تئاتر خیابانی، هنری بی حامی، اما توانمند در فرهنگ سازی شهری

به گزارش شهرآرانیوز؛ تئاتر خیابانی در ایران پیشینه‌ای غنی دارد؛ از گذشته که روایت‌های نقالی در میدان‌ها و قهوه خانه ها، دل مردم را با داستان‌های حماسی گرم می‌کرد، تا آیین‌های نمایشی مثل تعزیه خوانی که در رویداد‌های معنوی اجرا می‌شد. این گونه نمایش، به سبب حضور بی واسطه درمیان مردم و اجرا در فضای باز، همواره نقشی مهم در انتقال مفاهیم فرهنگی و اجتماعی داشته است.

 باوجود این پیشینه، در سال‌های اخیر به دلیل کمبود حمایت‌های مالی و اجرایی، تئاتر خیابانی بیش از پیش به حضور در جشنواره‌ها و رویداد‌های محدود خلاصه شده است؛ درحالی که ظرفیت آن برای فرهنگ سازی شهری، از بسیاری نمونه‌های صحنه‌ای، گسترده‌تر و اثرگذارتر است. ارتباط چهره به چهره با مخاطب، واکنش لحظه‌ای مردم، و انعکاس مستقیم مسائل روز جامعه، این قالب را به ابزاری منحصر‌به‌فرد برای تغییر نگرش‌ها و رفتار‌های شهری تبدیل کرده است.

در سی وپنجمین جشنواره تئاتر استانی خراسان رضوی، سه کارگردان که آثارشان در شاخه خیابانی توانسته مقام کسب کند و به جشنواره بین المللی تئاتر فجر معرفی شده‌اند، با شهرآرا از چالش‌ها و ضرورت توجه دوباره به این گونه نمایشی سخن گفته‌اند.

فرهنگ سازی، ظرفیتی برای نمایش خیابانی

سعید نظریان، کارگردان نمایش خیابانی «شیدایی»، با تأکید بر اهمیت و سختی کار در عرصه خیابانی، از کمبود حمایت‌ها و بی توجهی به این قالب نمایشی در مشهد و دیگر شهر‌های استان انتقاد کرد. وی درباره وضعیت این شاخه از هنر گفت: نمایش خیابانی برخلاف کار صحنه‌ای، به دلیل نبود بستر فروش بلیت و بازگشت سرمایه، نیازمند حمایت جدی نهادهاست.

وقتی هزینه‌ها بازنگردد، گروه‌ها انگیزه حضور در این بخش را از دست می‌دهند و ترجیح می‌دهند در قالب صحنه‌ای فعالیت کنند؛ جایی که حتی بدون موفقیت در جشنواره ها، امکان اجرای عمومی و کسب درآمد وجود دارد.

این کارگردان با اشاره به دشواری‌های خاص نمایش خیابانی افزود: کار خیابانی از شرایط محیطی و آب وهوایی گرفته تا واکنش مخاطبان در لحظه بسیار پیش بینی ناپذیر است. گاهی افراد حاضر در محیط ممکن است در روند اجرا دخالت کنند و هنرمند باید بتواند بحران را مدیریت کند. این محدودیت‌ها و چالش ها، درکنار اجرا با کمترین امکانات، کار را سخت تر، اما در عین حال جذاب‌تر و اثرگذارتر می‌کند.

نظریان با بیان اینکه نمایش خیابانی ظرفیت بالایی برای فرهنگ سازی دارد، بیان کرد: در بسیاری از کشورها، نهاد‌هایی مثل شهرداری از نمایش خیابانی برای انتقال مفاهیم اجتماعی و آموزش عمومی مثل رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی، حقوق شهروندی و حفظ محیط زیست استفاده می‌کنند. این نوع اجرا، به دلیل ارتباط مستقیم و صمیمی با مردم، می‌تواند بسیار سریع‌تر و عمیق‌تر بر رفتار اجتماعی اثر بگذارد.

این کارگردان همچنین به ضعف برنامه ریزی و تکرار آثار در مشهد انتقاد کرد و گفت: در ایام خاص، نمایش‌های خیابانی عمدتا با کار‌های قدیمی و بازتولیدشده اجرا می‌شوند. این روند باعث رکود و نبود نوآوری در این حوزه شده است، درحالی که ما باید در طول سال و در مناسبت‌های مختلف، کار‌های تازه تولید کرده و از این فرصت برای پرداختن به مسائل روز جامعه استفاده کنیم. به گفته وی موضوعاتی مانند بحران آب یا چگونگی برخورد با حیوانات شهری ازجمله مسائل مهمی است که می‌تواند دستمایه نمایش‌های خیابانی شود.

او افزود: برای مثال یکی از دوستان ما نمایشی درباره نحوه صحیح حمایت از حیوانات شهری نوشته است. این نمایش، مکان‌های امن برای غذادادن به حیوانات را معرفی می‌کند تا از بروز حوادثی مانند تصادف حیوانات جلوگیری شود. اگر شهرداری و سایر نهاد‌ها حمایت کنند، این نمایش می‌تواند در سطح شهر اجرا شود و فرهنگ سازی مؤثری داشته باشد.

این کارگردان و نویسنده حوزه هنر نمایش تأکید کرد: نمایش خیابانی هم برای ارتقای فرهنگ عمومی و هم برای ایجاد پیوند میان هنر و زندگی روزمره مردم ضروری است. امیدوارم مسئولان با درک این اهمیت، زمینه حمایت‌های مالی و اجرایی را فراهم کنند تا هنرمندان بتوانند بدون دغدغه و با انگیزه به این عرصه وارد شوند.

تئاتر خیابانی یک پل ارتباطی مؤثر با مردم است

رضا آسیایی، نویسنده و کارگردان نمایش خیابانی «شاه کشی» از سبزوار، در تشریح جایگاه، اهمیت و چالش‌های تئاتر خیابانی و پیوند عمیق آن با هنر آیینی تعزیه تأکید کرد: نمایش «شاه کشی» تلفیقی از تعزیه و سیاه بازی است و این اثر، نتیجه دغدغه‌های شخصی‌ام در احیای هنر‌های نمایشی سنتی ایران است.

این کارگردان با اشاره به مشکلات مالی و اجرایی تئاتر خیابانی تصریح کرد: همه هزینه‌ها را خودمان متحمل می‌شویم و جشنواره‌ها تنها محلی برای دیده شدن آثار ما هستند. در سبزوار حتی فضایی دوازده متری برای تمرین نداشتیم و من ناچار شدم این نمایش را در پارکینگ منزل شخصی خود آماده کنم.

وی به نقش مؤثر تئاتر خیابانی در فرهنگ سازی و جلب مخاطب عام اشاره کرد و افزود: در جشنواره‌ای که برگزار شد، برخی از مردم که هرگز به تئاتر نرفته بودند، با دیدن اجرا‌های خیابانی، به این هنر علاقه‌مند شدند. درواقع اگر مخاطب با تئاتر قهر کرده است و به سالن نمی‌آید، ما باید به سراغ او در خیابان برویم، یعنی به جایی که مخاطب حضور دارد.

آسیایی یادآور شد: تئاتر خیابانی می‌تواند مشکلات اجتماعی را با زبان هنر فریاد بزند و پیام‌هایی را به مسئولان و دست اندرکاران منتقل کند که شاید در فضای رسمی‌تر کمتر امکان بیان آن وجود داشته باشد.

تئاتر خیابانی، فرزند ناخلف تئاتر ایران

یاسر موسی پور، کارگردان نمایش خیابانی «فایو» از قوچان، درباره وضعیت تئاتر خیابانی در مشهد و شهرستان‌های استان با تأکید بر کم توجهی برخی از مسئولان به این گونه نمایشی، آن را «فرزند ناخلف تئاتر» توصیف کرد و به ظرفیت‌های بالای آن علی رغم وجود چالش‌های موجود، اشاره داشت.

وی با تأکید بر اینکه تئاتر خیابانی، شاخه‌ای از هنر نمایش است که کمتر به آن پرداخته می‌شود، اظهار کرد: تاریخ تئاتر خیابانی نشان می‌دهد که این گونه هنری به دلیل کم توجهی، همواره در حاشیه قرار گرفته است. کارگردان تئاتر استان اضافه کرد: به دلیل کوتاهی زمان اجرا در تئاتر خیابانی، هنرمند ناگزیر است پیام خود را در حداقل زمان ممکن منتقل کند، که همین موضوع به تأثیرگذاری بیشتر آن می‌انجامد.

وی ریشه اصلی کم توجهی به تئاتر خیابانی را در جدی گرفته نشدن آن، هم از سوی مسئولان و هم از جانب برخی هنرمندان فعال در این عرصه دانست و افزود: تئاتر خیابانی اغلب به عنوان گزینه‌ای فرعی یا کم اهمیت تلقی می‌شود. این رویکرد، به ویژه در استان ها، منجر به کاستی در رسیدگی و حمایت از این گونه هنری شده است.

موسی پور تأکید کرد: تئاتر خیابانی در فرهنگ سازی و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، تأثیرگذاری به مراتب بیشتری نسبت به تئاتر صحنه‌ای دارد؛ زیرا به سراغ مردم می‌رود و قادر است تماشاگران را درگیر کند و به چالش بکشد.

وی همچنین به امکان مشارکت تماشاگران به عنوان بازیگر در تئاتر‌های خیابانی اشاره کرد که به درک بهتر دیدگاه‌های مردم کمک می‌کند.

این کارگردان با ابراز گلایه از تداوم جدی گرفته نشدن این هنر ازسوی مسئولان و هنرمندان بیان کرد: این وضعیت هنرمندان را به سمت دلسردی و گوشه نشینی سوق می‌دهد. برای بهبود و حمایت از تئاتر خیابانی، نقش شهرداری‌ها بسیار مهم است. شهرداری‌ها می‌توانند در پارک‌ها و فضا‌های عمومی، مکان‌هایی مشخص (میدانگاه هایی) را برای اجرای نمایش‌های خیابانی تعبیه کنند.

همکاری با نهاد‌هایی نظیر اداره ورزش و جوانان نیز می‌تواند در حمایت از هنرمندان خیابانی مؤثر باشد. به گفته وی، با توجه به ارتباط مستقیم مسائل شهری با زندگی مردم، شهرداری‌ها می‌توانند با کمک هنرمندان خیابانی، بسیاری از پیام‌های فرهنگی و اجتماعی را به شیوه مؤثرتری به شهروندان منتقل کنند.

موسی پور با انتقاد از تداوم نداشتن اجرا‌های عمومی تئاتر‌های خیابانی پس از حضور در جشنواره ها، بیان کرد: درصورت حمایت، هنرمندان می‌توانند با اجرای عمومی قبل از جشنواره، به رفع نواقص نمایش‌ها بپردازند و با آمادگی بیشتری در رویداد‌های اصلی شرکت کنند. با این کار به جای آنکه هنرمندان مستقیم وارد مسابقه شوند، فرصتی برای آزمون و خطا و ارتقای کیفیت اثر فراهم می‌آید.

وی با وجود همه چالش ها، قاطعانه استان خراسان رضوی را «قطب تئاتر ایران» دانست و به وجود استعداد‌ها و ظرفیت‌های بی نظیر در حوزه بازیگری (به ویژه بازیگران تئاتر خیابانی)، نویسندگی و کارگردانی تئاتر خیابانی در این منطقه اشاره کرد که به اعتقاد او، در هیچ نقطه دیگری از کشور به این وسعت یافت نمی‌شود.