شاید اهمیت عکاسی از تأثیرات کرونا بر زندگی انسان‌ها این روز‌ها زیاد به چشم نیاید، اما این عکس‌ها منبعی ارزشمند برای آیندگان است تا بدانند یک ویروس کوچک چگونه زندگی اهالی کره زمین را در قرن ۲۱ تحت‌تاثیر قرار داد. در گفت‌وگو با کریم متقی، امین خسروشاهی و مهدی فاضل درباره اهمیت تجربه عکاسی در زمان کرونا گفت‌وگو کردیم.
سیدمحمدرضا هاشمی | شهرآرانیوز؛ عکس به عنوان یک ابزار مهم برای اطلاع‌رسانی در دنیای امروز به حساب می‌آید. ابزاری که کاربرد‌های مختلفی دارد. آلبوم‌های خانوادگی همیشه برای ما تداعی‌گر لحظات و انسان‌هایی بوده‌اند که یا امروز ما آن‌ها را از دست داده‌ایم، یا گذشت زمان آن‌ها را تحت‌تاثیر خود قرار داده است.
بعد از آنکه چین اعلام کرد مواردی از شیوع یک بیماری واگیردار جدید را شناسایی کرده تا به امروز دنیا روزهای متفاوتی را تجربه کرده است. کرونا یا همان کووید- ۱۹ ویروسی سمج و هزار رنگ است که از روزی که پایش به زندگی انسان‌ها باز شد، خیلی چیز‌ها را عوض کرد، از سبک زندگی بگیرید تا آداب معاشرت و نوع وداع انسان‌ها با عزیزانشان.
حال شاید اهمیت عکاسی از تأثیرات کرونا بر زندگی انسان‌ها این روز‌ها زیاد به چشم نیاید، اما این عکس‌ها منبعی ارزشمند برای آیندگان است تا بدانند یک ویروس کوچک چگونه زندگی اهالی کره زمین را در قرن ۲۱ تحت‌تاثیر قرار داد.
به بهانه ۱۹ آگوست روز جهانی عکاسی که امسال (سال کبیسه) همزمان شده است با ۲۹ مرداد، با کریم متقی، امین خسروشاهی و مهدی فاضل درباره اهمیت تجربه عکاسی درز مان کرونا گفت‌وگو کردیم.
عکس: کریم متقی
عکاسی از تجربه کرونا بسیار حائز اهمیت است
کریم متقی از عکاسان شناخته شده ایران است که در تبریز زندگی می‌کند، او از معدود عکاسانی است که از همان روزهای اولی که کرونا به صورت جدی وارد زندگی مردم ایران شد دوربینش را برداشت و به آرامگاه «وادی رحمت» تبریز رفت تا چشم‌دیده‌های خود را از درگذشتگان کرونا عکاسی کند.
او درباره اهمیت عکاسی از روزهای کرونایی می‌گوید: عکاسی از تجربه کرونا بسیار حائز اهمیت است. این یک موقعیت خطیر است، هرچند که ما نمی‌دانیم این ماجرا تا کی ادامه دارد، اما بالأخره یک نقطه پایانی دارد. کرونا در زندگی ما و در جامعه یک نقطه عطف بود. ما شاهد برخورد مردم با آن بودیم، به دلیل شیوع این ویروس تلفات دادیم و می‌دهیم، برای مقابله با آن هزینه می‌کنیم و قرارگرفتن همه این‌ها در کنار هم اهمیت این ماجرا را زیاد می‌کند.
عکس: مصطفی عباسی
عکس‌های دوره کرونا درس بزرگی به ما و فرزندانمان می‌دهد
امین خسروشاهی که تجربه عکاسی خبری در رویداد‌های مهم بین‌المللی و حوادثی مثل پلاسکو را در کارنامه خود دارد و این روز‌ها به عنوان دبیر سرویس عکس خبرگزاری ایسنا خراسان رضوی مشغول به کار است، درباره اهمیت عکس‌هایی که در روزهای فراگیری کرونا ثبت می‌شود می‌گوید: مسلماً اهمیت یک عکس در این شرایط می‌تواند به میزان تاثیرگذاری و آگاهی‌سازی آن عکس یا گزارش تعبیر شود. هیچ کدام از ما تجربه زندگی در چنین شرایطی را نداشته‌ایم و قاعدتاً مردم در رویارویی با چنین شرایطی یا خیلی محتاط‌اند یا خیلی بی‌پروا و این عکاسان هستند که می‌توانند شرایط واقعی جامعه و تأثیر این ویروس را بر زندگی مردم ببینند، ثبت کنند و با تأثیرگذاری‌شان باعث متعادل شدن رفتار مردم بشوند.
او درباره عملکرد عکاسان ایرانی در عکاسی روزهای کرونایی می‌گوید: با توجه به اینکه چین دست رسانه‌ها را در پوشش جامع اتفاقات کرونایی در آن کشور بسته بود و با اینکه ایران بعد از چین جزو اولین کشور‌هایی بود که تحت‌تأثیر ویروس کرونا قرار گرفت؛ بنابراین تقریباً هیچ الگوی مشخصی به اتفاقات و واکنش حاکمیت و مردم در مقابل شرایط همه‌گیری کرونا در کشور پیش‌بینی نمی‌شد. با این حال از همان ابتدا و تا به امروز، آثار عکاسان ایرانی در ارتباط با موضوع کرونا بسیار تاثیرگذار، جسورانه و مقایسه پذیر با آثار دیگر عکاسان حرفه‌ای در نقاط مختلف جهان بوده است.
به نظر خسروشاهی: هم خود رسانه‌ها و هم همکاری بسیاری از نهاد‌ها و سازمان‌ها با رسانه‌ها در زمینه پوشش و انتشار اتفاقات و واقعیات متأثر از کرونا می‌توانست خیلی بهتر و شفاف‌تر باشد، اما در مجموع عملکرد رسانه‌ها در این باره مثبت است.
دبیر سرویس عکس خبرگزاری ایسنا درباره کاربرد عکس‌های کرونایی در طول تاریخ خاطرنشان می‌کند: جدای از اینکه جامعه‌شناسان، تحلیلگران مسائل اجتماعی و بهداشت عمومی و سیاست‌مداران در آینده چه قضاوت و برداشتی می‌توانند از این آثار مستند داشته باشند، مرور این عکس‌ها در آینده‌ای دور یا حتی نزدیک برای خود ما و فرزندانمان می‌تواند درس بزرگی باشد. اینکه شاید در مقطعی از تاریخ می‌توانستیم با کمی رعایت بیشتر نکات بهداشتی جان کادر درمان و هم‌وطنانمان را به خطر نیندازیم.
عکس: وحید بیات
این عکس‌ها حافظه آیندگان را خواهد ساخت
مهدی فاضل، فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد عکاسی از دانشگاه هنر تهران است. او که مدت‌هاست به عنوان استاد در آموزشگاه‌های عکاسی فعالیت می‌کند درباره اهمیت عکس‌هایی که در روزهای فراگیری کرونا ثبت می‌شود، می‌گوید: همیشه یکی از جنبه‌هایی که به واسطه آن‌ها عکس اهمیت پیدا کرده، این بوده که آن عکس در چه شرایطی عکاسی شده است. هرچه این شرایط سخت‌تر باشد، ارزش آن عکس بیشتر خواهد بود. برای مثال حضور در مکانی که عوامل محدود کننده‌ای وجود داشته، اما عکاس با غلبه بر آن‌ها از سوژه خود عکاسی کرده است، این موضوع اهمیت عکس‌های تولید شده را افزایش می‌دهد. مثلاً عکس‌های «اریش سالامون» عکاس آلمانی به این دلیل در تاریخ عکاسی اهمیت دارد که در دوره پیش از جنگ جهانی دوم کمتر عکاسی بوده که در محافل سیاسی راه پیدا کند، اما این آدم به صورت مخفیانه با حضور در محافل سیاسی مهم از آن جلسات عکاسی کرده است و همین موضوع دلیل اهمیت عکس‌های اوست. کرونا هم درست مثل همین است. محدودیت‌هایی که کرونا برای زندگی عادی مردم ایجاد کرده، باعث حضور کمتر عکاس‌ها در فضا‌های عمومی و اجتماعی شده است. طبیعتاً عکاسانی که این محدودیت‌ها را کنار می‌گذارند و در فضا‌هایی قرار می‌گیرند که به صورت عادی نباید در آنجا حضور داشته باشند، اهمیت عکس‌های تولید شده در این روز‌ها را افزایش می‌دهد.
به نظر مترجم کتاب «عکاس؛ استودیو» شرایط کنونی دنیا در مقایسه با روزهای شیوع آنفلوانزای اسپانیایی به دلایل مختلفی ویژه است. امروز ما شاهد پیشرفت زیادی در ابزار‌های عکاسی هستیم، همچنین رسانه‌ها و فضای مجازی تسلط و همه‌گیری زیادی در جامعه دارند، بنابراین شرایط ویژه‌ای است و نمی‌شود، این روز‌ها را با دوره شیوع آنفلوانزای اسپانیایی مقایسه کرد. ما در یک مقطع تاریخی خاص هستیم، همیشه برای عکاسان خبری، مستند و مستند اجتماعی اتفاق‌های خاص در دنیا جزو مهم‌ترین سوژه‌هایی بوده که خروجی این‌ها در طول زمان به اسناد تاریخی مصور دنیا تبدیل شده است.
عکس: صادق حاتمی
به گفته فاضل اگر عکس‌های پروژه «FSA» نبود و ما آن‌ها را نمی‌دیدیم، هیچ درکی از اتفاقات قحطی و خشک‌سالی دهه ۱۹۴۰ در آمریکا نداشتیم؛ بنابراین کرونا هم به عنوان یک اتفاق ویژه دنیا را درگیر خود کرده است و رسالت عکاسان خبری و مستند ثبت این روزهاست، چون این روز‌ها احتمالاً موقت است و در آینده ما مشابه آن را نخواهیم داشت. آیندگان باید بدانند که در دوره‌ای انسان‌ها مجبور بودند به دلیل شیوع انتشار یک ویروس زندگی خود را محدود کنند، در نتیجه ثبت این روز‌ها اهمیت دارد.
این دانش‌آموخته رشته عکاسی بر این باور است: هر عکسی که در این روز‌ها ثبت می‌شود، چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم به این موضوع می‌پردازد، طبیعتاً در آینده دنیا و مراجعه‌ای که آیندگان به این موضوع خواهند داشت تأثیرگذار خواهد بود و نمی‌شود آن را نادیده گرفت. بسیاری از این عکس‌ها از سوی افراد عادی ثبت و در آرشیو‌های شخصی نگهداری می‌شود، اما عکس‌هایی که بعد از ثبت در فضای مجازی آپلود می‌شود و می‌ماند در کنار هشتگ‌هایی که این روز‌ها با موضوع کرونا ایجاد شده است، حافظه آیندگان را خواهد ساخت و تأثیر خودش را خواهد گذاشت: الزاماً کمیت عکس‌ها تعیین کننده اهمیت آن‌ها نیست. مثلاً اگر شما بدانید در یک اتفاق خاص یک عکاس حضور داشته است و فقط ۵ عکس از آن اتفاق باشد این اهمیت بیشتری دارد.
عکس: حمید سبحانی
فاضل می‌گوید: درباره عکاسی و خوانش عکس یک نکته‌ای وجود دارد، خیلی از موضوعات به دلیل مفهوم ویژه‌ای که در ذهن دارند، شاید قابلیت ثبت شدن در یک تصویر دو بعدی که ما به آن عکس می‌گوییم را نداشته باشند. خیلی از مفاهیم هستند که یک بعد عمیق و پیچیده‌ای از احساسات آدم‌ها دارند و هیچ‌وقت ما نمی‌توانیم آن را در قالب عکس نشان بدهیم. عکس همیشه رسانه‌ای است که محدودیت‌ها و قابلیت‌های خاص خود را دارد؛ بنابراین باید این را در نظر داشت که عکس‌ها همیشه می‌توانند سطح یک چیز را نشان بدهند و نمی‌توانند به درون خیلی از اتفاقات، احساسات و مفاهیم نفوذ کنند. وقتی ما از عکاسی و ثبت جهان کرونایی از سوی عکاس صحبت می‌کنیم باید بدانیم، که این عکس‌ها محدودیتش چیست؟ در چه حوزه‌ای می‌توانند وارد شوند و چه چیز‌هایی از قدرت ثبت آن‌ها محفوظ می‌ماند. اما به همین شکلی که هست می‌تواند تلنگر‌هایی را به آدم‌ها وارد کند و در کنار رسانه‌های دیگر بخشی از ادراک جهان را به این مقوله خاص تحت‌تأثیر قرار دهد. همچنین در آینده به انسان‌هایی که این موقعیت را تجربه نکرده‌اند درکی از این روز‌ها ارائه کند.