تشکیل تیپ ۲۱ امام‌رضا (ع) در تاریخ ۱۰دی۱۳۶۰ صادر شد؛ بنابراین اولین یگان خراسان به نام امام‌رضا (ع) و به فرماندهی محمدمهدی خادم‌الشریعه و جانشینی، ولی ا... چراغچی قبل از عملیات فتح‌المبین در منطقه عمومی ارتفاعات ا... اکبر (غرب سوسنگرد) تشکیل شد.
سیدحسین موسوی عمادی | شهرآرانیوز - اگرچه نیرو‌های خراسانی «در فاصله کمتر از ۴۸ ساعت، به استعداد ۴۰۰ نفر» [۱] به سمت جبهه‌ها رفته بودند، سازمان اولیه گردان‌های رزمی استان خراسان بزرگ مدت‌ها بعد شکل گرفت. در مهر ۱۳۶۰ خراسان بزرگ به تعداد ۵ گردان نیرو داشت که ۲ گردان حُر* و ابوذر* در کنترل عملیاتی ستاد خراسان به فرماندهی سردار غلامرضا احمدی بودند. [۲] و، چون خراسان یگان مستقلی نداشت، ۳ گردان دیگر در کنترل عملیاتی نیرو‌های اصفهان قرار گرفته بود.
کمی بعدتر و هم‌زمان با عملیات طریق‌القدس، شاکله اصلی و تشکیلاتی یگان ۲۱ تاحدودی ایجاد شده بود، لیکن بعد از عملیات طریق‌القدس که خط پدافندی چزابه به نیرو‌های خراسان واگذار شد، دستور تشکیل تیپ ۲۱ امام‌رضا (ع) در تاریخ ۱۰دی۱۳۶۰ صادر شد؛ بنابراین اولین یگان خراسان به نام امام‌رضا (ع) و به فرماندهی محمدمهدی خادم‌الشریعه و جانشینی، ولی ا... چراغچی قبل از عملیات فتح‌المبین در منطقه عمومی ارتفاعات ا... اکبر (غرب سوسنگرد) تشکیل شد.
در چند روز ابتدای تشکیل تیپ ۲۱ و قبل از معرفی فرماندهی تیپ، نیرو‌های هدایت‌کننده یگان عبارت بودند از: غلامرضا احمدی در رأس یگان، طرح و عملیات برادر محمودی، اطلاعات سیدعلی حسینی، تخریب مهدی میرزایی، تسلیحات برادر لوخی. [۳] لشکر شدن تیپ تیپ ۲۱ بعد از تشکیل، روند رو‌به‌رشد خود را ادامه داد و در عملیات‌هایی نظیر فتح‌المبین، بیت‌المقدس، رمضان، مسلم‌ابن‌عقیل، والفجر‌های مقدماتی ۱، ۲، ۳، خیبر، میمک، بدر و والفجر ۸ خوش درخشید و کارنامه بسیار مثبتی از خود به‌جای گذاشت.
پس از اجرای عملیات والفجر ۸ در سال ۱۳۶۴، تیپ مستقل ۲۱ امام‌رضا (ع) به لشکر ۲۱ امام رضا (ع) ارتقا یافت و در عملیات‌هایی نظیر کربلای ۱، کربلای ۴، کربلای ۵، کربلای ۸، نصر ۸ و... با استعداد یک لشکر پیاده شرکت کرد و تا سال ۱۳۷۲ نیز با هویت لشکر در سازمان رزم نیروی زمینی سپاه قرار داشت. در سال ۱۳۷۲ با ابلاغ تغییر رسته یگان از پیاده به زرهی، مجددا سازمان رزم این یگان از عنوان «لشکر» به «تیپ مستقل زرهی ۲۱ امام رضا (ع)» تغییر کرد. با شکل‌گیری سازمان رزم جدید نیروی‌زمینی در سال ۱۳۸۸ عنوان یگان به «تیپ زرهی ۲۱ امام‌رضا (ع)» تغییر یافت.
اولین یگان خراسانی
در انتخاب نام امام‌رضا (ع) برای این یگان، همه نوشته‌ها و اسناد دلالت بر این دارند که، چون تیپ ۲۱ امام رضا (ع) اولین یگان تشکیل‌شده در خراسان است، نام مبارک امام هشتم برای آن انتخاب شد که به‌حق نام زیبایی است و همه خراسانی‌ها نیز خود را سرباز امام هشتم و جان‌فدای ایشان می‌دانند. لیکن در انتخاب شماره ۲۱ برای این یگان اقوال مختلفی وجود دارد. پس از اجرای موفقیت‌آمیز عملیات طریق‌القدس، اعزام نیرو‌ها گسترده‌تر و به‌صورت چندگردانی انجام می‌شد. در این مقطع زمانی ۳ گردان گسترده دیگر با عنوان اعزام ۲۱، ۲۲ و ۲۳ امام‌رضا (ع) به استعداد (۱۹۸۵، ۲۴۷۴ و ۳۳۵۰) [۴]نفر به جبهه اعزام شدند.
هسته اولیه، یگان ۲۱ با اعزام ۱۹۸۵ نفر در دی‌ماه سال ۱۳۶۰ بود که با عنوان تیپ ۲۱ امام رضا (ع) اعزام شدند و خط پدافندی منطقه چزابه را تحویل گرفتند. نقل دیگر این است که، چون دی‌ماه سال ۱۳۶۰ هم‌زمان با بیست‌و‌یکمین اعزام نیرو از خراسان بوده، عنوان ۲۱ برای این یگان رزم انتخاب شده است. ازسویی شهرستان‌های مشهد، نیشابور، کاشمر، سبزوار، تربت جام، فردوس، تربت حیدریه، بجنورد، قوچان، گناباد، شیروان، درگز، بیرجند، قاین، طبس، اسفراین، تایباد و سرخس به‌ترتیب مهم‌ترین مراکز تامین نیرو در استان خراسان بزرگ از ابتدای جنگ تا اسفند سال ۱۳۶۰ بوده‌اند.
آمار
برای بررسی آمار نیرویی این یگان از آمار ۱۷ عملیات که دارای آمار دقیق‌تری بوده، استفاده شده که ۲ عملیات در سال ۱۳۶۱، ۲ عملیات در سال ۱۳۶۲، ۲ عملیات در سال ۱۳۶۳، یک عملیات در سال ۱۳۶۴، ۴ عملیات در سال ۱۳۶۵، ۵ عملیات در سال ۱۳۶۶ بوده و از آمار قبل از عملیات مرصاد نیز برای بررسی این روند در سال ۱۳۶۷ استفاده شده است. بر این اساس کل نیرو‌های به‌کار‌گرفته‌شده یگان در این ۱۷ عملیات حدود ۱۰۲ هزار و ۷۷۴ نفر، اعم از بسیجی، پاسدار رسمی و وظیفه برآورد شده است. کمترین حجم نیرویی یگان در عملیات کربلای ۱ و ۲ با ۳۲۶۱ نفر (۱۷/۳ درصد از کل) به استعداد یک تیپ و بیشترین حجم نیرویی یگان نیز در عملیات کربلای ۵ با ۱۰ هزار و ۵۲۳ نفر (۲۴/۱۰ درصد از کل) و با استعداد یک لشکر بوده است.
[۱]- شهیری، محمود؛ گفت‌وگوی روزنامه قدس با محمود شهیری‌پارسا، دبیر هیئت‌امنای کانون سنگرسازان بی‌سنگر و یادمان شهدای جهادگر خراسان.
* فرمانده گردان حر، برادر حسنخانی بود که بعدا شهید شد.
* فرمانده گردان ابوذر، برادر آهنی بود که بعدا شهید شد.
[۲]- حسینی‌مقدم، محمدرضا، ۱۳۹۴، مصاحبه با سردار شهید مدافع حرم، حسینی‌مقدم، از مسئولان واحد اطلاعات یگان ۲۱ امام‌رضا (ع) در دوران دفاع مقدس.
[۳]- پیشین
[۴]- پیشین
جنگ تحمیلی بود، اما شیوه جنگیدن نه
اسماعیل قاآنی
فرمانده نیروی قدس سپاه و فرمانده اسبق لشکر امام رضا (ع)
معمولا این‌طوری است که کسانی که جنگ را در دنیا راه می‌اندازند، دیکته می‌کنند چگونه بجنگید تا از دو جانب سود ببرند؛ یکی فروش سلاح و کسب منافع اقتصادی و دیگری سود سیاسی و توسعه‌طلبی‌هایی که مدنظرشان است. آمریکایی‌ها جنگ را با واسطه صدام به ما تحمیل کردند، اما موفق نشدند چگونه‌جنگیدن را به ما تحمیل کنند. رمز اینکه علی‌الظاهر طی زمان کوتاهی طبق محاسباتی که کردند و درست هم بود و باید در جنگ موفقیت کامل به دست می‌آوردند و به دست نیاوردند و دوره دفاع مقدس ۸ سال طول کشید، این بود که نتوانستند چگونه‌جنگیدن را به ما تحمیل کنند. امام عظیم‌الشأنمان به ما آموخت عواملی غیر از محاسبات متعارف مادی و نظامی را هم درنظر بگیریم و از آن‌ها استفاده کنیم؛ لذا آن‌ها در محاسبات متعارف همه عوامل مؤثر در قدرت نظامی را خوب برآورد کرده بودند، مثلا چقدر نیرو داریم، چقدر آموزش دیده‌ایم، چقدر سلاح، امکانات و بودجه داریم. حتی عوامل غیرمادی نظیر آموزش، روحیه و رفاه را هم حساب می‌کردند. اما عوامل دیگری بود که از آن‌ها خوب استفاده کردیم و در سیستم محاسباتی دشمنان ما جایگاهی نداشتند؛ بنابراین نمی‌توانستند در محاسباتشان بیاورند. یک عامل بسیار تعیین‌کننده، نگاه تکلیف‌مدارانه به جنگ بود و مردم ما از درون شهر‌ها گرفته تا خط مقدم، چون امام عظیم‌الشأن، ولی امر، ولی فقیه و مرجع تقلیدمان فرمانده جنگ بود و اطاعت از امرش را در جنگ وظیفه خود می‌دانستند، ایثارگرانه دفاع کردند و جنگیدند. چنین نگاه تکلیف‌مدارانه‌ای در محاسبات آن‌ها جایی نداشت. جایگاه ارزشی که ما برای، ولی امر قائل بودیم، ولایت‌پذیری، قدرت معنوی، توسل به ائمه معصومین (ع) و توکل به خداوند تبارک و تعالی در محاسباتشان نمی‌آمد. حال آنکه برای ما که وارد یک جنگ کاملا نابرابر شده بودیم، این‌ها جزو ارکان تصمیم‌گیری همه عوامل، از یک رزمنده گرفته تا در سطوح بالاتر، فرماندهان و تصمیم‌گیرندگان جنگ بود.
منبع:برگرفته از گفتگو با ماهنامه رمز عبور سال ۹۴