نگاهی تاریخی به اختلاف در تاریخ شهادت حضرت زهرا(س) | جایگاه ممتاز امّ‌ابیها از منظر امام‌رضا(ع)

به گزارش شهرآرانیوز، در میان مناسبت‌های مذهبی شیعیان، ایام فاطمیه جایگاهی ویژه دارد؛ روز‌هایی که نه‌تنها یادآور مظلومیت دختر پیامبر (ص) است، بلکه نمادی از تداوم ولایت و حق‌طلبی در تاریخ اسلام به‌ شمار می‌رود. با این حال، یکی از مباحث دیرینه در تقویم شیعه، اختلاف در تاریخ دقیق شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) است؛ اختلافی که سبب شده دو دهه، به‌عنوان «فاطمیه اول» و «فاطمیه دوم»، در سنت‌های دینی و آیینی مسلمانان شکل گیرد.

پژوهشگران و علمای بزرگ، ازجمله مرحوم علامه عسکری(ره)، این تفاوت تاریخی را نه به تعارض روایات، بلکه به ویژگی‌های نگارشی صدر اسلام نسبت داده‌اند؛ زمانی که خط عربی هنوز بی‌نقطه بود و شباهت میان دو عدد «خمس و سبعون» (۷۵) و «خمس و تسعون» (۹۵) منشأ دو نقل متفاوت شد.

در گفت‌و‌گو با مرتضی انفرادی، عضو هیئت‌علمی پژوهشکده علوم اسلامی رضوی، ضمن بررسی ریشه‌های تاریخی و مستند این اختلاف، به تبیین دیدگاه‌های امام‌رضا(ع) درباره منزلت، مقام و جایگاه حضرت زهرا(س) پرداخته می‌شود؛ بانویی که در بیان معصومان(ع)، تجلی رضای الهی و مظهر طهارت و شفاعت در عالم هستی است.

وی با اشاره به جایگاه ممتاز حضرت فاطمه زهرا(س) در اندیشه و روایت‌های امام‌رضا(ع)، به تبیین ابعاد مختلف منزلت آن بانوی بزرگ اسلام و تحلیل روایات مرتبط با ایام شهادت ایشان پرداخت.

عضو هیئت‌علمی پژوهشکده علوم اسلامی رضوی با بیان اینکه حضرت زهرا(س) در میان تمام معصومان(ع) جایگاهی بی‌بدیل دارند، اظهار کرد: در روایات متعددی از پیامبراکرم(ص)، امام‌رضا(ع) و حضرت زهرا(س) به عنوان «بضعه منی»، یعنی پاره تن پیامبر(ص)، یاد شده‌اند؛ تعبیری که بیانگر پیوند عمیق عاطفی، معرفتی و ولایی میان پیامبر(ص) و حضرت زهرا(س) است.

انفرادی در ادامه با اشاره به اختلاف تاریخی در تعیین روز شهادت حضرت زهرا(س) گفت: یکی از پرسش‌های رایج میان دوستداران اهل‌بیت(ع)، تفاوت نقل‌های موجود درباره زمان شهادت حضرت زهرا(س) است؛ برخی منابع، این واقعه را ۷۵ روز و برخی دیگر ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر (ص) ذکر کرده‌اند که به‌ترتیب به دهه دوم و دهه سوم فاطمیه شهرت یافته است.

این پژوهشگر با استناد به دیدگاه مرحوم علامه عسکری(ره) افزود: علت اصلی این اختلاف به رسم‌الخط صدر اسلام بازمی‌گردد. در آن دوران، واژه‌های عربی بدون نقطه نوشته می‌شد و از همین رو، اعداد «خمس و سبعون» (۷۵) و «خمس و تسعون» (۹۵) از نظر نگارشی شباهت کامل داشتند؛ موضوعی که موجب شکل‌گیری دو روایت متفاوت درباره زمان دقیق شهادت آن بانوی بزرگوار شده است.

پیوند روحی میان امام‌رضا(ع) و مادر بزرگوارشان حضرت زهرا(س)

انفرادی در ادامه با اشاره به جایگاه حضرت زهرا(س) در نگاه امام‌رضا(ع) گفت: در منابع روایی، توصیف‌ها و بیانات متعددی از امام هشتم (ع) درباره شخصیت و مقام حضرت زهرا(س) وجود دارد که هریک از آن‌ها جلوه‌ای از معرفت، احترام و پیوند روحی میان امام‌رضا(ع) و مادر بزرگوارشان را آشکار می‌سازد.

عضو هیئت‌علمی پژوهشکده علوم اسلامی رضوی توضیح داد: امام‌رضا(ع) در مناظرات علمی و دینی خود همواره به نسب شریف خویش افتخار می‌کردند و بار‌ها خویشتن را فرزند حضرت زهرا(س) معرفی می‌نمودند؛ نسبی که برای ایشان نشانه‌ای از حقانیت، کرامت و اتصال به سرچشمه نور الهی بود. امام هشتم (ع) در روایات دیگری نیز حضرت زهرا(س) را با تعبیر «سیدة نساء العالمین» و «افضل نساء اهل‌الارض» یاد کرده‌اند و ایشان را برترین بانوی هستی معرفی فرموده‌اند.

این پژوهشگر بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی ادامه داد: امام‌رضا(ع) در سخنی دیگر، عظمت مقام حضرت زهرا(س) را در ارتباط مستقیم با اراده الهی دانسته و فرموده‌اند «إنّ الله یغضب لغضب فاطمه و یرضی لرضاها»؛ یعنی خداوند از خشم فاطمه خشمگین و از خشنودی او خشنود می‌شود. این روایت، نشانگر پیوند کامل رضای الهی با رضای آن بانو و عمق جایگاه ولایی ایشان در نظام آفرینش است.

او افزود: امام‌رضا(ع) همچنین با نقل حدیثی از پیامبراکرم(ص)، علت نام‌گذاری حضرت زهرا(س) را چنین تبیین کردند «إنّ الله عزّوجلّ فطم‌ها و فطم من أحبّها عن النار»؛ یعنی خداوند حضرت زهرا(س) و دوستداران او را از آتش دوزخ بازداشته است. این روایت، به‌روشنی بیانگر جایگاه شفاعت و رحمت حضرت زهرا(س) برای مؤمنان است.

انفرادی در ادامه گفت: در آثار تفسیری منسوب به امام‌رضا(ع)، حضرت زهرا(س) در مصادیق آیات متعددی از قرآن کریم، ازجمله آیه مباهله، آیه تطهیر و برخی آیات سوره الرحمن، به عنوان نمونه‌ای روشن از پاکی و حقیقت ولایت معرفی شده‌اند. امام‌رضا(ع) با استناد به این آیات، مادر خویش را مظهر تامّ طهارت، معرفت و بندگی معرفی کرده‌اند.

این پژوهشگر افزود: در برخی روایات نیز امام هشتم (ع) پیوند عاطفی و انسانی عمیقی با مادرشان ابراز داشته‌اند. در پاسخ به پرسشی درباره جایگاه حضرت زهرا(س)، امام‌رضا(ع) فرمودن «کانت لنا اُمٌّ صالحه» یعنی «ما مادری نیکو داشتیم». این تعبیر کوتاه، اما ژرف، عمق عشق، احترام و دلبستگی امام به مادر بزرگوارشان را نشان می‌دهد.

عضو هیئت‌علمی پژوهشکده علوم اسلامی رضوی با اشاره به نقل تاریخی دیگر اظهار داشت: امام‌رضا(ع) در پاسخ به نصر بن علی، زمان شهادت حضرت زهرا(س) را ۷۵ روز پس از رحلت پیامبر (ص) دانسته و فرموده‌اند «حضرت زهرا(س) در هجده‌سالگی به شهادت رسیدند و این واقعه هفتادوپنج روز پس از ارتحال رسول خدا(ص) رخ داد»؛ روایتی که با دهه دوم فاطمیه انطباق دارد.

وی افزود: همچنین در پاسخ به پرسشی از احمد بن محمد بزی، امام‌رضا(ع) محل دفن مادرشان را چنین بیان فرمودند «دُفنت فی بیتها»، یعنی آن حضرت در خانه خود به خاک سپرده شدند. این عبارت، تأکیدی است بر غربت و مظلومیت همیشگی حضرت فاطمه زهرا(س).