مروری بر عملکرد انجمن هنر‌های نمایشی خراسان رضوی و حواشی اخیر آن در آستانه برگزاری جشنواره تئاتر استانی

به گزارش شهرآرانیوز، انجمن هنر‌های نمایشی خراسان رضوی در اساسنامه خود نهادی صنفی و مردم‌نهاد تعریف شده است؛ نهادی که باید مستقل از ساختار‌های دولتی باشد و با اتکا به بدنه هنرمندان، سیاست‌گذاری، تصمیم‌گیری و حمایت صنفی را پیش ببرد. اما ظاهرا واقعیت امروز چیز دیگری است: انجمن نه جایگاه اجرایی دارد، نه نقشی در سیاست‌گذاری ایفا می‌کند و نه اعتماد جامعه تئاتری را با خود همراه کرده است.

روزگاری نه‌چندان دور، انجمن با دراختیارداشتن مجموعه «تئاترشهر مشهد» اهرم مؤثری برای حضور در معادلات فرهنگی شهر بود. امروز، اما نه تنها آن جایگاه از دست رفته، بلکه عملاً تصمیم‌گیری‌های کلان در حوزه تئاتر بدون نقش‌آفرینی انجمن انجام می‌شود. هنرمندان برای گرفتن مجوز، حل مشکلات یا پیگیری امور، به جای انجمن به کارشناسان اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی رجوع می‌کنند؛ چراکه انجمن کارکرد «نقطه وصل» خود میان جامعه هنری و نهاد‌های دولتی را هم از دست داده است.

جشنواره‌ای که دیگر مرجع نیست

به گفته بسیاری از هنرمندان، تنها اقدام اجرایی انجمن در سال‌های اخیر، برگزاری جشنواره تئاتر استانی بوده است؛ جشنواره‌ای که زمانی مسیر ورود به جشنواره بین‌المللی فجر محسوب می‌شد، اما امروز اعتبار گذشته را ندارد. بخشی از فعالان تئاتر بر این باورند که سال گذشته این جشنواره یکی از ضعیف‌ترین دوره‌های خود را پشت‌سر گذاشت؛ چه در انتخاب آثار و چه در ترکیب داوری. به اعتقاد آن‌ها، نتیجه چنین‌روندی این بود که نماینده‌ای شایسته از استان به فجر معرفی نشد. با این حال، برخی دیگر از اهالی تئاتر از جمله رضا عرفانی، دبیر سی‌وچهارمین جشنواره تئاتر استان، از جشنواره دفاع کرده‌اند و ضعف‌ها را بیشتر به شرایط اجرایی نسبت داده‌اند.

غایب در بزنگاه‌ها

تئاتر مشهد در سال گذشته با توقیف چند نمایش، ممنوع‌الکاری برخی هنرمندان و بحران‌های مالی روبه‌رو شد. منتقدان می‌گویند انجمن در این بزنگاه‌ها باید نقش حمایتی ایفا می‌کرد و پشت هنرمندان می‌ایستاد، اما سکوت اختیار کرد. همین سکوت باعث شده این سؤال برای بسیاری از فعالان تئاتر مطرح شود که بودن یا نبودن انجمن چه تفاوتی دارد؟!

دخالت‌های ناکام

نمونه‌ای که منتقدان بار‌ها به آن اشاره کرده‌اند، طرح جشنواره نمایش‌نامه‌خوانی است. این طرح با همکاری شهرداری و اداره کل فرهنگ و ارشاد در حال شکل‌گیری بود، اما پس از ورود انجمن، هیچ‌گاه به سرانجام نرسید. برخی هنرمندان می‌گویند این تجربه نشان داد که گاهی دخالت انجمن نه تنها حمایتی ایجاد نمی‌کند، بلکه روند کار را متوقف می‌سازد.

بحران در ساختار و انتخابات

یکی از جدی‌ترین انتقاد‌ها به انجمن، ساختار انتخاباتی آن است. طبق قانون، تنها اعضای هیئت‌مدیره گروه‌های نمایشی می‌توانند در انتخابات رأی دهند؛ موضوعی که سبب شده بسیاری از هنرمندان باسابقه و مستقل عملاً از فرایند تصمیم‌گیری کنار گذاشته شوند. گزارش‌ها نشان می‌دهد حدود ۶۰ درصد از چهره‌های مؤثر تئاتر مشهد در انتخابات سال گذشته شرکت نکردند، زیرا اعتقادی به روند و نتیجه آن نداشتند. از سوی دیگر، منتقدان می‌گویند انجمن باید توسط افرادی از دل تئاتر اداره شود، همین باعث شده میان انجمن و بدنه هنری فاصله‌ای جدی شکل بگیرد.

اختلاف و چنددستگی میان اعضای انجمن

چالش دیگر، اختلافات داخلی هیئت‌مدیره است. برخی اعضا می‌گویند در نبود انسجام و هم‌سویی، انجمن توان تصمیم‌گیری مؤثر ندارد و همین چنددستگی موجب شده حتی امور ابتدایی صنفی نیز به کندی پیش برود یا متوقف شود. این اختلاف‌ها در ماه‌های اخیر به سطح علنی رسیده است؛ به‌گونه‌ای که اعضای هیئت‌مدیره علیه یکدیگر در شبکه‌های اجتماعی موضع می‌گیرند، مصاحبه‌های تند منتشر می‌کنند و حتی محتوای جلسات محرمانه به بیرون درز پیدا می‌کند. چنین فضایی بیش از پیش اعتماد جامعه تئاتری را نسبت به کارآمدی انجمن از میان برده است.

یک روزنه امید

تنها اقدامی که حتی منتقدان هم بر آن صحه می‌گذارند، تشکیل کمیته حقوقی و شورای حل اختلاف در انجمن است. این شورا توانسته است در چند پرونده میان هنرمندان میانجیگری کند. هرچند این اقدام ارزشمند است، اما در قیاس با ظرفیت‌ها و همچنین مسائل فراوان در تئاتر مشهد، دستاوردی محدود به نظر می‌رسد.

اظهارنظر مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی 

در نشست خبری اخیر مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی نیز موضوع ضعف جشنواره تئاتر استانی مطرح شد.

پرسش خبرنگار شهرآرانیوز روشن بود که چرا جشنواره‌ای که زمانی سکوی پرتاب آثار برگزیده استان به جشنواره فجر بود، امروز به جایی رسیده که حتی نماینده‌ای از خراسان رضوی به فجر معرفی نمی‌شود و نمایش‌هایی چون «تلقین» ناچارند به صورت مستقل در این رویداد شرکت کنند؟

حسین مسگرانی در پاسخ، ضمن تأکید بر ریشه‌داربودن تئاتر خراسان، این وضعیت را ناشی از «فرازوفرود طبیعی جریان تئاتر» دانست. او گفت که گروه‌های نمایشی استان همواره در جشنواره‌های مختلف حضور داشته‌اند و کیفیت آثار در هر دوره متفاوت است. گاهی گروه‌های قوی شرکت می‌کنند و گاهی نه. به اعتقاد او، افت کیفی سال گذشته الزاماً به انتخاب‌های استانی مربوط نیست، هرچند اذعان داشت که گروه‌هایی که باید راهی تهران می‌شدند، عملکرد ضعیف‌تری نسبت به گذشته داشتند.

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی به این نکته هم تأکید کرد که انجمن باید فعالیت بیشتری داشته باشد. اگر آموزش، سالن، حمایت، مخاطب و نمایش‌نامه در کنار هم قرار گیرند، جشنواره هم خروجی مطلوبی خواهد داشت. این روند تدریجی است و با مشارکت هنرمندان به نتیجه می‌رسد. او از برگزاری نشستی مشترک با مسئولان اجرا‌های نمایشی شهرستان‌ها و فعالان تئاتر استان در آستانه جشنواره خبر داده و وعده داد که «جشنواره امسال جشنواره خوبی خواهد بود، هرچند نباید انتظار صددرصدی داشت.»

زخم‌های کهنه‌ای که سر باز کردند

در روز‌های اخیر که نخستین قسمت از برنامه اینترنتی «پلاتو تئاترکده» پخش شد، کریم جشنی به عنوان رئیس انجمن هنر‌های نمایشی خراسان رضوی، مهمان افتتاحیه آن بود. سخنان او بار دیگر توجه‌ها را به وضعیت انجمن جلب کرد.

جشنی در این گفت‌و‌گو از مشکلات مالی انجمن سخن گفت و توضیح داد که چهار سال است هیچ بودجه‌ای به انجمن تزریق نشده و اعضای هیئت‌مدیره نیز در این مدت هیچ حقوقی دریافت نکرده‌اند. او ضعف‌های موجود را ادامه روندی دانست که از جشنواره استانی دو سال پیش آغاز شد. درباره انتخابات دبیر سی‌وپنجمین جشنواره تئاتر استانی نیز گفت پنج گزینه برای دبیری معرفی شده بود، اما انتخاب نهایی مطابق رأی شخصی او نبوده است. جشنی تأکید کرد که نیمی از اهالی تأثیرگذار تئاتر در فرایند انتخابات کنار گذاشته شدند و همین امر موجب بی‌اعتمادی و فاصله بیشتر میان انجمن و هنرمندان شد.

او همچنین اشاره کرد که ترکیب بازبین‌ها و داوران جشنواره از پیش تعیین شده است و احتمال تأثیرگذاری افراد بیرونی در این روند وجود دارد. جشنی گفت اعضای هیئت‌مدیره از او حمایت نکرده‌اند و حتی نامه استعفایش از همان روز نخست روی میز بوده است. او یادآور شد که در مراسم اختتامیه جشنواره استانی حمیدرضا سهیلی به عنوان یکی از اعضای هیئت‌مدیره و رئیس کمیته پیشکسوتان حضور نداشته و اجازه نداده پیشکسوتان تئاتر نیز حضور پیدا کنند؛ مسئله‌ای که به گفته او نشان‌دهنده شکاف میان انجمن و چهره‌های تأثیرگذار این حوزه است.

جلسه فوق‌العاده و استعفای حمیدرضا سهیلی

پس از این اظهارات، هیئت‌مدیره انجمن جلسه‌ای فوق‌العاده تشکیل داد. محمد حسن‌زاده، دبیر سی‌وپنجمین جشنواره تئاتر استانی، در این نشست تأکید کرد که اولویت فعلی برگزاری جشنواره است و موضوع رئیس انجمن در ادامه بررسی خواهد شد.

تنها یک روز بعد، حمیدرضا سهیلی از عضویت در هیئت‌مدیره استعفا کرد. او که با حکم مدیرکل پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان نماینده آن اداره در انجمن حضور داشت، در بیانیه‌ای استعفای خود را اعلام کرد. سهیلی نوشت که ساختار انجمن ناکارآمد است، فعالیت‌های آن بر محور منافع صنفی شکل نگرفته و بیشتر تحت‌تأثیر سهم‌خواهی‌های فردی است. او افزود که اعتراض‌ها و پیشنهادهایش در طول یک سال گذشته با واکنش‌های غیرحرفه‌ای مواجه شده و ادامه حضور در چنین شرایطی نه تنها بی‌ثمر، بلکه در تعارض با مسئولیت صنفی او در قبال هنرمندان بوده است.

سهیلی در پایان تأکید کرد که برای اصلاح امور تمام تلاش خود را به کار بست، اما یک رأی در برابر اتحاد شکل‌گرفته حول حفظ وضعیت موجود، امکان تغییر جدی نداشت. او از هنرمندان خواست در انتخابات آینده حضوری پررنگ‌تر داشته باشند تا امکان شکل‌گیری انجمنی پویا و واقعی فراهم شود.

بی‌تفاوتی انجمن هنرهای نمایشی کشور

در همین راستا، برای بررسی جایگاه انجمن‌های استانی و روند برگزاری انتخابات آن‌ها با سعید اسدی، مدیرعامل انجمن هنر‌های نمایشی ایران، تماس گرفتیم. هدف گفت‌و‌گو، پرسش درباره بودونبود انجمن‌های استانی، شیوه انتخاب اعضا و این نکته بود که چرا تنها گروه‌های نمایشی حق رأی دارند، در حالی‌که بسیاری از هنرمندان باسابقه و فعال که سال‌ها در این حوزه حضور دارند، از فرایند کنار گذاشته می‌شوند.

اسدی در تماس نخست خود تأکید کرد که اساسنامه انجمن به‌زودی تغییر خواهد کرد و ظرف دو تا سه هفته آینده درباره جزئیات این اصلاحات توضیح بیشتری خواهد داد. او وعده داد گفت‌وگویی مفصل درباره حاشیه‌های انجمن‌های استانی، از جمله وضعیت خراسان رضوی، انجام دهد. اما در ادامه، باوجود تعیین زمان برای مصاحبه روز بعد، دیگر پاسخی از سوی مدیرعامل انجمن هنر‌های نمایشی ایران دریافت نشد.

آنچه از مرور یک سال اخیر به دست می‌آید، تصویری پیچیده و پرحاشیه از انجمن هنر‌های نمایشی خراسان رضوی است؛ نهادی که باید بازوی صنفی جامعه تئاتر استان باشد، اما امروز بیش از آنکه پشتیبان هنرمندان باشد، خود به موضوع بحران و اختلاف بدل شده است. هنرمندان از نبود حمایت در بزنگاه‌ها، جشنواره‌ای بی‌رمق و انتخاباتی غیرشفاف گلایه دارند. مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی نیز با وجود تأکید بر ریشه‌داربودن تئاتر خراسان، عملاً ضعف‌های انجمن را تأیید کرده و آن را نیازمند بازآرایی دانسته است.

رئیس انجمن در گفت‌وگوی عمومی ناخواسته بر مشکلات ساختاری و شکاف‌های داخلی صحه گذاشته و عضو هیئت‌مدیره هم در نهایت با استعفای خود ناکارآمدی این ساختار را علناً اعلام کرده است.

انجمن هنر‌های نمایشی خراسان رضوی در شرایطی قرار دارد که نه می‌تواند مسیر روشنی برای هنرمندان ترسیم کند، نه مرجعیت صنفی خود را حفظ کرده و نه در بزنگاه‌ها پشت جامعه تئاتری ایستاده است. همه نشانه‌ها حکایت از این دارد که اعتماد از دست رفته است و انجمن باید برای بازسازی آن، مسیر دشوار و تازه‌ای را آغاز کند. پرسش اصلی همچنان پابرجاست.

اگر نهادی که باید نماینده و حامی تئاتر استان باشد، در عمل به حاشیه رانده شده و خود به موضوع اختلاف تبدیل شده است، بودن یا نبودنش چه تفاوتی برای تئاتر مشهد خواهد داشت؟