فرزانه شهامت - خبرش 5 ماه پیش در رسانه‌ها پیچید، کمی پس از انتصاب علیرضا رزم‌حسینی به عنوان استاندار خراسان رضوی. تقریبا روزی نیست که رسانه‌های استان به نقل از مسئولان، درباره این طرح خبری منتشر نکنند. استاندار و معاون اقتصادی‌اش از فرصت جلسات و همایش‌ها استفاده می‌کنند و پیوسته می‌گویند که اگر طرح «مثلث توسعه اقتصادی فرهنگی» اجرا شود، خراسان رضوی چنین و چنان می‌شود. آن‌ها از هدف‌های خوش‌آب‌‌و‌رنگی نام می‌برند که -از شما چه پنهان- آن‌قدر نظیرش را در قوانین بالادستیِ اجرانشده و وعده‌های روی‌زمین‌مانده مسئولان ملی و محلی خوانده و شنیده‌ایم که حالا ناخودآگاه در امکان تحقق هر وعده‌ای به تردید افتاده‌ایم. حذف پیچ و خم‌های اداری برای سرمایه‌گذاران، عدالت در توسعه، مهاجرت معکوس از شهرها به روستاها و افزایش درآمد سرانه خانوارهای استان مثال‌هایی از اهدافی است که گفته می‌شود با اجرای طرح توسعه استاندار ممکن می‌شود. قسمت دلگرم‌کننده ماجرا این است که طرح یادشده در اجرای آزمایشی‌اش در قلعه گنج واقع در استان کرمان، سربلند بیرون آمده و توانسته است شاخص‌های امنیت در شهرستان یادشده را 70 درصد بالا ببرد و نرخ بیکاری را حدود 20 درصد پایین بیاورد. طرح‌های نو سؤال‌برانگیزند. نتوانستیم کنجکاوی‌مان را بیش از این معطل نگه داریم. هرچه باشد قرار است دست‌کم 2 سال در مورد این طرح بشنویم. برای همین، سراغ یکی از مدیران مرتبط را گرفتیم و خواستیم به فهرست بلند پرسش‌هایمان صریح و کوتاه جواب بدهد. علی‌اکبر لبافی دبیر نهاد مردمی اقتصاد مقاومتی در اجرای طرح یادشده است. چکیده گفت‌وگوی 62 دقیقه‌ای ما را در ادامه می‌خوانید.
گره‌هایی که اجرای طرح مثلث توسعه را ضرور می‌کنند عبارت‌اند از ...
بوروکراسی‌های اداری گسترده، اختیارات محدود مدیران شهرستانی و استانی، تحریم‌ها، تعامل کم‌رنگ بخش دولتی و خصوصی، قوانین مخل کسب و کار و ... .
و این طرح دقیقا قرار است چکار کند؟
قبلا اختیارات تصمیم‌گیری در استان بین ارکان حاکمیت شامل نماینده ولی فقیه، استاندار، رئیس دادگستری و نمایندگان مجلس توزیع و پراکنده شده بود. در طرح مثلث توسعه، با تفاهم‌نامه‌هایی که میان این ارکان و بخش‌خصوصی امضا شده، هدف نخست، یعنی دور هم جمع شدن و هم‌افزایی این ارکان، عینیت پیدا کرده است. اقتصاد مقاومتی با مشارکت مردم، عبور از تحریم، مدیریت سپرده‌های بانکی، هدایت منابع به سمت تولید، توانمندسازی جامعه، خلق ثروت و بقیه هدف‌ها در سایه این تعامل محقق می‌شود.
طرح‌های توسعه در کشور ما همیشه دولتی بوده‌اند.
همین‌طور است. دولت‌ها طرح‌های زیادی به طور مثال برای اشتغال‌زایی انجام داده‌اند. بازارچه‌های خود‌اشتغالی، مشاغل خانگی و کارگاه‌های زودبازده از این دست هستند. آن‌ها آیین‌نامه را تنظیم می‌کردند و بودجه اختصاص می‌دادند. مردم در تعیین اینکه نیازشان چیست و کدام‌یک اولویت دارد مشارکت نمی‌کردند. عموم تصمیم‌ها از بالا به پایین و فاقد زنجیره ارزش و نتیجه‌‌اش فقدان اعتماد عمومی و بهره‌وری کافی بود.دولت‌ها فقط یکی از مداخله‌گرانِ حوزه اقتصاد هستند. گروه دوم، سرمایه‌گذاران انتفاعی هستند که در نقاط مزیت‌دار مثل شهرها سرمایه‌گذاری می‌کنند. در نتیجه، سرمایه‌گذاری در مناطق کم‌برخوردار انجام نمی‌شود و توسعه متوازن رخ نمی‌دهد.گروه سوم، سرمایه‌گذاران غیرانتفاعی هستند، یعنی خیران اجتماعی و اقتصادی که کارشان عام‌المنفعه است و در سرمایه‌گذاری‌ها نفع اقتصادی خود را در اولویت قرار نمی‌دهند. مدل مثلث توسعه برای تعیین مُعین‌ها به دنبال گروه سوم است، کسانی که با داشتن تجربه علمی و عملی، توسعه منطقه را دنبال کنند.
دقیقا چطور؟
معین‌ها با استفاده از ظرفیت ارکان حاکمیت، بین مردم اعتماد‌آفرینی می‌کنند. با نظارت این ارکان، صندوق‌هایی ایجاد و از سرمایه‌های خُرد مردم برای رونق تولید استفاده می‌کنند. آن‌ها با کمک تسهیلگران، مردم را آموزش می‌دهند و توانمند می‌کنند تا در گام نخست، بهره‌وریِ ظرفیت‌های موجود را بالا ببرند؛ مثلا سرانه تولید زعفران را در هکتار زیاد کنند یا واحدهای تولیدی منطقه را از راکد به فعال و از یک شیفت به 2 شیفت تبدیل کنند. گام بعد ایجاد ظرفیت‌های جدید در منطقه است. با کمک مُعین‌ها، این بار طرح توسعه استان از پایین به بالا و با مشارکت مردم رقم می‌خورد.
در این بین، نقش نهاد مردمی که شما مسئولیتش را دارید چیست؟
نهاد مردمی یک تشکل است و اعضای آن مُعین‌ها هستند. در گروه مجازی‌ای که تشکیل داده‌ایم، تجربه‌های موفق مُعین‌ها را با بقیه به اشتراک می‌گذاریم. اگر سؤالی کنند یا به مانعی برخورد کنند، کمکشان می‌کنیم. اسناد بالادستی و کارهای پژوهشی را که در استان انجام شده است در اختیارشان می‌گذاریم تا پشتوانه علمی برنامه‌هایشان تقویت شود، مثل برنامه‌های آمایش و 600 طرح کسب و کار در روستاهای استان که سال 96 تهیه شده و 1000 طرح دیگر هم در حال انجام است. برای مُعین‌ها 6گام تعریف کرده‌ایم تا دچار سرگردانی نشوند. یک جلسه عمومی، 10 جلسه با مُعین‌های مناطق دوازده‌گانه استان، پیگیری‌های تلفنی و مکاتبه‌ای، و معرفی طرح در حضور وزیر کشور، شوراهای اداری شهرستان‌ها و در جمع استادان دانشگاه در عمر پنجاه‌روزه نهاد انجام شده است.
لطفا 6 گام را نام ببرید.
گام نخست شناخت منطقه و ظرفیت‌های آن، گام دوم ایجاد زیرساخت برای نظام‌سازی فکری مبتنی بر الگوی تهیه‌شده، گام سوم تحلیل اطلاعات جمع‌آوری‌شده و نظام‌سازی شکلی، گام چهارم، فراهم آوردن زمینه اجرای الگو، گام پنجم عملیاتی کردن طرح در منطقه و گام آخر بررسی کل فرآیند.
هر‌کدام بندها و توضیحات روشن و مفصلی دارد.
گام‌ها زمان‌بندی دارند؟
گام نخست که شامل مطالعه است، بله. 3 ماه برایش تعریف کردیم اما بقیه گام‌ها خیر چون بسته به جنس پروژه‌ها زمان‌بندی متفاوتی دارد.
معین‌ها کار را تا کجا پیش بردند؟
تاکنون با 62 معین تفاهم‌نامه امضا شده است که درآینده باید به 100 مورد برسد. از تعداد فعلی، 65 درصد در گام نخست قرار دارند. 25 درصد در گام‌های دوم و سوم هستند و 10 درصد کار را شروع نکرده‌اند.
میزان سرمایه‌گذاری تاکنون چقدر بوده است؟
اطلاعی ندارم.
آن 25 درصد احتمالا تجربه کارهای مشابه را داشته‌اند.
دقیقا.
و احتمالا مثل برخی نهادها برای این کار بودجه دارند.
این‌طور فکر نمی‌کنم. مُعین‌ها افراد و بعضا نهادهایی هستند که از نظر درآمد اشباع‌اند و دغدغه خدمت به مردم را دارند. در بین معین‌های پیش‌گام، یک سرمایه‌گذار خارجی داریم که گروه اجرایی قوی و منطقه‌شناس تشکیل داده است و کار را مستمر پیگیری می‌کند. عملکرد فرمانداران هم مهم است. بررسی‌ها نشان می‌دهد شهرستان‌هایی که فرماندارهایشان پیگیر بوده‌اند، معین‌های موفق‌تری دارند.
کاری که تا این حد داوطلبانه است چه ضمانت اجرایی‌ای دارد؟
بحث ضمانت اجرا نداریم.
یعنی مُعین اگر کارش را انجام داد داد، نداد نداد؟
مُعینی که با ارکان حاکمیت تفاهم‌نامه امضا کرده است، کار را رها نمی‌کند. مگر اینکه فرماندار کار را دنبال نکند.
گویا سامانه‌ای هم تعریف کرده‌اید.
بله، در مراحل پایانی است. معین‌ها اطلاعات پروژه‌ها را بارگذاری می‌کنند. اطلاعات پس از تأیید فرماندار برای سطوح مختلف قابل مشاهده است.
رسانه‌ها هم سطح دسترسی دارند؟
باید داشته باشند.
به نظر می‌رسد در مثلث توسعه، برای موضوعات فرهنگی برنامه چندانی ندارید و انتظار دارید از قِبَل بهبود وضعیت معیشتی مردم، شاخص‌های اجتماعی و فرهنگی به خودی خود بهبود پیدا کند. همین طور است؟
تمرکز اصلی طرح روی مسائل اقتصادی است با اطمینان به اینکه روی شاخص فرهنگی و اجتماعی اثر می‌گذارد. البته ممکن است مُعین با مطالعه و اعلام درخواست مردم منطقه به این نتیجه برسد که بازسازی فلان مدرسه یا راه‌اندازی کانون فرهنگی اولویت دارد.
قرار است تمام هزینه‌های مالی طرح روی دوش مردم و مُعین باشد؟
دولت بودجه‌ای به این طرح اختصاص نداده اما دستگاه اجرایی‌ای که در منطقه موردنظر برنامه اشتغال دارد باید با نظر معین که برگرفته از مطالعه است اعتبار توزیع کند. یکی از منابع دیگری که با کمک دولت مدیریت می‌شود مصرف منابع بانکی است. برنامه امسال این است که سپرده‌های مردم از منطقه خارج نشود.
حرف آخر؟
طرح بزرگی است. امیدواریم رسانه‌ها برای تحقق اهداف مثلث توسعه یاری کنند.