نگاهی به گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران
علی قدیری | شهرآرانیوز؛ در میانه مجادلات سیاسی در ماه‌های اخیر بر سر برجام، قطعنامه ۲۲۳۱ و درخواست آمریکا برای فعال سازی مکانیسم ماشه، گزارش فصلی جدید آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران منتشر شد. این گزارشِ مدیرکل به شورای حکام و به موازات آن به شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره اجرای تعهدات مرتبط هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران ذیل برجام و درباره موضوعات مرتبط با راستی آزمایی و نظارت در ایران در پرتو قطعنامه ۲۲۳۱ است.
بخش‌های مهم و درخورتوجه جدیدترین گزارش آژانس درباره ایران، عبارت است از اینکه ذخایر اورانیوم غنی شده ایران، بار دیگر افزایش یافته است و میزان این ذخایر ۲۰۱۵کیلوگرم است که نسبت به گزارش فصلی پیشین آژانس، ۵۳۴کیلوگرم افزایش یافته و حال به بیش از ۱۰برابر مجاز در برجام رسیده است. همچنین میزان ذخایر آب سنگین ایران به کمتر از ۱۳۰تن رسیده که میزان ذخایر مجاز برای این مواد برپایه توافق هسته‌ای برجام است.
این یعنی میزان ذخایر آب سنگین ایران برای نخستین بار پس از اعلام کاهش تعهدات به مفاد توافق هسته‌ای در محدوده مجاز در برجام قرار گرفته است. دیگر آنکه در گزارش تصریح شده است که ایران درحال برداشتن گام‌های مقدماتی برای نصب سانتریفیوژ‌های پیشرفته است. همچنین در گزارش قید شده است که آژانس به نخستین سایت از میان دو سایت مورد درخواست خود در ایران، دسترسی پیدا و نمونه برداری کرده است و از سایت دوم نیز طی روز‌های آینده بازدید خواهد شد.
ایران با عدم اجرای تعهدات ۱+۵ مواجه شد
گزارش اخیر آژانس از چند جنبه حائز اهمیت است. نخست آنکه اگرچه طبق این گزارش، ذخایر اورانیوم غنی شده ایران به بیش از ۱۰برابر مجاز در برجام رسیده است و به نظر برخی، این بخش از گزارش می‌تواند دستاوردی برای دولت‌هایی نظیر آمریکا باشد تا در شورای امنیت به استناد آن علیه ایران وارد عمل شوند، اما این موضوع به دو دلیل چندان نگران کننده نیست؛ اول آنکه آمریکا پیش‌تر نیز با تکیه بر همین موارد خواستار فعال سازی مکانیسم ماشه شده بود، چنان که در گزارش دیگری به آژانس گفته بود که ذخایر اورانیوم غنی شده ایران افزایش یافته‌است، با این حال با دست رد شورای امنیت، مواجه شد و دوم اینکه ایران از مدت‌ها قبل درمورد افزایش ذخایر و تولید اورانیوم با خلوص بیشتر اعلام کرده بود که این اقدام در واکنش به خروج آمریکا از برجام و عمل نکردن کشور‌های اروپایی به تعهداتشان بوده است.
درنتیجه ایران نه به صورت پنهانی بلکه با اعلام قبلی به این مهم عمل کرده است. ایران در روندی دقیق، منطقی و مبتنی بر برنامه ریزی پیشین، در چند مرحله برخی تعهد‌های برجامی خود را کنار گذاشت و فعالیت‌های هسته‌ای اش را از سر گرفت. این روند به گونه‌ای پیش رفته است که اکنون می‌توان گفت ایران در مقابل پایبند نبودن طرف‌های غربی به برجام، از بند‌های متعدد برجام عبور کرده است و عملا غیر از پروتکل الحاقی دیگر به برجام عمل نمی‌کند.
اما دومین نکته حائز اهمیت درباره گزارش اخیر آژانس این است که اعلام شده است ایران درحال برداشتن گام‌های مقدماتی برای نصب سانتریفیوژ‌های پیشرفته است. مادامی که این موضوع را در کنار دستاورد‌های دیگر نظیر افزایش ذخایر و تولید اورانیوم با خلوص بیشتر بررسی کنیم، به این نکته خواهیم رسید که برخلاف برخی تلاش‌های خرابکارانه اخیر دولت‌های متخاصم در سایت‌های هسته‌ای ایران، روند مونتاژ سانتریفیوژ‌ها به خوبی پیش می‌رود و تاکنون خللی در این حوزه نداشته ایم.
همچنین این روند بیانگر آن است آن‌هایی که در این سال‌ها در انتقاداتی رادیکال، مذاکره کنندگان برجام و در رأس آن دستگاه وزارت امورخارجه را به تعطیلی صنعت هسته‌ای متهم می‌کردند، تحلیلی درست از جزئیات ماجرا نداشته اند؛ چراکه ایران با توجه به زیرساخت‌های مناسب در صنعت هسته ای، می‌تواند مادامی که طرفین غربی برجام، به تعهدات خود عمل نکنند، در روندی تدریجی، به شرایط پیش از برجام بازگردد.
همکاری سازنده ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی
سومین نکته درخورتوجه درباره گزارش اخیر آژانس، این است که همکاری ایران با آژانس در شرایط خوبی ادامه دارد و اگرچه این گزارش تأثیر چندانی بر گره گشایی از پرونده هسته‌ای ایران در ذیل برجام و شورای امنیت نمی‌گذارد، از کور شدن بیشتر این گره جلوگیری می‌کند. ذکر اجازه ایران برای دسترسی به یکی از سایت‌های مورد مناقشه و سایت دیگر در روز‌های آینده در این گزارش، اجازه نمی‌دهد که کشور‌هایی نظیر آمریکا، به دستاویزی جدید برای اعمال فشار بر ایران در شورای حکام و شورای امنیت مجهز شوند.
در همین باره، کاظم غریب آبادی، سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان‌های بین المللی در وین، درباره گزارش جدید آژانس بین المللی انرژی اتمی گفت: این گزارش تفاوت محتوایی چندانی با گزارش قبلی آژانس ندارد و درواقع، برخی اطلاعات فنی را به روزرسانی کرده است، به گونه‌ای که دربردارنده اطلاعات لازم درباره اقدامات ایران در اجرای تصمیمات پیشین خود در جهت توقف بخشی از تعهدات خود تحت برجام است.
این گزارش همانند گزارش قبلی، بر تداوم اجرای فعالیت‌های راستی آزمایی اجرای برجام در ایران توسط آژانس به ویژه با توجه به شرایط خاص ناشی از کرونا و نیز تداوم اجرای موقت و داوطلبانه پروتکل الحاقی از سوی ایران و همچنین تداوم راستی آزمایی عدم انحراف مواد و فعالیت‌های هسته‌ای اظهارشده در ایران، تأکید دارد. غریب آبادی در پایان افزود: در نتیجه توافق اخیر میان ایران و آژانس، بند مربوط به همکاری ایران با آژانس درباره ارائه دسترسی‌های تکمیلی که در چند گزارش اخیر آژانس حذف شده بود، مجدداً به متن گزارش مدیرکل برگردانده شد.
همچنین در اظهارنظری دیگر در همین باره، میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین المللی در وین، در صفحه توئیترش نوشت: «از گزارش آژانس معلوم است که ایران به محلهای تعیین شده توسط آژانس دسترسی ایجاد کرده است. کسانی که امیدوار بودند بحرانی درباره این مسئله ایجاد کنند، باید احساس ناامیدی کنند. روحیه همکاری میان تهران و آژانس غالب شد».