روزگار سیاه گنج سبز ایران | روایتی از دلایل افزایش وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌های هیرکانی مازندران

به گزارش شهرآرانیوز، بحث آتش‌سوزی در جنگل‌های هیرکانی مازندران به‌خصوص در منطقه الیت چالوس، نُقل محافل و سرتیتر اخبار رسانه‌ها در روز‌های اخیر است. خیلی‌ها دلشان به درد آمده است؛ از اینکه چرا گنج سبز ایران با شعله‌های آتش تبدیل به خاکستر می‌شود. در واقع، از ۲۴ آبان که موج اصلی آتش‌سوزی آغاز شد، تاکنون ۸ هکتار از کهن‌ترین و باارزش‌ترین جنگل‌های جهان در مازندران ایران طعمه حریق شده و اکنون که به همت مردم، بسیج و هلال احمر در آخرین مراحل اطفای حریق هستیم، بد نیست یکبار به ریشه‌یابی این وقایع تلخ، اما متعدد بپردازیم. چرا شعله‌های سرکش آتش به جان گنج سبز ایران می‌افتد؟ آیا واقعاً همه‌چیز تصادفی است؟

گنجینه سبز ایران، خاکستر می‌شود

شگفت‌آور است اگر بدانید نخستین بار، دهم آبان امسال بود که گزارش آتش‌سوزی گسترده در جنگل‌های هیرکانی مازندران به‌صورت رسمی ثبت شد. البته در طول این ۲۲ روز سیاه، دوبار آتش به‌طور کامل خاموش شده، اما براساس گزارش رسمی سازمان جنگل‌ها، هربار به دلیل حجم انبوه برگ‌های خشک راش و چوب‌های آماده اشتعال که درحکم سوخت سطحی عمل می‌کنند، آتش دوباره در منطقه شعله می‌کشد. از آن روز تاکنون ۷ هکتار جنگل به‌طور کامل در آتش سوخته و هیئتی ۴۰۰ نفره متشکل از آتش‌نشانان کارآزموده، محیط‌بانان، امدادگران هلال احمر و نیرو‌های مردمی بسیج در منطقه‌ای به وسعت یک هکتار با تنه اصلی آتش دست وپنجه نرم می‌کنند.

محمدهادی دهقانی عضو هیئت‌علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه فردوسی مشهد در گفت‌و‌گو با شهرآرانیوز می‌گوید: جنگل‌های هیرکانی، معنای عینی فسیل زنده هستند، زیرا تقریباً بین ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال قدمت دارند و از معدود انواع زیسته در جهان محسوب می‌شوند که قبل عصر یخبندان به‌وجود آمده و هنوز حیات گسترده دارند. در این شرایط، دردناک است اگر بدانیم که وسعت رویشگاه جنگل هیرکانی ایران در سال ۱۳۳۰ حدود ۳.۵ میلیون هکتار گزارش شده درحالی که آخرین برآورد‌های GIS ثابت می‌کند امروزه کمتر از ۱.۶ میلیون هکتار از این نوع داریم. در واقع، در طول ۶۰ سال نیمی از جنگل‌های هیرکانی ایران از دست رفته است.

منشأ آتش‌سوزی‌ها کجاست؟

طبق آمار مرکز داده‌های باز ایران، میانگین آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع ایران حدود ۲۱ میلیون مترمربع در سال است. زیاد است؟ حالا در مقایسه با این عدد، باید بدانید که فقط از ابتدای سال جاری تاکنون، بیش از ۳۵ میلیون مترمربع از عرصه‌های جنگلی و مرتعی کشور در آتش سوخته است. ماجرا چیست؟ چرا آتش‌سوزی گنجینه‌های طبیعی ایران شدت گرفته است؟ آیا همچون بحران کنونی در جنگل‌های هیرکانی که به احتمال زیاد عامل انسانی داشته است، در سایر موارد نیز پای خرابکاری در میان است؟

محمد درویش فعال حوزه محیط‌زیست در گفت‌و‌گو با شهرآرانیوز می‌گوید: مسئله آتش‌سوزی نسبت عام با همه عرصه‌های جنگلی کشور دارد. از ابتدای سال جاری تاکنون بار‌ها وقایع مشابهی در اراضی بلوط زاگرس اتفاق افتاده و اصلاً همین یک ماه قبل بود که جنگل‌های ارس هزارمسجد در استان خودتان به‌دلیل بی‌احتیاطی انسانی دچار حریق شد. نتیجه‌اش چه بود؟ نابودی حدود ۱۵ هکتار از اراضی طبیعی و هزار نهال درختچه ارس.

این پژوهشگر حوزه محیط‌زیست می‌افزاید: درباره دلایل و عوامل که گفتید، حالا نمی‌توانیم خیلی صریح و متقن این ادعا را مطرح کنیم که مثلاً آتش‌سوزی‌های اخیر همگی عامل انسانی داشته یا حتی عمدی بوده است. در واقع، بررسی شواهد علمی ثابت می‌کند که تغییر اقلیم، استمرار خشکسالی و افزایش مستمر میانگین دمای هوا عامل اصلی این وضعیت است. البته می‌توان ناآگاهی مردم را نیز به‌عنوان یک عامل تأثیرگذار معرفی کرد؛ حالا چه ناآگاهی کلان در سطح تغییر کاربری اراضی و چه ناآگاهی جزئی در سطح سفر‌های تفریحی و آتشی که خاموش‌نشده در جنگل‌ها رها می‌شود.

درویش در مقام ارائه راهکار، پیشنهاداتی را هم مطرح کرد. به گفته وی اگر قرار بر خلاصه‌نویسی از سرنوشت سیاه گنجینه سبز در ایران باشد، شاید بتوان چرخه باطل «تغییر کاربری اراضی طبیعی به کشاورزی» و «تغییر کاربری اراضی کشاورزی به مسکونی و صنعتی» را اصلی‌ترین دلیل نابودی جنگل‌های کشور دانست.

 وی در سخنان خود تأکید داشت که چرای بی‌رویه دام باعث شده تا در قرن معاصر، زادآوری طبیعی رویشگاه‌های ایران دچار آسیب جدی شود و اکنون که جنگل‌ها پیر شده‌اند، توقف رویش جوانه‌های جدید می‌تواند زمینه کاهش تراکم و کیفیت اراضی جنگلی را ایجاد کند.