«روز مشهد» باید به یک رویداد تأثیرگذار تبدیل شود | ظرفیت هویتی مشهد به روایت تنی چند از هنرمندان تجسمی

به گزارش شهرآرانیوز؛ ۱۰ دی؛ «روز مشهد» فرصتی است برای بازخوانی داشته‌ها و نداشته‌های شهری که از منظر فرهنگی و هنری، ظرفیتی فراتر از آنچه بالفعل دیده می‌شود در خود نهفته دارد. مناسبت‌هایی از این دست می‌توانند برای عبور از نگاه‌های کلیشه‌ای و توجه جدی‌تر به زیرساخت‌ها و جریان‌های واقعی هنر در شهر بهانه‌ای باشند.

پس از پرداختن شهرآرا به توانمندی‌های مشهد در حوزه تئاتر و فیلم در روز گذشته، این‌بار در دومین قسمت این گزارش، نگاه‌ما متوجه «هنر‌های تجسمی» است؛ عرصه‌ای که با وجود هنرمندان باسابقه، آثار فاخر و سوژه‌های شهری متنوع، هنوز از نبود انسجام، مرجع تخصصی و حمایت مؤثر رنج می‌برد. گفت‌و‌گو با فعالان این عرصه نشان می‌دهد مسئله اصلی نه کمبود استعداد، بلکه پراکندگی فعالیت‌ها و غیبت سازوکار‌های حمایتی است. 

نقاشی و دیگر هنر‌های بصری می‌توانند آینه‌ای از زندگی شهری، حافظه تاریخی و تحولات اجتماعی مشهد باشند؛ اما این ظرفیت زمانی بالفعل می‌شود که هنر از حاشیه بیرون آمده و به بخشی جدی از سیاست‌گذاری فرهنگی شهر تبدیل شود. «روز مشهد» می‌تواند نقطه تأکیدی برای طرح این مطالبه باشد.

سرمایه‌های مشهد کمتر صرف هنر می‌شوند

سعید خاتمی، دیگر نقاش و مدرس هنر‌های تجسمی، با چند دهه فعالیت هنری با اشاره به زیرساخت‌های فرهنگی شهر، «روز مشهد» را فرصتی برای بازخوانی جدی ظرفیت‌های مغفول هنر‌های تجسمی این شهر می‌داند.

وی براین باور است که «روز مشهد» نبایدفقط به نام‌گذاری در تقویم محدود شود. این روز زمانی معنا پیدا می‌کند که به رویداد فرهنگی، نمایشگاه هنری و جریان مستمر منجر شود.

این هنرمند با تأکید بر ظرفیت اقتصادی مشهد بیان کرد: مشهد شهر بزرگی است؛ هم از نظر جمعیت و هم از نظر سرمایه اقتصادی، اما متأسفانه سرمایه‌های این شهر کمتر به سمت هنر هدایت می‌شوند. وی نبود مرکز مرجع کارشناسی هنر را یکی از دلایل این وضعیت دانست.

خاتمی افزود: بسیاری از سرمایه‌گذاران شناخت تخصصی از هنر ندارند و در نهایت به مرکزی اعتماد می‌کنند که کارشناسی معتبر ارائه دهد. این مرکز در مشهد عملا وجود ندارد و همین باعث شده خریداران به تهران یا حتی خارج از کشور بروند.

روز مشهد می‌تواند بانی اتفاق‌های جدی هنری باشد

وی در مقایسه دو کلان‌شهر مشهد و تهران گفت: در تهران خیلی از حرکت‌های هنری با سرمایه شخصی و عشق فردی شکل گرفت، اما در مشهد هنوز چنین جریان جدی و تأثیرگذاری دیده نمی‌شود.

خاتمی نقش نهاد‌های شهری را کلیدی دانست و اظهار کرد: شهرداری و نهاد‌های شهری می‌توانند در مناسبت‌هایی مثل روز مشهد بانی اکسپو «نمایشگاه‌های بزرگ» و حتی موزه آثار هنرمندان مشهدی باشند. وی با اشاره به سرمایه انسانی شهر گفت: ما هنرمندان کمی نداریم؛ آثار فاخر داریم که جای آنها در موزه‌هاست، اما در خود مشهد فضایی برای نمایش دائمی این آثار وجود ندارد.

این مدرس هنر با انتقاد از وضعیت پیشکسوتان افزود: بسیاری از هنرمندان پیشکسوت با آرزوی دیده شدن آثارشان از دنیا رفتند؛ آثاری که در خارج از کشور برایشان بزرگداشت می‌گیرند، اما در مشهد حتی جایی برای نمایش ندارند.

مدیریت فرهنگی بدون خلاقیت، فرهنگ را به انزوا می‌برد

خاتمی ضعف مدیریت را چنین توضیح داد: مدیریت فرهنگی فقط اجرای بخشنامه نیست. مدیر فرهنگی باید خلاق باشد، اما متأسفانه فرهنگ و هنر هنوز در حاشیه قرار دارد. وی درباره نسل جوان گفت: اگر جوان هنرمند در شهر خودش الگو نبیند، طبیعی است که به هنرمندان خارجی گرایش پیدا کند. روز مشهد می‌تواند فرصت معرفی استادان شهر باشد. این هنرمند تأکید کرد: اگر فضا گروهی و انحصاری شود، بسیاری از هنرمندان شایسته حذف می‌شوند. برنامه‌های هنری روز مشهد باید آزاد، شفاف و فراگیر باشد.

فضا‌های بلااستفاده شهری می‌توانند جان بگیرند

خاتمی افزود: سالن‌ها و فضا‌های متعددی در مشهد خاک می‌خورند. همین فضا‌ها می‌توانند در ایام روز مشهد یا چند روز در سال در اختیار هنرمندان قرار بگیرند. همچنین قانون اجازه داده هزینه‌های فرهنگی از مالیات کسر شود، اما این ظرفیت اجرایی نشده است. روز مشهد می‌تواند نقطه شروع اجرای همین قوانین باشد.

این هنرمند نقش رسانه‌ها را اساسی دانست و گفت: اگر رسانه‌ها مطالبه نکنند، اتفاقی نمی‌افتد. پوشش مستمر فعالیت‌های هنری و «روز مشهد» می‌تواند مدیران را وادار به پاسخ‌گویی کند.

وی تأکید کرد: ما ناامید نیستیم. اگر «روز مشهد» به دغدغه مشترک هنرمندان، مدیران و رسانه‌ها تبدیل شود، می‌تواند آینده هنر‌های تجسمی مشهد را تغییر دهد.

روز مشهد فرصتی مهم برای بازنمایی ظرفیت‌های شهر

حسین واحد، نقاش و مدرس هنر‌های تجسمی، با سابقه بیش از سی سال فعالیت مستمر در زمینه خلق اثر، برپایی نمایشگاه و آموزش با اشاره به ظرفیت‌های بالای هنری مشهد، نبود زیرساخت‌های فعال را یکی از چالش‌های اصلی هنر‌های تجسمی در این شهر دانست و بر این عقیده است که مشهد هنرمند دارد، ظرفیت دارد و حتی مخاطب هنری هم وجود دارد، اما آنچه کم است، نگارخانه‌های فعال و جریان‌ساز است. نگارخانه‌هایی که بتوانند با شهر‌های دیگر تعامل برقرار کنند و آثار هنرمندان مشهد را وارد چرخه ملی هنر کنند.

وی تأکید کرد که خیلی از هنرمندان تجسمی مشهد، به‌ویژه نقاشان، برای دیده‌شدن به تهران یا شهر‌های دیگر می‌روند و این موضوع باعث شده خود مشهد از حضور فعال هنرمندانش محروم بماند و انسجام هنری شهر کاهش پیدا کند.

این هنرمند، «روز مشهد» را فرصتی مهم برای بازنمایی ظرفیت‌های فرهنگی و هنری شهر دانست، اما معتقد است این مناسبت هنوز از سطح تشریفاتی فراتر نرفته است. به گفته وی، اگر «روزمشهد» صرفا به چند مراسم نمادین محدود شود، تأثیر جدی نخواهد داشت. این روز می‌تواند فرصتی برای هویت‌سازی فرهنگی مشهد باشد، به‌ویژه وقتی از مشهد به‌عنوان یکی از مراکز فرهنگی جهان اسلام یاد می‌شود.

وی افزود: برای اینکه مشهد در سطح ملی و حتی بین‌المللی معرفی شود، برنامه‌ریزی فرهنگی بلندمدت لازم است. این کار فقط از عهده هنرمند برنمی‌آید و نیازمند همراهی جدی نهاد‌های فرهنگی و مدیریت شهری است.

قهر نانوشته میان هنرمندان و برخی نهاد‌های فرهنگی

واحد با انتقاد از بی‌توجهی به جایگاه پیشکسوتان در تصمیم‌گیری‌های فرهنگی، گفت: در سال‌های اخیر، نقش پیشکسوتان هنر‌های تجسمی در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی کمرنگ شده است. بسیاری از پیشکسوتان به‌دلیل همین فاصله‌ای که میان هنرمندان و نهاد‌های رسمی ایجاد شده، کمتر در فعالیت‌های شهری مشارکت می‌کنند.

به گفته این هنرمند، نوعی قهر نانوشته میان هنرمندان و برخی دستگاه‌های متولی فرهنگ وجود دارد: این فاصله و بی‌اعتمادی در جشنواره‌ها و رویداد‌ها کاملا قابل مشاهده است. وقتی تعامل شکل نگیرد، انتظار همکاری هم واقع‌بینانه نیست.

این مدرس دانشگاه با اشاره به فعالیت نسل جوان هنرمندان مشهد، اظهار کرد: دانشگاه‌های هنر در مشهد، به‌ویژه درسال‌های اخیر، هنرمندان جوان و توانمندی تربیت کرده‌اند که از نظر دانش و ایده بسیار خوب هستند.

وی ادامه داد:، اما فضای فعالیت آنها محدود است. مشارکت هنرمندان جوان اغلب به پروژه‌هایی مانند دیوارنگاری یا فعالیت‌های سطحی شهری خلاصه می‌شود، در حالی که ظرفیت آنها بسیار گسترده‌تر از این است.

هنر شهر به جریان اجتماعی متصل نشده است

مجتبی اعلم، نقاش پیشکسوت مشهدی با سابقه ۲۵‌ساله هنری درباره بازخوانی ظرفیت‌های هنری در این شهر بیان کرد: در حوزه هنر‌های تجسمی، آن انسجامی که باید وجود داشته باشد، اکنون دیده نمی‌شود.

وی با اشاره به تجربه حضور خود درکارگاهی با عنوان «رویداد انقلاب» که به همت حوزه هنری سال‌ها پیش برگزار شد، یادآورشد: در آن کارگاه، انتخاب موضوع‌ها با خود هنرمندان بود و حمایت هم وجود داشت. نمایشگاهی هم از آثار برپا شد. اگر چنین مدلی از سوی شهرداری اجرا شود، می‌تواند بسیار اثرگذار باشد.

نقاشان می‌توانند هنر و هویت مشهد را به هم گره بزنند

این نقاش تأکید کرد که نام‌گذاری یک شهر نباید صرفا یک مناسبت رسانه‌ای باقی بماند. اگر در همین روز، رویداد‌هایی شبیه جشنواره‌های هنری برگزار شود، مثلا نقاشان با موضوع «مشهد» در فضایی عمومی مثل پارک‌ها یا بوستان گرد هم بیایند، هنر و هویت شهر به‌خوبی به هم گره می‌خورند.

وی با انتقاد از نحوه انتخاب هنرمندان در برخی رویداد‌ها بیان کرد: مشهد نقاشان درجه‌یکی دارد که در انزوا مانده‌اند و حتی از برگزاری کارگاه‌ها و جشنواره‌ها خبر ندارند. گاهی افرادی دیده می‌شوند که تجربه بالایی ندارند، اما استادان واقعی کنار گذاشته می‌شوند. این انتخاب‌ها باید دقیق و از مسیر نهاد‌های تخصصی هنر‌های تجسمی انجام شود.

«روز مشهد» باید به رویدادی ملی تبدیل شود

این هنرمند با بیان اینکه «روز مشهد» باید به رویدادی ملی تبدیل شود اظهارکرد: می‌توان از نقاشان شهر‌هایی مثل تهران، اصفهان و تبریز دعوت کرد تا چند روز در مشهد حضورداشته باشند. نتیجه این کارگاه‌ها می‌تواند آن‌قدر ارزشمند باشد که حتی هسته اولیه یک موزه هنر معاصر مشهد را شکل بدهد.

این نقاش پیشکسوت درباره دغدغه‌های شخصی‌اش گفت: در آثارم از مشهد، مشاغل مردم، فضا‌های شهری و زندگی روزمره، عکاسی و نقاشی کرده‌ام. مشهد فقط شهر زیارت نیست؛ لایه‌های اجتماعی و انسانی پررنگی دارد که می‌تواند در هنر بازتاب پیدا کند.

اعلم با تأکید بر اینکه ایجاد کافه‌گالری‌ها و فضا‌های هنری عمومی در شهر ضروری است، افزود: اگر شهرداری فضا‌هایی کم‌هزینه یا رایگان در اختیار هنرمندان بگذارد، جایی که مردم بیایند، آثار را ببینند و حتی بخرند، تعامل بین جامعه و هنر شکل می‌گیرد. تجربه نصب آثار در خانه‌های تاریخی حوالی حرم نشان داد این مسیر جواب می‌دهد.

این هنرمند باسابقه تأکید کرد: در همه دنیا هنرمندان مدیر و نماینده دارند. خود هنرمند نمی‌تواند دائم پیگیر امور اجرایی باشد. اگر افرادی به‌عنوان لیدر یا نماینده از دل جامعه هنری انتخاب شوند، ارتباط با مدیران شهری مؤثرتر می‌شود و هنر از انزوا خارج خواهد شد.