دغدغه‌های یک کتابدار قدیمی | گفت‌و‌گو درباره چالش‌های کتابخوانی با بانویی که ۲۸ سال در کتابخانه مشغول کار است

به گزارش شهرآرانیوز، هفته کتاب و کتابخوانی که از راه می‌رسد بهانه‌ای می‌شود تا به سراغ اهالی این حوزه برویم و با دنیای حرفه‌ای آنها که عمری با کتاب، دمخور بودند بیشتر آشنا شویم. یکی از این افراد، کتابداران هستند که معصومانه پشت سیستم یا در میان قفسه‌های کتاب ساعت‌های کاری خود را سپری می‌کنند. از جمله آنها که در این فرصت، به سراغش رفتیم طاهره بهره‌مند، کتابداری با ۲۸ سال سابقه کار است که این روز‌ها در «کتابخانه شهید مفتح» خدمت می‌کند و مسئول این کتابخانه کوچک ولی دلنشین است.

اگر گذرتان به بوستان وحدت افتاده باشد لابد ساختمان «کتابخانه شهید مفتح» را که در انتهای این بوستان قرار دارد دیده‌اید. کتابخانه‌ای که قدمت ساختش به ۱۳۶۴ برمی‌گردد و از جمله کتابخانه‌های قدیمی مشهد بعد از انقلاب اسلامی ایران است. به گفته بهره‌مند مساحت این کتابخانه دو طبقه‌ای ۶۰۰ متر مربع است و روز‌های شنبه تا چهارشنبه ساعت ۷ صبح تا ۷ شب و روز‌های پنجشنبه تا ساعت ۱۳:۳۰ به اعضا و مخاطبان خود خدمت‌رسانی می‌کند.

توجه به نیاز مخاطب

بهره‌مند از سال ۹۷ برای دومین بار برای فعالیت در این کتابخانه، ماموریت گرفته است چرا که سال‌های ۸۷ تا ۹۱ هم در این کتابخانه مشغول بوده و می‌توان گفت این مکان چندان برایش غریب نیست و با نیاز‌ها و ساختار‌های این کتابخانه و اهالی محله تا حد زیادی آشناست. به همین دلیل وقتی برای بار دوم به اینجا می‌آید تحولی در برنامه‌ها ایجاد می‌کند و می‌گوید: «وقتی سال ۹۷ دوباره اینجا آمدم تصمیم گرفتم طبقه بالا (دوم) را که به عنوان انباری از آن استفاده می‌کردند به اتاق مطالعه بانوان و نمازخانه تبدیل کنم و حالا ما دو اتاق ویژه مطالعه بانوان در این طبقه و فضایی هم برای نماز خواندن داریم. پیش از این، سالن بزرگی برای مطالعه بانوان داشتیم که به دلیل کمبود مخاطب و استقبال افراد از آن، تقریبا می‌توانم بگویم خاک می‌خورد، اما بخش کودک ما برای بچه‌ها دست و پاگیر بود؛ لذا تصمیم گرفتم این سالن بزرگ را به اتاق بازی و مطالعه کودک تبدیل کنم که خوشبختانه، اداره مرکزی نیز با این موضوع موافقت کرد. الان در حال حاضر بیشترین کتاب‌هایی هم که به امانت برده می‌شود حوزه کودک و نوجوان است تا دیگر کتاب‌ها.»

شرایط سخت و آسان یک کتابدار

هر شغلی، مصائب خودش را دارد و شغل کتابداری نیز از این قاعده مستثنی نیست. بهره‌مند در این باره می‌گوید: «کتابداری از نظر حقوقی، دریافتی کمی دارد و بسیاری از رفاهیات که به برخی ادارات دیگر داده می‌شود شامل حال ما نمی‌شود. افزایش حقوقی هم برای کتابداران با سابقه وجود ندارد، مثلا فرض کنید من با ۲۸ سال سابقه، همان مبلغی را تقریبا دریافت می‌کنم که یک نفر با ۱۲ سال سابقه. این موضوع برای آقایان که قرار است یک زندگی را بچرخانند سخت‌تر هم می‌شود. البته ناگفته نماند کنار این سختی معیشت، محیط کاری ما بسیار دلنشین و تمیز است. ما با افراد فرهیخته و کسانی که به کتاب علاقه دارند مراوده داریم. فضای کاری ما امن و تا حد زیادی آرام و جذاب است. امنیت روانی و فیزیکی داریم و مثل بعضی مشاغل که ارباب رجوع‌های خاص دارند مثل پرستاران، مشاغل صنعتی یا حتی شغل شما که خبرنگارید روابط پیچیده و سختی نداریم.»

استفاده از فضای مجازی در کتابخانه

رواج استفاده از شبکه‌های اجتماعی، اینجا هم تاثیر خود را گذاشته و به گفته بهره‌مند، دیگر افراد کتابخوان مثل قدیم نیستند. او می‌گوید: «من در طول ۲۸ سال کار کتابداری، تیپ‌ها و شخصیت‌های مختلفی را دیدم. امروزه دیگر حتی مدل کتابخوانی و مطالعه افراد تغییر کرده است. دیگر مثل قدیم نیست که افراد چند کتاب کنار خود داشته باشند و به دنبال سکوت کتابخانه باشند. با مراجعه کمی که افراد به کتابخانه دارند سکوت خود بخود وجود دارد. اتاق‌های مطالعه ما تقریبا توسط جوانانی استفاده می‌شود که لپ‌تاپ به دست به اینجا مراجعه می‌کنند و کار‌های سخصی خودشان را با آن و از طریق فضای مجازی انجام می‌دهند و کمتر از کتاب‌های کتابخانه استفاده می‌کنند.» 

۵۷۵ عضو از سنین ۷ تا ۷۵ سال

طبق آماری که بهره‌مند اعلام کرده، کتابخانه شهید مفتح در حال حاضر ۵۷۵ نفر عضو دارد که از این میان، ۲۶۱ نفر مرد و ۳۱۴ نفر، زن هستند. رده سنی اعضا از هفت تا ۷۵ سال است، اما هرچه سن افراد بیشتر می‌شود تعداد عضویت هم کاهش می‌یابد. به عنوان مثال تنها ۱۱ مرد و ۹ زن بالای ۵۰ سال عضو این کتابخانه هستند.

اما نکته جالب توجه که این کتابدار باسابقه عنوان می‌کند این است که اگر هر کسی از طریق هر کتابخانه‌ای در محله و شهر خود تنها باکدملی عضو سامانه نهاد کتابخانه‌های عمومی شود می‌تواند به صورت رایگان یک کتاب به امانت ببرد و از محل هر کتابخانه عمومی در سراسر کشور استفاده کند. اگر تعداد کتاب‌های امانی بیشتر از یک عدد باشد با پرداخت حق عضویت ۵۰ هزار تومان، می‌تواند تا سقف ۵ کتاب، آنها را به امانت بگیرد. 

مخزن و ۲۸ هزار جلد کتاب

نخستین، مهمترین و پررنگ‌ترین بخش هر کتابخانه، مخزن آن است که در کتابخانه شهید مفتح هم اینگونه است و برای لحظاتی، دلمان می‌خواهد در میان قفسه‌های کتاب قدم بزنیم. بهره‌مند درباره منابع موجود در این مخزن می‌گوید: «این مخزن شامل ۱۰ ردیف قفسه و نزدیک به ۲۸ هزارجلد کتاب با موضوعات مذهبی، روانشناسی، تاریخی، کودک و نوجوان، ادبیات، شعر، جامعه شناسی، هنر و کمک درسی و کنکوری است و انتهای آن نیز بخش کتب مرجع قرار دارد. تمامی کتاب‌ها به روش دیویی که روشی استاندارد در حوزه کتابداری است دسته بندی و چیدمان شده‌اند.»

او درباره میزان امانت کتاب‌ها بر اساس موضوع ادامه می‌دهد: «بیشترین کتابی که به امانت برده می‌شود مربوط به حوزه کودک و نوجوان است. بعد از آن کتاب‌های روانشناسی و سبک زندگی و زندگینامه شهدایی که یا توسط رهبر انقلاب تقریظ دارد یا در رسانه‌ها معرفی شده در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند.»

پاتوق دلنشین فرهنگی

مسئول کتابخانه شهید مفتح می‌گوید: «با توجه به اینکه افراد کمتری به کتابخانه‌های عمومی مراجعه می‌کنند. ما برای جذب مخاطب دیگر فقط عضوگیری و تحویل و دریافت کتاب نداریم. اگر اینطور بود مخاطب چندانی نداشتیم. با برگزاری برنامه‌ها و کلاس‌های مختلف سعی کردیم اینجا به پاتوقی دلنشین برای اهالی محله تبدیل شود. از جمله اینها برگزاری دوره‌های آموزشی مانند آموزش ریاضی، خط و نقاشی، مهارت‌های زندگی و مشاوره خانواده است که با همکاری افراد و ارگان‌های سطح شهر غالبا به صورت رایگان برگزار می‌شود.

مثل کلاس خطی که الان درحال انجام است و عده‌ای از افراد به همراه خانواده یا فرزندان دیگر خود به این مکان می‌آیند تا زمانی که خودشان در حال آموزش هستند والدین یا فرزندانشان از فضای کتابخانه استفاده کنند. همچنین ما هر هفته شب شعری با حضور شاعران محلی و افراد علاقمند داریم که جزو برنامه‌های ثابت کتابخانه است. برنامه‌های مناسبتی هم بهانه‌ای دیگر است که در مناسبت‌های ملی و مذهبی، در حد وسع خود، مراسمی مختصر و مفید اجرا می‌کنیم.»

اهدای کتاب‌های نفیس و مفید

همه ما می‌دانیم کتاب به دلیل تحریم‌های موجود گران شده و حقیقتا نمی‌توان به راحتی دست به جیب شد و خرید کتاب را در سبد فرهنگی ماهانه قرار داد. این موضوع برای کتابخانه‌ها که انتظار بیشتری از آنها وجود دارد بیشتر است. بهره‌مند برای حل این موضوع به خیران فرهنگی اشاره می‌کند و می‌گوید: «اهدای کتاب به کتابخانه‌های عمومی با توجه به وضعیت قیمت کتاب برای ما به عنوان یک کتابخانه عمومی و محلی بسیار راهگشاست. افراد گاهی کتاب‌هایی را به ما اهدا می‌کنند، اما مهم است که آن کتاب مورد نیاز مخاطب هم باشد. مثل آقای عصمتی که از جمله اهداکنندگان خوب و همیشگی کتاب به این کتابخانه است. او تا کنون کتاب‌های تاریخ، دیوان اشعار و آثار نفیس دیگری اهدا کرده است؛ لذا خیرین کتابی شبیه آقای عصمتی نه تنها مورد نیاز این مکان بلکه سراسر کشور است تا کتاب خوب و سالم به دست مخاطب برسد.»