکر است اگر مردی دارای دو یا چهار زن عقد دائم باشد، میزان سهم‌الارث مذکور به طور مساوی میان آنان تقسیم خواهد شد.
این نکته را نیز مدنظر داشته باشید که متوفی می‌تواند تا میزان یک‌سوم اموال خود وصیت کند. اگر وصیت فرد متوفی بیش از این مقدار باشد، باید ورثه درخصوص بقیه اموال اجازه دهند.
زن چه اموالی را به ارث می‌برد؟
در گذشته قانون چنین حکم می‌کرد که زن فقط از اموال منقول (از هر قبیل که باشد) و از ابنیه و اشجار ارث می‌برد. به عبارت دیگر هیچ حقی از اموال غیرمنقول برای زن در نظر گرفته نشده بود و به قول معروف فقط از هوایی یک‌چهارم یا یک‌هشتم ارث می‌برد، اما خوشبختانه پس از ٧٠ سال مجلس ماده قانونی را تصویب کرد که براساس آن زن در صورت داشتن فرزند از همسر، یک هشتم از اموال منقول و یک هشتم نیز از قیمت اموال غیرمنقول از جمله عرصه و اعیان (ساختمان و زمین) ارث می‌برد.
در این صورت بعد از مرگ شوهر علاوه بر اموال منقول که تقسیم می‌شود، اموال غیرمنقول نیز قیمت‌گذاری‌شده و یک‌چهارم یا یک هشتم از این قیمت به زن پرداخت می‌شود.
اگر ورثه متوفی از قیمت‌گذاری مال غیرمنقول امتناع کنند، ماده ۹۴۸ قانون مدنی این امکان را به زن داده است که حق خود را از عین اموال استیفا کند؛ لذا وی می‌تواند در مرحله اول، ورثه را از طریق دادگاه اجبار به قیمت‌گذاری و پرداخت سهم خود کند و در غیر این صورت و در فرض ادامه امتناع ورثه، براساس رویه قضایی موجود، زن می‌تواند سهم مشاع خود را از عین یعنی خود زمین و خانه تملک کند.