سمانه رضوانی | شهرآرانیوز؛ تجربه اینکه بین دوراهی یک ماجرا مانده‌ایم، برای همه ما پیش آمده است و گاهی دلت می‌خواهد به بقیه بگویی چشمت را به من قرض بده تا با چشمان دیگری هم به این قضیه نگاه کنم و زوایای مسئله را بهتر ببینم. مشورت کردن یعنی همین؛ پیدا کردن راه‌حلی که تنهایی رسیدن به آن کار سختی است. در این گزارش این موضوع مهم را در معارف نبوی به بررسی نشسته‌ایم.
از قدیم‌وندیم مثل معروفی هست که می‌گوید فلانی چند پیراهن از تو بیشتر پاره کرده است؛ یعنی تجربه زیست و زندگی‌اش بیشتر است؛ یعنی در شرایط مختلف قرار گرفته و تصمیم‌های خوب و بدی گرفته یا تصمیم‌های خوب و بد دیگران و عاقبتش را دیده است.
این‌طور آدم‌ها برای مشورت قابل اعتمادترند. یکی از فواید مشورت، همین است که از تجربه دیگران استفاده کنیم. حدیث حضرت رسول اکرم (ص) هم بر این مسئله تأکید می‌کند: «اِستَشِرِ الجَرّباءَ فَإِنَّهُم یُعطونَکَ مِن رَأیِهِم جَمیلاً: با افراد باتجربه مشورت کن؛ زیرا آنان از رأی و نظر خود به تو می‌بخشند.»
مشورت کردن خوب است، خیلی هم خوب، ولی نه اینکه همین‌طور که داری در خیابان باعجله می‌روی، یقه مردم را بگیری که نظر تو برای این کار چیست و چه‌کار کنم، بهتر است؟ نه. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «مَن شاوَرَ ذَوِی العُقولِ وَقى نَفسَهُ مِنَ النَّدامَه وَالسَّوءِ: هرکه با خردمندان مشورت کند، خود را از پشیمانی و بدی مصون داشته است».
بگردید فرد خردمند پیدا کنید و بعد، هم‌فکری بخواهید. نظر خواستن از دیگران، وقتی مفید است که طرف مقابلت، اهل فکر و علم باشد؛ یعنی مشورت، می‌شود همچون سپری که در این شرایط و با این اشخاص، آدم را پشیمان نمی‌کند و به این نقطه که «این چه‌کا‌ری بود کردم؟»، نمی‌رسی.
فکر کنید در یک اتاق تاریک گیر افتاده‌اید؛ ظلمات مطلق. خودتان را به در و دیوار می‌زنید که روزنه نوری پیدا کنید تا از این وضعیت نجات پیدا کنید. خداخدا می‌کنید که کسی با چراغی سر برسد و تاریکی تمام شود. مشورت کردن با آدم، درست حکم همین چراغ را دارد در ذهن ما؛ انگار نوری می‌تابد تا بهتر ماجرا را ببینیم.
حضرت رسول (ص) می‌فرمایند: «مَا اسْتَضَاءَ مُسْتَضِئٌ بِنُورِ الْعَقْلِ کَمُشَاوَرَةِ ذَوِی النُّهَى: هیچ روشنایی‌ای با نور عقل، همچون مشورت با صاحبان خرد، درخشان نیست.» هم فکر خودت هست، هم فکر‌های دیگران؛ همین باعث می‌شود شرایط را بسنجید و ابعاد مسئله را راحت‌تر ببینید و تصمیم بهتری بگیرید.
آدم مستبد فقط کسی نیست که فلان پست سیاسی را دارد و از مردم مشورت نمی‌گیرد؛ مثلا نمی‌توان گفت اگر پیامبر در جنگ به مردم گفتند «اشیروا علیّ ایها‌الناس:ای مردم، به من مشورت بدهید»، می‌خواستند فقط به قدرتمندان حکومت بگویند من پیامبر هم مشورت می‌گیرم؛ من این‌طور فکر نمی‌کنم. من فکر می‌کنم حضرت می‌خواستند همه ما را در هر جایگاهی که هستیم، از استبداد نجات دهند. این جمله، انگشت اشاره به‌سوی همه مردم دارد؛ به مرد‌ها و زن‌ها که اهل مشورت گرفتن از خانواده باشند، به معلم‌ها که در آموزش، اهل مشورت گرفتن از دانش‌آموز‌ها باشند، به هر کسی که زیردستی دارد و اندک قدرتی.
شرایط انتخابات را دیده‌اید؟ همه هیجان دارند. همه دلشان می‌خواهد نامزدی که فکر می‌کنند بهتر است، رأی بیاورد و بحث و استدلال می‌آورند و خلاصه همه برای انتخاب بهتر تلاش می‌کنند. انتخابات یعنی مشورت گرفتن از خرد جمعی و همین مشارکت دادن مردم، باعث ایجاد انگیزه و نشاط جامعه می‌شود. این رأی و نظر داشتن، اعتمادبه‌نفس مردم را زیاد می‌کند و از همه مهم‌تر، باعث پرورش فکری جامعه می‌شود.
این مشورت گرفتن حکومت از مردم در سیره رسول‌ا... به‌تکرار دیده شده است؛ مثلا در شروع جنگ بدر یا هنگام تصمیم‌گیری در مورد اسرای جنگی یا حتی درباره نام‌گذاری پیمان، با مردم یا اصحابشان مشورت می‌کردند و خطاب به مردم می‌فرمودند: «أَیُّهَا النَّاسُ، مَنْ وَلِیَ مِنْ أَمْرِکُمْ شَیْئاً فَلْیُشَاوِرْ فِیهِ:ای مردم! هرکه بر امری از امور شما ولایت و حکومت یابد، باید در آن امر مشورت کند.»
یکی از راه‌های مبارزه با نفس همین مشورت کردن است. حتما چشمانتان را گرد کردید و می‌گویید چه ربطی دارد به خودسازی و مبارزه با نفس؟ بگذارید ربطش را اول از زبان رسول‌ا... بگویم: «لا یُکَذِّبُ الرَّأْیَ إِلا الْحَقِیدُ: جز انسان کینه‌توز و خودخواه، کسی با رأی و مشورت، مخالفت نمی‌ورزد.» این یعنی اگر مشورت کنیم، نه‌تنها راحت‌تر به راه‌حل درست می‌رسیم، بلکه از خودخواهی نیز دور می‌مانیم؛ یعنی خودمان را از ورطه آدم‌هایی که فقط خودشان را قبول دارند و هیچ‌کس را جز عقل و نظر خود حساب نمی‌کنند، بیرون کشیده‌ایم.
از مشورت با آدم‌های باتجربه گفتیم؛ از اینکه فکر‌های عمیق‌تری دارند؛ چون سردوگرم روزگار چشیده‌اند ولی نباید از یک نکته غافل بمانیم، آن‌هم نظر خواستن از جوانان است. درست است که جوان، تجربه آدم مسن را ندارد، اما فکر نو دارد. پیامبر بار‌ها و بار‌ها از جوانان مشورت می‌گرفتند. یکی از مشاوران اصلی رسول‌ا... (ص)، حضرت امیرالمؤمنین (ع) بودند که در آن زمان جوان بودند. مشورت کردن با جوانان نه‌تنها به احساس کرامت و عزت‌نفس آنها می‌انجامد، بلکه باعث تزریق ایده‌های جدید و به‌روز می‌شود.