شکیبا افخمی راد | شهرآرانیوز؛ محمدمهدی خاتمی، هنرمند با تجربه تئاتر شهرمان که سابقه کارگردانی آثاری، چون «سنگ بست»، «مرا فریاد کن»، «به آسمان نگاه کن» و... را در کارنامه خود دارد یکی از داوران بخش صحنهای سی وپنجمین دوره جشنواره تئاتر استان بود. هنرمندی که با وجود مهاجرت به تهران، جریان تئاتر شهر و استانش را همواره دنبال میکند و برای بهبود شرایط اجرای نمایشها در مشهد دغدغهمند است.
او تا به امروز به عنوان داور در جشنواره تئاتر استانهای مختلفی حضور داشته است، اما آخرین حضورش در جشنواره تئاتر خراسان رضوی به سال ۱۳۸۸ برمی گردد که دبیری این رویداد را برعهده داشت. به بهانه بازگشت دوباره خاتمی به این رویداد با او گفت وگویی داشتیم که نگاهش به کیفیت آثار جشنواره، حضور نسل جوان، فاصله تئاتر مشهد و شهرستانها و همچنین سهمیه خراسان در جشنواره تئاتر فجر را بازتاب میدهد.
بدون تعارف سطح کیفی آثار جشنواره سی وپنجم خراسان رضوی بسیار بالا بود، تا جایی که داوری را به کاری دشوار برای ما تبدیل کرد. درواقع انتخاب آثار و عناوین برگزیده نیازمند مقایسههای سخت بود و ما متأسفانه ناچار شدیم در مقام مقایسه چشم بر روی بسیاری از شایستگیها ببندیم که این مسئله بیشتر درباره انتخاب و معرفی بازیگران مرد و زن جشنواره اتفاق افتاد.
فکر میکنم مهمترین ویژگی جشنواره امسال حضور نسل جدیدی در تئاتر مشهد بود. نسلی شاداب، مسلط به دانش روز تئاتر، خلاق و جسور که دست به خلق آثار درخوراعتنایی زده بودند. این انرژی تازه در همه بخشهای جشنواره دیده میشد و فردای درخشانی را برای تئاتر خراسان نوید میداد. در شیوه برگزاری جشنواره نیز بسیار چهارچوبمند و مهندسی شده و کم نقص عمل شده بود که جا دارد به محمد حسن زاده دبیر و دبیرخانه جشنواره تبریک و خدا قوت گفت.
نسل جدیدی وارد صحنه شدهاند که جوان و پرشور و خلاق هستند. آن سالها پیشروان تئاتر گروه دیگری بودند که الان بیشتر در جایگاه مدرس و مشاور قرار دارند و به تربیت تازه واردها میپردازند. امروز صحنه بیشتر در اختیار جوانهایی است که پویا هستند و تئاتر را از منظر دیگری میبینند.
به نظر من تئاتر مشهد این روزها به سطح حرفهای تری رسیده، به طوری که هر شب حداقل ۱۰ نمایش در سالنها اجرای عمومی دارند و همین استمرار عامل بسیار مهمی در ارتقای کیفیت نمایشها بوده است. البته این تعداد در مقایسه با تهران که هر شب ۱۱۰ تا ۱۳۰ اجرا دارد، کم است و حتما باید با توسعه زیرساختهای تئاتر، تعداد اجراهای مشهد افزایش یابد.
با این حال در میان دیگر شهرهای کشور، مشهد در جریان اجراهای مستمر تئاتر جایگاه نخست را دارد. همچنین مشهد تماشاگر حرفهای دارد؛ تماشاگری که دقیق انتخاب و تحلیل میکند و از همین رو گروهها چارهای ندارند جز آنکه برای جلب مخاطب به سمت تولید آثار کیفی بروند.
یکی از محدود نقدهای من به جشنواره همین نبود پیشکسوتان است. من هرچه بیشتر در سالنهای اجرا دنبال پیشکسوتان چشم چرخاندم کمتر دیدمشان. نبود آنها بر صحنه جشنواره استانی تا حدی پذیرفتنی است، اما اینکه در سالنها و حتی در اختتامیه حضور نداشتند، علامت سؤال بزرگی برایم بود، چون دلیلش را نمیدانم اظهارنظری هم نمیکنم و فقط میتوانم بگویم دلگیر شدم. درهرحال تئاتر زمانی میتواند رشد کند و اثرگذار باشد که هر دو گروه جوانان و پیشکسوتان کنار هم نقش آفرینی کنند.
ملاک انتخاب در جشنواره، مقایسه است، اتفاقا به صورت خاص درباره دو گروه شهرستانی حاضر در جشنواره میتوانم بگویم عملکردشان در حوزههای متن و کارگردانی و بازیگری فراتر از حد انتظار بود، اما قرار گرفتنشان در کنار برخی گروههای مشهدی که عناوین برگزیده را به خود اختصاص دادند، باعث شد کمتر دیده شوند. درهرحال باید بپذیریم بین تئاتر مشهد و شهرستانها چه در حوزه اجراهای عمومی و چه آموزش، فاصله زیادی وجود دارد و همین فاصله، اختلاف سطح کیفی را ایجاد میکند.
این همان سؤالی است که در ارتباط با فاصله معنادار تئاتر تهران با استانها وجود دارد، من معتقدم اساس تئاتر، اجرای عمومی است، وقتی در شهرستانها در طول سال به جز چند اجرای پراکنده خبری از تئاتر نیست چه توقعی میتوانیم داشته باشیم؟ ضمن آنکه شک ندارم این خلأ با اجرای جُنگ و نمایشهای سخیف پر میشود، از همین رو ذائقه تماشاگر شهرستانها نیز تغییر میکند. متأسفانه در این رقابت تئاتر به پول و گیشه و آثار سخیف میبازد.
به نظر من ادارات ارشاد و انجمنهای نمایش در شهرستانها باید برای افزایش اجرای عمومی گروهها تلاش کنند تا عیار تئاتر شهرستان ارتقا یابد. ضمن آنکه شک دارم بحث آموزش حتی در حد برگزاری کارگاههای تخصصی تئاتر در شهرستانها جدی گرفته شود و همین موضوع عامل رکود و عقب ماندگی تئاتر شهرستانها میشود.
جدا از تعلق خاطر من به خراسان، جشنواره تئاتر این استان را نمیتوان با هیچ استان دیگری مقایسه کرد. خراسان قطب تئاتر ایران است که از سالهای بسیار دور به دلیل حضور چهرههای شاخص همواره جایگاه خاصی در کشور داشته است. از همین رو طبیعی است که سطح کیفی و کمی جشنواره خراسان بسیار بالاتر از دیگر استانها باشد.
البته لازم میدانم اینجا به نکته بسیار مهمی درباره تئاتر مشهد اشاره کنم. مشهد به عرصه تئاتر حرفهای راه پیدا کرده است و خوشبختانه اجراهای عمومی زیادی دارد، اما بسیاری از نمایشها در سالنهای غیراستاندارد و دور از شأن تئاتر مشهد اجرا میشود. از همین رو مطالبه جدی اهالی تئاتر مشهد؛ تکمیل پروژه بزرگ پردیس تئاتر است.
پروژ های که سال هاست در دعواهای جناحی و سلیقهای مغفول و معطل مانده و حق بزرگی را از مردم تئاتر دوست مشهد و هنرمندان تئاتر سلب کرده است. من به عنوان یکی از اهالی تئاتر مشهد نقد جدی به عملکرد شورای اسلامی و شهرداری مشهد به دلیل تعلل در اجرای این پروژه مهم و ارزشمند فرهنگی و هنری شهر مشهد دارم. این پروژه باید هرچه سریعتر تعیین تکلیف شود تا حق مسلم هنرمندان تئاتر مشهد به آنها داده شود.
سهمیه جشنواره فجر ارتباطی به جایگاه استانها و کیفیت آثار ندارد. یک فرمول دارد که براساس تعداد کارهای حاضر در جشنواره، تعداد سهمیه معرفی میشود. برای مثال جدا از کیفیت، به تمام استانهایی که حداکثر هشت اثر در جشنواره دارند، دو سهمیه تعلق میگیرد که به جز موارد استثنا غیرقابل افزایش است.
افزایش سهمیه با افزایش تعداد حضور آثار جشنواره اتفاق میافتد و افزایش تعداد آثار در جشنواره با افزایش کیفیت آثار متقاضی. وقتی کیفیت آثار بالا باشد هیئت انتخاب کار بیشتری به جشنواره معرفی میکند و درنتیجه سهمیه هم افزایش مییابد، یعنی باز هم همه چیز به کیفیت و عیار آثار متقاضی حضور در جشنواره و در مجموع کیفیت تئاتر استان برمی گردد.
البته امسال اتفاق خوبی افتاد و ما در هیئت داوری به دلیل بالا بودن سطح کیفی آثار و با وجود آیین نامه جشنواره فجر، چهار اثر را به این رویداد معرفی کردیم که خوشبختانه مدیرکل هنرهای نمایشی و معاون محترم هنری وزیر که در اختتامیه حضور داشتند قول دادند کار چهارم نیز به دبیرخانه جشنواره فجر معرفی شود. من امیدوارم آنها پای قولشان بمانند و اثر چهارم که در فرم و مضمون بسیار اثر ارزشمندی هست را هم بپذیرند.
من فکر میکنم آثار برگزیده استان در جشنواره فجر خواهند درخشید، البته با توجه به اینکه داوری در فجر به شکل مقایسه انجام میشود و رقابت با گروههای حرفهای پایتخت نیز دشوار است، نمیتوان بدون اشراف بر سایر استانها نظر قطعی داد، اما آنچه مسلم است خراسان در جشنواره چهل وچهارم حضور قابل احترامی خواهد داشت.