نقش محوری مادران در حفظ سلامت روان خانواده | هشت راهکار ساده برای افزایش تاب‌آوری زنان در بحران‌های زندگی

به گزارش شهرآرانیوز، خیلی دور نیست و جنگ ۱۲روزه را که بحران عظیمی برای ایران رقم زد، همه ما به‌اصطلاح با گوشت و پوست و استخوان تجربه و درک کردیم؛ تحمل این بحران بنا به توانایی، تجربه و میزان تاب‌آوری هر فرد متفاوت بود. در این میان شاید بتوان گفت کودکان بیشتر دچار آسیب روانی شدند؛ چراکه آرامش آن‌ها به آرامش و مهارت تاب‌آوری مادرانشان که از جمله مهارت‌های مهم دهگانه زندگی فردی و اجتماعی است، بستگی دارد. مادرانی که در خانه، از منظر فرزندان نقطه امن و پناهگاهی مطمئن هستند. البته ما قصد نداریم به این بحران بپردازیم؛ اما باید گفت علاوه بر این بحران شاخص، بحران‌های دیگری نیز در خانواده‌ها و جوامع حاکم است که زنان و مادران با آن مواجه هستند و به دلیل نقش مهمی‌ که در نگاه فرزندان دارند، نیاز است مهارت تاب‌آوری خود را بالا ببرند تا در مواقع لزوم، آسیب کمتری ببینند و در نتیجه آرامش بیشتری را در فضای خانه ایجاد کنند. تقویت این مهارت، راهکار‌هایی دارد که در ادامه می‌خوانید. 

تاب‌آوری، تحمل بی‌پایان نیست

پیش از آنکه بخواهیم به مسئله تاب‌آوری زنان و مادران بپردازیم، باید با تعریف این مفهوم آشنا شویم که ندا اخروی، مدیر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد، درباره آن به شهرآرانیوز گفت: تاب‌آوری به‌معنای تسلط بر هیجانات و شرایط پرتنش است تا فرد در زندگی روزمره خود کمترین اختلال را داشته باشد و عملکرد طبیعی خود را از دست ندهد؛ اینکه فرد بتواند در مقابل مشکلات، تحمل و صبر خود را بالا ببرد و پس از هر بحران، بتواند خود و خانواده‌اش را به تعادل برگرداند. تاب‌آوری به‌معنای تحمل بی‌پایان نیست، بلکه به‌معنای انعطاف و بازسازی است.  
 
اخروی بر نقش خانواده در شرایط بحرانی تأکید و بیان کرد: خانواده در تمامی‌ بحران‌ها، چه طبیعی مانند سیل و زلزله و چه بحران‌های انسان‌ساخت مانند جنگ که تأثیر عمیقی بر روان و ساختار اجتماعی انسان دارد، باید به عنوان دردسترس‌ترین منبع حمایت اجتماعی، نقش محوری در سازگاری افراد با شرایط و حفظ سلامت روان داشته باشد. مطالعات نشان می‌دهد تاب‌آوری ارتباط مستقیم با کاهش اضطراب و افسردگی دارد و نخستین سنگر مقابله با فشار روانی خانواده است و ستون اصلی این سنگر اغلب زنان و مادران هستند. رفتار مادر در مواجهه با موقعیت‌های پرتنش از طریق فرایند یادگیری مشاهده‌ای به طور مستقیم بر سبک مقابله با استرس در کودکان و نوجوانان اثر می‌گذارد.  
 
به گفته دکتر اخروی، وقتی مادر یا همسر در برابر بحران، واکنش متعادل نشان می‌دهد، مغز اعضای خانواده نیز با الگوبرداری از او، سطح اضطراب را کاهش می‌دهد؛ به همین دلیل گفته می‌شود تاب‌آوری فردیِ مادر، به تاب‌آوری خانواده منجر می‌شود؛ اما نباید فراموش کنیم که زنان برای ایفای نقش مؤثر، خودشان نیز به حمایت نیاز دارند. زنِ تاب‌آور کسی نیست که همه فشار‌ها را بی‌صدا تحمل کند بلکه کسی است که یاد گرفته در زمان مناسب کمک بگیرد، احساساتش را بروز دهد و مراقبت از خود را بخشی از وظیفه‌اش بداند، چون کسی که از خودش مراقبت نکند نمی‌تواند از دیگران مراقبت کند. 

۸ راهکار ساده برای افزایش مهارت تاب‌آوری مادران در شرایط بحرانی

حال برای اینکه بدانیم برای افزایش این تاب‌آوری باید از چه مهارت‌هایی استفاده کرده و چگونه آن ها را تقویت کرد، نیاز است که ابتدا افراد با مهارت‌های زندگی آشنا شوند که آموزش این مهارت‌ها در این گزارش محل بحث ما نیست، اما مدیر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد به چند راهکار مقابله‌ای ویژه مادران در زمان بحران اشاره کرد؛ اخروی پیش از ارائه روش‌ها این را هم گفت که قبل از اینکه به بیان راهکار‌ها بپردازیم، باید تأکید کنیم که شرایط بحرانی به طور طبیعی، استرس‌زاست و کسی که بگوید من نترسیدم یا نگران نیستم در واقع به خود دروغ گفته است و سعی دارد هیجانات خود را پنهان کند که این موضوع، خود استرس را تشدید می‌کند؛ لذا مهم است که مادر، ابتدا به این موضوع آگاه باشد که این ترس، تا حدی طبیعی است و مهارت تاب‌آوری در ادامه این شرایط، دارای اهمیت می‌شود.

راهکار نخست: اول خودتان را آرام کنید

نخستین راهکار ساده‌ای که اخروی به آن اشاره کرد، آرام‌سازی است که با چند نفس عمیق شروع می‌شود. او گفت: نفس عمیق بکشید و به یاد داشته باشید کودکتان به شما نگاه می‌کند و از رفتار‌های شما الگو می‌گیرد. یک نفس آرام و عمیق بکشید و برای چندثانیه نفس را در سینه نگهدارید و بعد به‌آرامی‌ تا آنجایی که می‌توانید، هوا را از دهان خارج کنید. این کار را چند بار تکرار کنید. همچنین می‌توانید با دعاکردن و کمک خواستن از خداوند به آرامش خود کمک کنید.

راهکار دوم: با کودک سخن بگویید

او ادامه داد: با زبان ساده و صادقانه صحبت کنید ولی لازم نیست تمام حقایق را برای کودک توصیف کنید؛ در حد فهم و نیاز کودک به او بگویید چه اتفاقی افتاده است، اما مراقب باشید این کلمات و سخنان، زیاده از حد نباشد. بگویید شما هم ترسیده‌اید و این کاملاً طبیعی است، اما قول می‌دهید که کنارش باشید و امنیتش را حفظ کنید. اجازه دهید درمورد ترس و نگرانی و احساسش با شما صحبت کند یا سؤال بپرسد. از جملات کوتاه و قابل‌فهم استفاده کنید و به سؤالاتش با آرامش و حوصله پاسخ دهید. 

راهکار سوم: ایجاد محیط امن برای یک زندگی معمولی

اخروی با اشاره به دوران کرونا که بسیاری از مادران سعی داشتند با حفظ شرایط روزمره زندگی، اضطراب و ناامیدی را از فضای خانه و خانواده دور کنند، درخصوص راهکار سوم توضیح داد: سر تا پای خانه را مرتب نگهدارید. نکات ایمنی را رعایت کنید و یک روال ساده برای خواب، غذا و دورهمی‌ و... داشته باشید. 

راهکار چهارم: تمرین آرام‌سازی در خانه

این مدیر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود: سعی کنید لحظات مشترکی در خانه برای خود به همراه اعضای خانواده با بازی و تفریح و ورزش ایجاد کنید؛ مثلاً تمرین نفس‌کشیدن عمیق را با هم انجام دهید. با یک بازی آرام‌بخش، قصه‌گویی یا نقاشی ساده را با هم تمرین کنید.

راهکار پنجم: در دسترس کودک باشید

وی بیان کرد: در شرایط بحرانی به ویژه زمانی که کودک دچار استرس شده، سعی کنید در دسترس باشید. نگاهتان به فرزند مهربانانه باشد. دست کودک را بگیرید و با نوازش، لحن ملایم و حضور در کنار او، احساس امنیت او را تقویت کنید تا بتواند راحت‌تر این شرایط را تحمل کند. 

راهکار ششم: اخبار را مدیریت کنید

اینکه دائم افراد خود را در معرض شنیدن و دریافت اخبار و اطلاعات بدانند، از نظر اخروی، موجب اضطراب می‌شود؛ به همین دلیل گفت: زمان محدودی برای شنیدن اخبار تعیین کنید و از منابع معتبر و ساده استفاده کنید. به کودک توضیح دهید که شما می‌دانید اخبار ممکن است ترسناک باشد ولی افراد زیادی هستند که برای حل مشکلات در حال تلاش هستند. ما هم می‌توانیم کمک‌هایی بکنیم. مثلاً از افرادی که آسیب دیدند، حمایت مالی کرده یا برای آن‌ها دعا کنیم.

راهکار هفتم: پشتیبانی عاطفی و عملی

گوش‌دادن فعال به احساسات کودک مانند ترس، نگرانی، سردرگمی‌ و...، نگاه آرام به چهره‌اش و بودن و نشستن کنار او و در آغوش‌ گرفتنش بسیار به آرام‌سازی کودک توسط مادر کمک می‌کند. همچنین از مقایسه او با دیگران پرهیز کنید و به او بگویید هر زمان دوست داشت، می‌تواند درباره نگرانی‌هاش با شما صحبت کند. از طرفی، با کودک درباره نکات ایمنی کار کنید و مکان‌های امن ساختمان را برای او مشخص کنید و گاهی این آموزش‌ها را با او تمرین کنید.

راهکار هشتم: مشورت کنید 

در آخرین راهکار، اخروی تأکید کرد: ممکن است شرایط اضطراب کودک با تمام راهکار‌های پیشین رفع نشود و در شرایط بحرانی، دچار علائمی‌ از اضطراب شدید مثل گریه مداوم و بی‌دلیل، ناخن‌جویدن، شب‌ادراری، پرخاشگری، بدخلقی، بهانه‌جویی و... شود که البته این واکنش‌ها دور از انتظار نیست و به هیچ وجه نباید کودک را به خاطر این موارد سرزنش یا تحقیر کرد. درعوض سعی کنید آرامش در خانواده برقرار شود تا کودک احساس امنیت کند و این واکنش‌ها خودبه‌خود برطرف می‌شود. ولی اگر اضطراب یا رفتار‌های غیرعادی در کودک ادامه یافت یا شدت گرفت، با مشاور و روانشناس کودک یا مدرسه ارتباط بگیرید. همچنین می‌توانید از خدمات روانشناسی مراکز بهداشت به صورت رایگان بهره‌مند شوید.