اولین زن سفرنامه نویس ایران که بود؟

به گزارش شهرآرانیوز، در روزگار قاجار، زنی زندگی می‌کرد که باید نامش در تاریخ معاصر ایران بیش از این شنیده می‌شد؛ زنی از همان نسل که سواد خواندن و نوشتن را در خانه آموخته بودند، اما گاه دقیق‌تر و آگاه‌تر از بسیاری از مردان درباره مسائل سیاسی و اجتماعی اظهار نظر می‌کردند. بی‌بی کوکب، یکی از درخشان‌ترین چهره‌های ادب‌دوست و اندیشمند ایل بختیاری، چنین زنی بود.

بی‌بی کوکب دختر نصیرخان سردار جنگ و همسر فتحعلی‌خان سردار معظم، یکی از نمایندگان مجلس شورای ملی بود. او را «حاجی‌خانم» نیز صدا می‌زدند. فرهنگ‌دوستی و دانش‌دوستی تنها بخشی از هویت او بود؛ چراکه بی‌بی به سیاست نیز توجه جدی داشت. نشانه‌اش هم در قلعه شخصی‌اش، دزک، پیداست؛ جایی که او میزبان چهره‌هایی، چون دهخدا و دکتر مصدق بود.

سر آرنولد ویلسون، ایران‌شناس مشهور، در خاطرات خود درباره بی‌بی کوکب می‌نویسد:

«در میان مردم ایران، از هر طبقه و حتی در میان رجال سیاسی، کمتر کسی را دیده‌ام که به اندازه این بی‌بی وسعت اطلاعات داشته باشد.»

ویلسون پس از تمجید از دانش و آگاهی بی‌بی، به دیدگاه او درباره حکومت قاجار اشاره می‌کند:

«سرکار بی‌بی معتقد بود تا زمانی که سلاطین قاجار بر این کشور فرمان می‌رانند، مردم ایران روی آسایش نخواهند دید و اوضاع نابسامان اصلاح نخواهد شد.» (ویلسون، سعادت نوری، ۱۳۴۷، ص ۲۵۰)

بی‌بی کوکب از نخستین زنانی بود که برای بانوان کارگاه‌های خوداشتغالی ایجاد کرد؛ کارگاه‌های قلاب‌دوزی و قالی‌بافی‌اش رونق فراوان داشت و حتی به تولید انبوه رسیده بودند. اما شهرت او بیش از هر چیز به دلیل سفرنامه‌ای است که از او به یادگار مانده؛ یادداشت‌هایی از سفرش به اروپا که به سبب دقت نگاه، تیزبینی، نثر پخته و شیوه بیان ادیبانه، در تاریخ ثبت شده و او را نخستین زن سفرنامه‌نویس ایران معرفی کرده است.

در این سفرنامه، اشاره به آیات و احادیث، امثال عربی و فارسی، و تضمین ابیاتی از مولوی، حافظ و دیگر شاعران به‌چشم می‌خورد. اثرپذیری او از کلیله و دمنه و انوار سهیلی ـ دو اثر رایج ادبی آن عصر ـ نیز کاملاً آشکار است. (دانشنامه تخت فولاد، ۱۳۸۹، ص ۲۸۸)