حادثه تهدید هواپیمای ماهان توسط ۲ جت جنگنده آمریکایی، حواشی و واکنش‌های مختلفی را از جانب رسانه‌ها و مقامات سیاسی و امنیتی به‌دنبال داشت و به بحث‌های مختلفی در فضای مجازی منجر شد.
علی قدیری | شهرآرانیوز؛ هواپیمای ایرباس A۳۱۰ خطوط هوایی ماهان که در ساعات پایانی پنجشنبه دوم مرداد از تهران عازم بیروت بود، توسط دو جت جنگنده اف-۱۵ آمریکایی تهدید شد. در واکنش به این تهدید، خلبان ایرانی برای کاهش امکان آسیب به جان مسافران و هواپیما، به‌طور ناگهانی از ارتفاع خود کاست. کاهش ناگهانی ارتفاع باعث شد مسافرانی که کمربند ایمنی نبسته بودند، دچار جراحت شوند، با این حال با فاصله گرفتن جنگنده‌های آمریکایی، هواپیمای ماهان به‌سلامت در فرودگاه بیروت به زمین نشست و پس از تخلیه مسافرانش به ایران بازگشت. اما این حادثه، حواشی و واکنش‌های مختلفی را از جانب رسانه‌ها و مقامات سیاسی و امنیتی به‌دنبال داشت و به بحث‌های مختلفی در فضای مجازی منجر شد.
شبکه المیادین که از نخستین دقایق حادثه به پوشش رسانه‌ای آن می‌پرداخت، در خبری اعلام کرد که جنگنده‌های تهدیدکننده، متعلق به رژیم صهیونیستی‌اند. اما ارتش رژیم صهیونیستی در واکنش به گمانی‌زنی‌های موجود، بلافاصله اعلام کرد که جنگنده‌ها متعلق به آن‌ها نیست. در همین زمینه، خلبان هواپیمای ماهان که گویا با خلبانان این دو جنگنده برای اعلام هشدار رعایت فاصله ایمن گفتگو کرده است، اعلام کرد که: «آن‌ها خود را آمریکایی معرفی کرده اند».
قبول مسئولیت آمریکا
همچنان گمانی‌زنی‌ها درباره ماهیت جنگنده‌های تهدیدکننده ادامه داشت که گزارش رویترز ماهیت آن‌ها را آشکار کرد. طبق گزارش رویترز، کاپیتان بیل اوربان، سخن‌گوی ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده در خاورمیانه (سنتکام)، مقابله جنگنده‌های ارتش آمریکا با هواپیمای مسافربری ماهان در شامگاه پنجشنبه در آسمان سوریه را تأیید کرد.
به گفته اوربان، هواپیمای ماهان بیش از حد به پایگاه نظامی «تنف» که نیرو‌های آمریکایی در آن مستقر هستند، نزدیک شده و به همین دلیل جت‌های جنگنده اف-۱۵ آمریکا «در فاصله امن هزارمتری از یک هواپیمای مسافربری ماهان، یک بازرسی استاندارد بصری» انجام داده است. به گفته وی، این بازرسی بصری به‌منظور اطمینان حاصل کردن از ایمنی کارکنان نیرو‌های ائتلاف که در تنف مستقر هستند، صورت گرفته است و «به محض آنکه خلبان اف-۱۵ هواپیما را به‌عنوان یک هواپیمای مسافربری ماهان‌ایر شناسایی کرده، از آن فاصله گرفته است».
شکایت از آمریکا به ایکائو
محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه کشورمان، در همان ساعات اولیه این اتفاق به مزاحمت جنگنده‌های آمریکایی برای یک فروند هواپیمای مسافربری ایرانی بر فراز سوریه واکنش نشان داد.
ظریف در صفحه توئیتر خود با اشاره به حضور غیرقانونی نظامیان آمریکا در منطقه «التنف» واقع در شرق سوریه، نوشت: «آمریکا به‌صورت غیرقانونی سرزمین یک کشور دیگر را اشغال می‌کند و به پرواز مسافربری برنامه‌ریزی‌شده تعرض می‌کند و جان مسافران غیرنظامی بی‌گناه آن را به خطر می‌اندازد، به بهانه اینکه از نیرو‌های اشغالگر خود حفاظت کند.»
وی در ادامه افزود: «این گستاخی برای انباشتن بی‌قانونی روی بی‌قانونی است. قانون‌شکنان باید قبل از اینکه فاجعه درست شود، متوقف شوند.»
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی نیز در واکنش به اتفاق بامداد جمعه هواپیمایی ماهان، ضمن پیگیری جزئیات این اتفاق از مسئول عملیات ماهان در صفحه اینستاگرام خود نوشت: آمریکایی‌ها به دروغ می‌گویند در مسیر مانور استاندارد و همیشگی پرواز کرده‌اند، درحالی‌که خلبان به دلیل نزدیک شدن بیش از اندازه ۲ جنگنده در بالا و پایین هواپیما، ۲ بار اخطار TCAS دریافت کرده است.
وی در ادامه ضمن هشدار به آمریکایی‌ها اعلام کرد: آمریکایی‌های تروریست تلاش کردند تا با فراهم کردن مقدمات وقوع یک خطای احتمالی، به اهداف شوم طراحی‌شده‌ای دست پیدا کنند. هر جنایت آمریکایی‌ها، بی‌شک نابودی ذلیلانه مستکبران منطقه به‌ویژه رژیم منحوس صهیونیستی را سرعت خواهد بخشید.
در همین زمینه لعیا جنیدی، معاون حقوقی رئیس‌جمهور، در یادداشتی، توضیحات درباره مزاحمت برای هواپیمای مسافربری ماهان را غیرموجه و بدون وجه اقناعی ارزیابی کرد. جنیدی با استناد به قوانین بین‌المللی نوشت: «رفتار هواپیما‌های جنگنده در قبال پرواز ۱۱۵۲ هواپیمایی ماهان و ایجاد مزاحمت برای یک هواپیمای مسافربری آن‌هم در خاک کشور ثالث، نقض آشکار امنیت هوانوردی، تخلف از اصل آزادی پرواز هواپیما‌های غیرنظامی و به علاوه در مغایرت با مواد۳ مکرر و ۴۴ پیمان هواپیمایی کشوری بین‌المللی (کنوانسیون شیکاگو) و ضمیمه‌های مربوطه و کنوانسیون مونترال۱۹۷۱ و نیز زیر پا گذاشتن اصول مسلم حقوق بین‌الملل است. توضیحاتی که تاکنون ارائه شده، غیرموجه و فاقد وجه اقناعی است، لذا اقدامات صورت‌گرفته توسط این جنگنده‌ها موجب مسئولیت بین‌المللی دولت متبوع آن‌ها بوده و قابلیت تعقیب حقوقی را ازجمله در شورای ایکائو و دادگاه دادگستری بین‌المللی به‌دنبال خواهد داشت».
در ادامه سیدعباس موسوی، سخن‌گوی وزارت امورخارجه ایران، در واکنش به مزاحمت دو جنگنده برای هواپیمای ماهان در آسمان دمشق، اظهار کرد: جزئیات این حادثه در دست بررسی است و پس از تکمیل اطلاعات، اقدامات لازم سیاسی و حقوقی انجام خواهد شد. موسوی افزود: در عین حال در تماس مجید تخت‌روانچی، سفیر و نماینده دائم ایران نزد سازمان ملل متحد، با آقای گوترش، دبیرکل آن سازمان، صراحتاً تأکید شده است که چنانچه هر حادثه‌ای در مسیر برگشت برای این هواپیما اتفاق افتد، جمهوری اسلامی ایران آمریکا را مسئول آن خواهد شناخت. این پیام به سفیر سوئیس در تهران نیز داده شده است.
گمانه‌ز‌نی‌ها و حاشیه‌های فضای مجازی.
اما این حادثه، جرقه‌ای بود برای بحث‌های مختلف در فضای مجازی. شبکه المیادین که در گزارش نخست خود درباره ماهیت جنگنده‌های تهدیدکننده دچار خطا شده بود، در گزارشی دیگر مدعی شد که جنگنده‌ها عمدا در آسمان سوریه به هواپیمای مسافربری ایرانی نزدیک شده اند تا پدافند هوایی سوریه در تلاش برای ساقط کردن جنگنده‌های متجاوز، هواپیمای ایرانی را هدف قرار دهد. اپوزیسیون خارج‌نشین نیز هم‌صدا با چنین اظهاراتی، اعلام کردند که علت نزدیکی جنگنده‌های آمریکایی به هواپیمای مسافربری ماهان، احتمال حمل تجهیزات نظامی و حضور مقامات عالی‌رتبه امنیتی و نظامی در هواپیما با استفاده از «سپر انسانی» است.
آن‌ها همچنین در کمال شگفتی اعلام کردند که علت کاهش ارتفاع هواپیما نیز همین بوده است که خلبان برای بار هواپیما، احساس نگرانی می‌کرده است. چنین ادعا‌هایی از جانب برخی اپوزیسیون‌های خارج‌نشین، نشان می‌دهد که آنان آمادگی دارند حتی یک گام جلوتر از متجاوزان خارجی، حمله به ایران را تئوریزه و توجیه کنند. در همین راستا، تسنیم در خبری اعلام کرد که برخلاف برخی شایعات، هیچ شخصیت سیاسی یا نظامی در هواپیمای ماهان که مورد تهدید جنگنده‌ها قرار گرفت، حضور نداشته است. دیگر آنکه آن‌هایی که مدعی حمل تجهیزات نظامی نظیر اسلحه و موشک با هواپیمای مملو از مسافرند، احتمالا از فیزیک و وزن اطلاعی ندارند.
همچنین درباره کاهش ارتفاع هواپیما باید گفت که براساس آموزش‌هایی که به خلبانان هواپیما‌های سیویل (غیرنظامی) داده می‌شود، هر هواپیمایی که در معرض خطر تصادف با هواپیمای دیگر یا هشدار ازسوی هواپیما‌های غیرتجاری قرار می‌گیرد، بلافاصله به سمت پایین و با سرعت زیاد شیرجه می‌زند. طبق نظر کارشناسان هوانوردی، با توجه به اینکه شتاب موتور جت مسافربری ضعیف است، امکان فرار به جلو ندارد، اما ازآنجایی‌که شتاب جاذبه زمین در حد G۱ است، به‌منظور افزایش سرعت، تغییر ارتفاع، قوی‌ترین راه برای فاصله گرفتن از خطر است. این مانور روشی برای فرار از خطر است و خلبانان در دوره آموزشی آن را فرامی گیرند.
بیانیه هواپیمایی ماهان
دیروز هم شرکت هواپیمایی ماهان به‌دنبال تعرض جنگنده‌های آمریکایی، بیانیه‌ای صادر کرد. در متن این بیانیه آمده است: خلبان این پرواز با درایت و براساس قوانین و مقررات هوانوردی برای پرهیز از هرگونه خطر احتمالی، پس از دریافت اخطار TCAS مبنی‌بر کاهش فوری ارتفاع، بلافاصله شروع به کم کردن ارتفاع نمود و به‌دلیل اینکه هواپیما در وضعیت ثبات قرار داشته و مسافران مجاز به باز کردن کمربند‌ها بوده‌اند، کاهش سریع ارتفاع و سرعت دور کردن هواپیما از خطر احتمالی، منجر به آسیب به تعدادی از مسافران و خدمه پروازی که مشغول خدمت‌رسانی بوده‌اند، گردید. ازآنجایی‌که پرواز‌های این مسیر توسط شرکت هواپیمایی ماهان بیش از یک دهه به‌صورت برنامه‌ای انجام می‌شده و این شرکت همواره تابع قوانین و مقررات هوانوردی در انجام پرواز‌ها بوده است، لذا این اتفاق را می‌توان از دیگر مصادیق قانون‌گریزی رژیم حاکم بر آمریکا تلقی نمود.
انتظار پاسخ هوشمندانه ازسوی ایران
دیگر بحثی که در زمینه حادثه اخیر در فضای مجازی میان کاربران درگرفت، اتخاذ واکنش صحیح ایران دربرابر این رفتار تهدیدکننده ایالات متحده آمریکاست. برخی فعالان سیاسی، با اظهاراتی نظیر «عدم واکنش به هر تعرضی، تشویق متجاوز است» و «پاسخ ندادن به متجاوز، از جنگ جلوگیری نمی‌کند»، خواستار واکنش قاطعانه به حادثه اخیر شدند. در همین زمینه حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس‌جمهور، در حساب توئیتری خود در پیامی هشدارآمیز نوشت: «کسی که جان رهبرانش را دوست دارد، با جان مسافران ما بازی نمی‌کند».
اما درمقابل، برخی دیگر از کاربران، با اشاره به آنکه در سه ماه آتی و پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، ترامپ می‌کوشد با برخی اقدامات تحریک‌آمیز، زمینه‌ساز برخورد نظامی شود و با تشدید پروژه ایران‌هراسی، وضعیت جنگی اعلام کند تا بر ناکامی‌های خود در چهار سال گذشته سرپوش بگذارد و با سلطنت ترس، بار دیگر در انتخابات پیروز شود، خواستار پرهیز از اقدامات عاجل احساسی، تناسب میان تهدید و واکنش و درعین‌حال پاسخی قاطعانه و حکیمانه شدند.