شریف شیرزاد | شهرآرانیوز؛ در کتاب‌هایی که طی یکی‌دو هفته گذشته چاپ و منتشر شده‌اند، آثاری در تاریخ، جامعه، حقوق، اندیشه، سینما، زبان و فلسفه بیشتر خودنمایی می‌کنند. این آثار تألیفی هریک تا اندازه‌ای خواننده فارسی‌زبان را در شناخت بیشتر و بهتر تاریخ سرزمین خود یاری می‌کنند.
نوشته‌های خارجی‌هایی که -به هر دلیلی- پا به کشور ما گذاشته‌اند درباره ایران و ایرانیان همواره حاوی نکاتی است که آگاهی از آنها کمابیش به کار ما می‌آید؛ به‌ویژه تأملات انتقادی ایشان درباره جامعه و فرهنگ و سیاست ایران گاه مایه‌هایی برای تحلیل اتفاقات تاریخی این سرزمین فراهم می‌آورند. یادداشت‌های ژنرال الکسی پتروویچ یرمولوفِ روس که برگردان فارسی آنها در قالب کتاب «از گلستان تا ترکمانچای» چاپ و منتشر شده است نیز از همین دست نوشته‌هاست.
خواندن یادداشت‌های او که در گرماگرم درگیری بین روسیه و ایران مدتی سفیر فوق‌العاده کشور متبوع خود در دربار فتحعلی‌شاه بود، به ما در فهم نتایج آن جنگ‌ها، ازجمله تحمیل و پذیرش عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای یاری می‌رساند. در بخشی از متن پشت جلد این کتاب، چنین می‌خوانیم:
«.. به دستور عباس‌میرزا، اکنون تعداد زیادی نیرو و توپ جنگی وجود دارد که با توجه به شرایط تعداد آنها به‌راحتی قابل‌افزایش است، زیرا جمع‌آوری سرباز‌های اجباری بدون هیچ دردسری انجام می‌شود. آنها در سختی‌ها شکیبا هستند و ازنظر غذایی به کم قانع‌اند، حرکات غیرمعمولِ سریع برایشان راحت است و در مدت کوتاهی ایران می‌تواند پیاده‌نظامی داشته باشد که با بهترین‌های اروپا برابری کند.»
[..]این اطلاعاتی است که ژنرال یرمولوف بنا به دستورات تزار از سرزمین ایران جمع‌آوری کرد و به روسیه ارسال نمود. اما چرا ارتشی که «به‌راحتی می‌تواند با بهترین‌های اروپا برابری کند» در جنگ بعدی خود با روس‌ها این‌چنین زود از هم می‌پاشد، ارتش روسیه به حومه شهر میانه می‌رسد و قرارداد ترکمانچای منعقد می‌گردد؟
«از گلستان تا ترکمانچای: یادداشت‌های ژنرال یرمولوف در فاصله دو جنگ ایران و روسیه»، ترجمه حسین اصغری، نشر نگارستان اندیشه، ۳۶۰ صفحه، ۵۰۰هزار تومان.
«مردم‌نگاری» یا «قوم‌نگاری» -با آسان‌گیری- مطالعه نظام‌مند و دقیق پدیدار‌های انسانی در یک جامعه ویژه است. این جامعه ممکن است جامعه محدود یک منطقه باشد. مردم‌نگاری چنین جوامعی، بسته به آنکه چقدر بر جوامع دیگر اثرگذارند، اهمیت می‌یابد. پژوهش تازه‌ای که نشر «نی» چاپ و منتشر کرده است ازاین‌منظر اهمیت بسیار دارد. ناشر در معرفی این کتاب آورده است:
«افیون‌زدگان: مردم‌نگاری در جنوب تهران» روایتگر صحنه‌هایی است از دنیای واقعی جمعیت‌های پنهان درگیر اعتیاد در دو محله «لب خط» و «دروازه‌غار». اصغر ایزدی جیران مردم‌شناسی است که با اتخاذ روش مشاهده مشارکت‌آمیز با مهاجران تهیدست بلوچ و غربت محله لب خط و معتاد‌های کارتن‌خواب محله دروازه‌غار زندگی و حتی رفاقت کرده و با تکیه بر رویکرد همدلانه مردم‌نگاری کوشیده است، نه‌تنها بازتولیدکننده صرف تصاویر تیره و کلیشه‌ای از این محله‌ها نباشد، بلکه لحظه‌های روشن ساکنان آنها را نیز آشکار سازد.
«افیون‌زدگان: مردم‌نگاری در جنوب تهران»، نوشته اصغر ایزدی جیران، نشر نی، ۱۸۲ صفحه، ۲۶۰هزار تومان.
مجموعه قواعد و قوانین ناظر به روابط تجارت و تجارت‌پیشگان یا همان حقوق بازرگانی، بخشی است از نظام حقوقی و قانونی؛ نظامی که در کشور ما پس از مشروطه استقرار یافت. پیدایی و تدوین این قواعد و قوانین در کشور ما موضوع کتاب «تاریخ تحول حقوق بازرگانی ایران در بستر جهانی شدن» است. ناشر در معرفی این اثر چنین نوشته است:
از آغاز اصلاحات حقوقی و سیاسی و اقتصادی دوران قاجار تا ایجاد ساختار‌های حقوقی دوران معاصر، این اثر کوششی است در تحلیل فلسفه دگرگونی نهاد‌های حقوقی و ترسیم سیمای حقوق بازرگانی ایران به‌مثابه جزئی از کل منظومه حقوقی ایران‌زمین و تلاش شده است که تصویری واضح ارائه شود که چگونه اندیشه‌ها، رخداد‌های اقتصادی و مناسبات بین‌المللی در کنار عوامل بومی، مسیر نظام حقوقی میهن را رقم زده‌اند. این پژوهش، فراسوی یک نوشتار صرفا حقوقی، تحلیلی است تاریخی و فلسفی از پیدایش و دگرگونی نظام حقوقی و حقوق بازرگانی ایران.
«تاریخ تحول حقوق بازرگانی ایران در بستر جهانی شدن، با نظری کلی به نظام حقوقی ایران»، نوشته رهام دالائی، نشر سخن، ۴۷۶ صفحه، ۵۹۰هزار تومان.
سیدجواد طباطبایی (۱۳۲۴-۱۴۰۱) بیشتر به‌واسطه پژوهش‌ها و نظریات خود در زمینه اندیشه سیاسی ایران شهرت دارد که در کتاب‌هایی نظیر «زوال اندیشه سیاسی در ایران» بازیافتنی هستند. او به‌تبع درباره توسعه ایران نیز آرایی دارد. این آرا موضوع یک پژوهش تازه‌اند که «روایت سیدجواد» نام گرفته است. محسن رنانی که این کتاب زیرنظر او شکل یافته است در مقدمه‌ای بر آن نوشته است:
طباطبایی را می‌توان «فیلسوف طبیعی ایرانی» نامید که همچون اقلیم طبیعی و اجتماعی ایران زاده بحران یعنی تحولات شتابناک و آشوبناک است. شاید او نخستین اندیشه‌ورزی باشد که هم توسعه ایران را فیلسوفانه نگریسته است و مسئله امتناع تاریخی توسعه در ایران را به مسئله ساختار اندیشگی ایرانیان گره زده است و هم این نگاه را با قدرت ترویج کرده است و برای آن هزینه داده است و هم خیلی آرام و در دوران حیاتش، اندیشه‌هایش در جامعه نخبگانی ایران رسوخ و نفوذ کرده است.
«روایت جواد: روایت سیدجواد طباطبایی از مسئله توسعه در ایران»، نوشته عارف مسعودی، نشر کتاب شرق، ۱۵۲ صفحه، ۲۷۰هزار تومان.
داریوش مهرجویی (۱۳۱۸-۱۴۰۲) یکی از سینماگران پیشرو ایران بود که سخت می‌شود مطلب تازه‌ای در معرفی او گفت یا نوشت. اما خود این فیلم‌ساز همواره می‌توانسته چیز تازه‌ای درباره خود بگوید یا بنویسد؛ بنابراین انتشار گفت‌وگویی تازه با او حتما جذاب است. چنین گفت‌وگویی، به‌تازگی، در قالب کتاب «سینماگر متفکر» نشر یافته است. در بخشی از این گفت‌و‌گو، مهرجویی می‌گوید:
من دلم هم ادبیات می‌خواست، هم تئاتر، هم موسیقی، هم نقاشی؛ همه اینها را می‌خواستم و فهمیدم همه اینها در سینما جمع‌اند. پس این همان مدیومی بود که می‌خواستم. این بود که شروع کردم راجع به این مقولات خواندن، مثلا مجله «ستاره سینما» و مقالاتی را که درباره اتفاقات سینمایی نوشته می‌شد می‌خواندم. بعد هم سعی می‌کردم کتاب‌های انگلیسی راجع به تاریخ سینما را که در جا‌هایی مثل انجمن ایران و انگلیس یا انجمن ایران و آمریکا پیدا می‌شد بگیرم و با کمک دیکشنری بخوانم.
«سینماگر متفکر: گفت‌و‌گو با داریوش مهرجویی»، نوشته بهمن مقصودلو، نشر برج، ۱۸۴ صفحه، ۲۴۵هزار تومان.
میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی (۱۳۱۰-۱۴۰۲) شخصیتی عجیب غریب بود که بیشتر به‌واسطه برگردان‌های فارسی دقیق از امهات متون فلسفی -از زبان‌های مختلف- شناخته می‌شود. اما او و کار او وجوه ناشناخته‌ای دارند که برخی ممکن است به‌مرور آشکار گردند. یادنامه ادیب‌سلطانی که به‌تازگی هم‌زمان با دومین سالگرد درگذشت او نشر یافته است لابد حاوی اسنادی است که برای علاقه‌مندان این شخصیت برجسته جذاب هستند. در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:
برای میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی کار جزئی و پیش‌پاافتاده معنا نداشت. او برای هر کاری ارزش قائل بود و برای آن وقت می‌گذاشت و با دقتی وسواس‌گونه آن را به انجام می‌رساند… چگونه کسی می‌تواند فرصت کند پزشک شود، تدریس کند، مطالعه کند، نقاشی کند، مترجم و نویسنده باشد، ویولن فرابگیرد ریاضی و فلسفه و منطق بیاموزد و سخت‌ترین متون و کتاب‌های ادبی و فلسفی جهان را از زبان یونانی باستان و آلمانی زمان ایمانوئل کانت به فارسی ترجمه کند؟!
«فرزانه خلوت‌گزین: یادمان استاد میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی»، به کوشش غلامرضا زکیانی، نشر نگاه، ۳۴۸ صفحه، ۴۳۵هزار تومان.
فارغ از دعوا‌هایی که بر سر اصل وجود «فلسفه اسلامی» هست، این امر موضوع پژوهش‌های فراوانی بوده است که برخی از آنها به همین دعوا‌ها اختصاص دارند، ازجمله بر سر اینکه فلسفه اسلامی وجه انضمامی دارد یا نه، به عبارت ساده‌تر دردی از آدمیزاد -انسانی که در این جهان می‌زید و در زندگی روزمره خود با مشکلات ریزودرشتی روبه‌رو می‌شود- دوا می‌کند یا نه.
«نگاهی به سیر و سرانجام فلسفه و کلام اسلامی» نیز به همین مسئله و سؤال نظر دارد، چنان‌که در بخشی از پشت جلد کتاب چنین درج است:
... تحلیل مسائل هستی و مراتب وجود در حکمت نظری چگونه و با چه اولویتی توانست تجربه دیگرمسائل زندگی را به حکمت فراموش‌شده عملی واگذار کند و خود به‌تنهایی مشکل‌گشای مسائل مسلمانان شود؟ این پرسش و دیگر پرسش‌هایی از این دست، انگیزه نگاهی دوباره به چگونگی سیر و سرانجام فلسفه و کلام اسلامی شد و کتاب پیش رو پاسخ این پرسش‌هاست.
«نگاهی به سیر و سرانجام فلسفه و کلام اسلامی: جهان اسلام فلسفه را چگونه شناخت و به کجا رساند؟»، نوشته احمد کاظمی موسوی، نشر آگاه، ۴۰۶ صفحه، ۵۷۰هزار تومان.