گذار از مفهوم سنتی همسایگی

روز‌های ۳۰‌ مهر و یکم آبان ۱۴۰۴، «دومین نشست دیپلماسی استانی» در مشهد برگزار می‌شود. معرفی توانمندی‌های استان‌های شمال شرق، بررسی تأمین کالا‌های اساسی و نیاز‌های این استان‌ها از همسایگان، بررسی توسعه راهکار‌های تجاری و اقتصادی و بررسی ظرفیت کشور‌های همجوار و یافتن راهکار توسعه روابط اقتصادی با همسایگان، از‌جمله‌اهداف برگزاری دومین دیپلماسی استانی در مشهد عنوان شده است. با توجه به اهدافی که برای این نشست در نظر گرفته شده است، این پرسش مطرح می‌شود که چگونه می‌توان به این افق‌ها دست یافت؟

به نظر می‌رسد اولین گام برای تحقق این اهداف، گذار از مفهوم سنتی همسایگی است. در روزگاری که با توسعه ارتباطات و هوش مصنوعی، مرز‌ها هر روز نرم‌تر می‌شوند، مفهوم «همسایگی» در سیاست بین‌الملل معنای تازه‌ای پیدا کرده است. در گذشته سیاست همسایگی بیشتر بر مرز‌های جغرافیایی و امنیت ملی متمرکز بود و روابط، بیشتر حول محور حفظ ثبات و کنترل مرز‌ها شکل می‌گرفت؛ اما در سیاست همسایگی جدید، علاوه بر جنبه‌های امنیتی، همکاری‌های اقتصادی، فرهنگی و فناوری، اهمیت ویژه‌ای یافته‌اند. این سیاست نوین بر توسعه تعاملات چندجانبه، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و تقویت دیپلماسی اقتصادی تأکید دارد تا بتواند فرصت‌های مشترک را بهتر شناسایی و از آنها بهره‌برداری کند.

ایران کشوری است با همسایگانی متنوع و متفاوت که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند. این تنوع نه‌تنها در جغرافیا و موقعیت‌های راهبردی دیده می‌شود، بلکه در زمینه‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی نیز نمود دارد. همچنین، تفاوت‌های فرهنگی و تاریخی میان کشور‌های همسایه باعث شده است که منطقه پیرامون ایران، مجموعه‌ای از حوزه‌های بسیار متنوع باشد. بر‌این‌اساس برای پیشبرد سیاست خارجی موفق، لازم است از رویکرد‌های یکجانبه و یکنواخت فاصله بگیریم و به‌سمت سیاستی چندوجهی و منعطف حرکت کنیم که بتوانیم ظرفیت‌ها و ویژگی‌های متفاوت هر همسایه را در تعاملات مدنظر قرار دهیم.

سیاست چندهمسایگی ایران نیازمند رویکردی جامع و چندجانبه است که بر پایه ایجاد منافع اقتصادی و سیاسی مشترک با کشور‌های همسایه و تقویت پیمان‌های دوستی شکل می‌گیرد. توسعه متوازن و هم‌سطح با دیگرکشور‌های منطقه از اولویت‌های اساسی این سیاست به‌شمار می‌آید؛ چرا‌که کاهش فاصله‌های اقتصادی، فرصت‌های رشد و همکاری‌های بیشتری را برای کشور فراهم می‌کند.

حل‌و‌فصل و کنترل اختلافات موجود و پیشگیری از بروز تنش‌های جدید از مهم‌ترین ویژگی‌های سیاست چندهمسایگی است.

این سیاست سبب می‌شود تا از ورود بازیگران خارجی به منازعات منطقه‌ای جلوگیری شود. تمرکز بر عمل‌گرایی و اتخاذ تصمیمات مبتنی بر منافع و امنیت ملی، چارچوب اصلی در شکل‌دهی به مناسبات با همسایگان است. سیاست چندهمسایگی همچنین باید توانمندی بررسی همه ابعاد روابط را داشته باشد و بتواند موضوعات مختلف را در چارچوب مناسبات منطقه‌ای مدیریت کند.

در این چارچوب باید زمینه‌های توسعه ارتباطات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را فراهم کرد تا منافع دو‌طرف به یکدیگر گره بخورد. تقویت اعتماد متقابل و برقراری تعادل هوشمندانه بین اولویت‌های ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی از دیگرراهکار‌های کلیدی برای دستیابی به ثبات و توسعه پایدار در منطقه است.