مشکلات اقتصادی، سیاست‌های ضعیف جمعیتی دولت برای تشویق جوان‌ها به ازدواج و فرزندآوری و تغییر در نگرش فرهنگی نسل جوان، باعث شده است جوانان ایرانی دیگر مانند گذشته یا تمایل به ازدواج نداشته باشند یا فرزندآوری را مانعی برای رسیدن به اهدافشان بدانند.
معصومه متین نژاد | شهرآرانیوز؛ مشکلات اقتصادی، سیاست‌های ضعیف جمعیتی دولت برای تشویق جوان‌ها به ازدواج و فرزندآوری و تغییر در نگرش فرهنگی نسل جوان، باعث شده است جوانان ایرانی دیگر مانند گذشته یا تمایل به ازدواج نداشته باشند یا فرزندآوری را مانعی برای رسیدن به اهدافشان بدانند، مسئله‌ای که به طور مستقیم پیامد‌های منفی نظیر بالارفتن سن ازدواج، تجرد‌های اجباری، افزایش نرخ طلاق و رواج پدیده تک فرزندی را درجامعه به دنبال داشته است.
این موضوع همچنین پیامد‌های دیگری نیز داشته که بخشی از آن بر سلامت جسمی و روانی نیمی از جمعیت جامعه، یعنی بانوان تأثیر منفی گذاشته است، موضوعی که اگرچه هنوز تحقیقات میدانی و علمی دقیقی بر آن صورت نگرفته است و ما آمار و ارقام مستندی درباره آن نداریم، میزان مراجعه این قشر به متخصصان بیماری‌های زنان و روان درمانگر‌ها اصل آن را تأیید می‌کند. امروز قصد داریم به کمک دکتر عطیه منصوری، متخصص زنان و زایمان، نگاه تحلیلی تری به این موضوع بیندازیم تا شاید دختران و بانوان جوان شهرمان بتوانند با کسب اطلاعات بیشتر، تصمیم حساب شده تری در این زمینه بگیرند.
آسیب‌های تک فرزندی متوجه چه کسانی است؟
گفتیم که تک فرزندی موضوعی است که بیشتر از آنکه محصول شرایط بد اقتصادی باشد، ناشی از افزایش سن ازدواج و دیر اقدام کردن برای فرزندآوری است و آثار و تبعات منفی اش بجز جامعه گریبان گیر خانواده هم خواهد شد. در ادامه به برخی از این مشکلات اشاره گذرایی می‌کنیم.
ناپایداری خانواده
اصل و اساس یک خانواده را زن و مرد می‌سازند، اما نمی‌توان از نقش فرزندان در پایداری آن هم چشم پوشی کرد. درواقع، نبود فرزند یا حتی تک فرزندی در خانواده، سبب ایجاد فضای خالی در میان زن و مرد و گاهی حتی بی علاقگی و تضاد در بین آنان می‌شود. از سویی تک فرزندی از گستردگی خانواده‌ها می‌کاهد و روابط فامیلی را پس از یک نسل از بین می‌برد.
فرزندسالاری
توجه بیش ازاندازه والدین تک فرزند و قرار دادن فرزند در کانون توجه، آثار سوء زیادی بر شخصیت کودک دارد. این گونه کودکان معمولا حساس، زودرنج، پرتوقع و کم صبر هستند و به دلیل حمایت‌های زیاد والدین مسئولیت پذیر نیستند و با ورود به جامعه خیلی زود سرخورده و افسرده می‌شوند.
انتظارات غیرمنطقی
انتظارات افراطی در خانواده‌های تک فرزند دوسویه است، یعنی هم بچه‌ها انتظارات غیرمنطقی و زیادی دارند و هم والدین در برابر سرمایه گذاری همه جانبه‌ای که برای تنها فرزند خانواده خود دارند، از بچه‌ها انتظارات زیادی خواهند داشت. بنابراین، میزان ناکامی‌ها در این خانواده‌ها بیشتر از دیگر خانواده هاست.
احساس تنهایی و ناراحتی
ما افزون بر محبت والدین، به چشیدن محبت‌های دیگری ازجمله محبت فامیل‌های وابسته مانند خاله، دایی و عمو نیز نیازمندیم که کمک می‌کند سیستم ایمنی روانی و حمایتی مان بیشتر تقویت شود. چیزی که کودکان خانواده‌های تک فرزند از آن بی بهره اند.
اضطراب زیاد
والدین تک فرزند بیشتر از دیگران نگران هستند که اگر اتفاقی برای آن‌ها بیفتد، تکلیف فرزندشان با این تنهایی و بی کسی چه خواهد شد. همچنین این والدین همیشه ترس و نگرانی جدایی از تک فرزندشان را در مراحل مختلف زندگی دارند.
گذشته از آنچه گفتیم، رویه تک فرزندی که بیشتر خانواده‌ها آن را درپیش گرفته اند، خیلی زود جامعه را بارشد منفی جمعیت روبه رو خواهد کرد، مشکلی که بجز کمبود نیروی انسانی و رشد منفی اقتصادی، توان دفاعی کشور را هم زیرسوال خواهد برد، بنابراین به مسئله تک فرزندی و عواقب آن باید به عنوان یک مسئله و چالش ملی نگاه و در همین سطح برای آن برنامه ریزی کرد. برنامه‌های حمایتی که متأسفانه در سیاست‌های جمعیتی کشور هنوز به آن توجه جدی نشده است. به طور معمول با افزایش سن، بیماری‌هایی نظیر دیابت، فشارخون و پوکی استخوان به سراغ زنان می‌آید.
حالا اگر قرار باشد زنی بعد از سی و پنج سالگی باردار هم شود، احتمال ابتلای او به این بیماری‌ها چندبرابر خواهد شد. همچنین حاملگی پرخطر (بعد از سی وپنج سالگی) می‌تواند عوارض بارداری، ناهنجاری‌های کروموزمی، احتمال بیماری‌های عفونی در مادر، تولد زودهنگام نوزاد و خطر مرگ و میر مادر و جنین را افزایش دهد. گذشته از آسیب‌های جسمی زیادی که می‌تواند بارداری در سن بالا برای مادر و فرزند داشته باشد، مراقبت‌های پزشکی برای بارداری در سن بالا و درمان‌های ناباروری که معمولا طولانی مدت هستند و بیشتر برای زوج‌های بیشتر از ۳۵ سال انجام می‌شوند، باراقتصادی زیادی را بر نظام سلامت کشور و خانواده‌ها تحمیل خواهد کرد که در بیشتر مواقع هم تأمین آن از عهده زوج‌ها خارج است. ازطرفی فرصت اندکی که این زوج‌ها برای فرزندآوری دارند، آن‌ها را به سمت سیاست تک فرزندی سوق می‌دهد که به جز مسئله کاهش جمعیت که یک بحث ملی است، مشکلات فرزندپروری زیادی را هم برای آنان به وجود خواهد آورد.
ازدواج در سن بالا با چه مشکلاتی همراه است؟
اینکه بگوییم ازدواج در سن بالا برای زنان فقط آسیب و دردسر است، درست نیست. اما اگر قرار باشد زنی در سن بالا ازدواج کند و به روند طبیعی یک زندگی مانند فرزندآوری هم بیندیشد، به طور حتم به دردسر خواهد خورد. سردی مزاج و پایان دوران باروری که در زنان بسیار زودتر از مردان اتفاق می‌افتد، می‌تواند مشکلات زیادی را چه جسمی و چه روحی برای آنان ایجاد کند. گذشته از این، به دلیل ساختار‌های فرهنگی که هنوز هم برجامعه سنتی ما حاکم است، فشار‌های اطرافیان برای ازدواج و داشتن فرزند در بیشتر مواقع باعث بروز استرس و فشار‌های روانی زیادی بر زنان خواهد شد که کمترین نتیجه آن دست زدن به انتخاب‌های نادرست چه در زمینه ازدواج و چه بارداری خواهد بود. موضوعی که می‌تواند روند طبیعی یک زندگی را دچار اختلال و حواشی زیادی کند نظیر:
- وسواس پیداکردن در انتخاب همسر به دلیل زیادی ریزشدن در ملاک‌های سخت گیرانه ازدواج.
- ترس از ازدواج به دلیل وابستگی زیاد به زندگی مستقل.
- سردی در برقراری ارتباط به دلیل عبور از سنی که شور و اشتیاق و جذابیت یک رابطه را خواستار است.
- نپذیرفتن جایگاه یک مرد در نقش مدیر خانواده.
- بروز تغییرات خلقی مانند بی حالی و افسردگی به دلیل نداشتن انگیزه لازم برای تلاش بیشتر در زندگی.
- سردرگمی و بلاتکلیفی از وضعیت موجود.
- احساس سربار و مزاحم بودن برای والدین و درصورت نبود آن‌ها برای اطرافیان.
- کنار نیامدن با فرزندان احتمالی در آینده به دلیل اختلاف سنی زیاد.
آنچه گفتیم اصلا به معنای این نیست که اگر تاکنون برای ازدواج اقدام نکرده اید و در سنین بالا قرار دارید، با این حجم از مشکلات بی خیال ازدواج و بچه دار شدن شوید، بلکه لازم است تدابیر ویژه تری برای این موضوع‌های مهم بیندیشید تا به مشکلات کمتری برخورد کنید. درواقع، با پیشرفت‌های علمی و افزایش سن امید به زندگی در بیشتر جوامع ازجمله کشور خودمان، می‌توان گفت سن حقیقی از سن زیستی (البته درمقایسه با دهه‌های قبل) پیشی گرفته است. ازاین رو، حتی در سنین بالا هم می‌توان انتظار یک ازدواج و بارداری موفق را داشت. امروزه در بیشتر کشور‌های توسعه یافته شاهد ازدواج‌های موفقی از زنان ۴۰ سال به بالا هستیم که نخستین تجربه بارداری شان را هم در این دهه از سنشان دارند.
سن بارداری زنان در نرخ ناباروری تأثیری هم دارد؟
وقتی زوجی پس از یک سال تلاش برای بارداری (بدون استفاده از راه‌های پیشگیری از حاملگی) باردار نشوند، می‌گوییم که نابارور هستند و نیاز است که ابتدا علت آن مشخص، سپس راه‌های درمان آن پیگیری شود. دلایل زیادی در ناباروری زوج‌ها نقش دارد که تأخیر در فرزندآوری به ویژه در سنین بالا یکی از مهم‌ترین آن هاست.
امروزه درصد زنانی که در اواخر دهه سوم و اوایل دهه چهارم سن خود تصمیم به بچه دار شدن می‌گیرند، به شدت افزایش یافته و همین موضوع باعث شده است تا آمار ناباروری‌ها در جامعه به شدت بالا رود. بد نیست بدانید میزان باروری زنان کمتر از ۲۵ سال بیش از ۸۰ درصد است و در زنانی که از مرز سی وپنج سالگی گذشته اند به کمتر از ۵۰ درصد می‌رسد.
در سن بالا احتمال محدود شدن تعداد تخمک‌ها وجود دارد. عاملی که خود به تنهایی می‌تواند موجب کاهش باروری و افزایش خطر ناهنجاری‌های مادرزادی در جنین و نوزاد شود. این مسئله درباره مردان هم صدق می‌کند، یعنی مردان بالای ۳۵ سال درمقایسه با مردانی که سن آن‌ها کمتر از ۳۵ سال است، شانس باروری کمتری دارند و احتمال افزایش ناهنجاری‌های کروموزومی در فرزندان نیز در آن‌ها بیشتر می‌شود.
درضمن، تحقیقات نشان می‌دهد تخمک‌های زنان در سنین بالا قدرت باروری کمتری دارند و با افزایش سن، احتمال افزایش بعضی از بیماری‌هایی که سبب ناباروری در جنین و نوزاد می‌شوند نیز در آنان بیشتر خواهد شد، زیرا با افزایش سن هم تعداد تخمک کمتری در تخمدان‌ها باقی می‌ماند و هم کیفیت آن‌ها نسبت به قبل کمتر می‌شود.
بیماری‌های جنسیتی شایع در زنان کدام اند؟
بیشتر بیماری‌ها جنسیت ندارند، اما برخی از آن‌ها باتوجه به ساختار بدن زن و مرد، ویژه همان جنس هستند، مانند بیماری‌های دستگاه تولیدمثل که لازم است هرگروه اطلاعات کافی دراین باره داشته باشند. درضمن، با توجه به تغییرات هورمونی زیاد نظیر بارداری و زایمان در زنان، این قشر بیشتر از مردان درطول زندگی خود به بیماری‌های جنسیتی مبتلا می‌شوند. ازاین رو کنترل‌های دوره‌ای پزشکی برای آنان از ضرورت بیشتری برخوردار است. در ادامه به برخی از این بیماری‌های شایع در زنان اشاره کوتاهی خواهیم کرد.
سرطان تخمدان
از بیماری‌هایی است که در ابتدا بدون علامت است، اما کم کم خودش را با علائمی نظیر تکرر ادرار، درد در ناحیه شکم و زیرشکم، احساس خستگی مفرط و اختلال در بلع غذا نشان می‌دهد.
سرطان پستان
این بیماری ویژه زنان نیست، اما شیوع آن در زنان بسیار بالاست. تورم غدد لنفاوی، تغییرات ایجادشده در پوست، وجود توده در سینه و تغییر شکل در آن از علائمی است که به فرد می‌گوید باید در اسرع وقت برای معاینه به پزشک مراجعه کند.
سرطان رحم
بیماری‌ای ژنتیکی است که طبق تحقیقات انجام شده در جوانان بیشتر اتفاق می‌افتد. نشانه آن هم ترشحات غیرعادی، احساس درد شدید در ناحیه لگن و خون ریزی‌های نامتعارف است.
کیست تخمدان
از شایع‌ترین بیماری‌های زنانه است. وجود علائمی همچون درد هنگام قاعدگی، درد در زیرشکم، قاعدگی‌های نامنظم و خون ریزی‌های غیرطبیعی هشداری برای کیست تخمدان است.
تنبلی تخمدان
از دیگر بیماری‌های شایع زنانه است که در دوره‌های سنی مختلفی دیده می‌شود. به طور معمول افرادی که به این بیماری مبتلا هستند قاعدگی‌های نامنظمی دارند و زمانی که بیماری شدت بیشتری داشته باشد فرد به سختی و با مصرف دارو سیکل ماهیانه می‌شود.
چسبندگی رحم
در داخل شکم، سطح غشا داخلی از لایه نرم سلولی پوشیده شده است که سروز نام دارد. سروز روی رحم، لوله‌های رحمی، کف لگن و روده‌ها را می‌پوشاند و باعث می‌شود احشا روی هم بلغزند و به هم نچسبند. هر عاملی که باعث شود لایه سروزی آسیب ببیند باعث می‌شود احشا در مناطقی که آسیب دیده اند به هم بچسبند. باتوجه به اینکه این چسبندگی در کدام ناحیه اتفاق افتاده باشد علائم متفاوتی را از خود نشان می‌دهد که شایع‌ترین آن‌ها وجود درد است.
فیبروم رحم
تغییراتی است که در بافت عضلانی رحم ایجاد می‌شود و منشأ ژنتیکی دارد. به عبارتی اگر بیماری قرار باشد مبتلا به فیبروم شود، سلول‌های فیبروم‌ها از دوران جنینی باید در بافت رحم او به وجود آمده باشد و به تدریج با بزرگ شدن رحم، تغییرات هورمونی، بلوغ و افزایش سن، فیبروم‌ها آرام آرام بزرگ می‌شوند.
بیماری‌های دستگاه تناسلی
بیماری‌های زیادی را شامل می‌شود، نظیر التهاب لگن، زگیل و تبخال تناسلی و عفونت‌های ادراری که از علائم این بیماری‌ها می‌توان به ترشحات غیرطبیعی و عفونت‌های ادراری اشاره کرد. یادتان باشد هرقدر درمان این بیمار‌ها را به تعویق بیندازید، شدت بیماری هم بیشتر و درمانش سخت‌تر می‌شود.
عفونت واژن
وجود برخی باکتری‌ها در بدن می‌تواند زمینه ابتلا به عفونت مانند کاندیدیاز، تریکومونیاز و واژینوباکتریال را فراهم کند. رعایت نکردن بهداشت هم سهم زیادی در ابتلا به آن دارد. طبق تحقیقات انجام شده، همه زنان دست کم یک بار در طول زندگی خود این بیماری را تجربه می‌کنند.
چطور احتمال ابتلا به بیماری های زنانه را کاهش بدهیم؟
در علم پزشکی یک قاعده کلی و ثابت داریم: پیش گیری بهتر از درمان است. ازاین رو، باید تمام تلاش خود را بر اصل پیش گیری بگذاریم. برای این منظور هم فقط کافی است چند قاعده مهم را فراموش نکنیم.
داشتن یک رژیم غذای خوب، سالم و مقوی کمک می کند تا افزون بر اینکه کمتر بیمار شوید، درصورت ابتلا هم زودتر درمان شوید.
موضوع بعدی که از آن باید به مادر بیماری های قرن نام برد، مسئله کم تحرکی و چاقی است که نقش مهمی هم در ناباروری ها دارد. بنابراین، ورزش روزانه از واجبات سلامتی برای هر زنی است.
داشتن خواب خوب، استراحت کافی و پرهیز از استرس زیاد برای همه لازم و ضرور، و برای زنان از اوجب واجبات است.
پرهیز از مصرف هرگونه دخانیات، مخدرها و مشروبات الکلی هم یک اصل کلی برای حفظ سلامتی هر زن و مادری است. برای نمونه زنی که سیگار می کشد به دوبرابر زمان بیشتر برای دستیابی به یک بارداری وقت نیاز دارد.
پیش گیری نیاز به ابزار کمکی هم دارد تا قبل از اینکه بیماری به سراغ فردی بیاید و بتواند او را زمین گیر کند، بتوان آن را در نطفه ریشه کن کرد. این ابزار در دنیای پزشکی چکاب یا معاینات دوره ای نام دارد که باتوجه به سن و شرایط جسمی هر زنی می توان برای آن توالی تعریف و از آن پیروی کرد.
آزمایش های سلامتی سالیانه
آزمایش های کلی که باید از سیزده سالگی به بعد برای اطمینان از سلامتی انجام شود، مانند آزمایش خون که برای شرایطی مانند تشخیص کم خونی انجام می شود. آزمایش کلسترول و گلوکز ناشتا برای بررسی دیابت و علائم قبل از دیابت و معاینات منظم برای اطمینان از سلامتی قلب، ریه، چشم، گوش، گره های لنفاوی و شکم در بروز شرایط غیرعادی. (بعد از دهه 30 باید جدی تر گرفته شود)
به روزرسانی واکسیناسیون ها
انجام واکسیناسیون های جدید مانندHPV پاپیلومای انسانی که عامل ابتلا به سرطان دهانه رحم است (قبل از بیست وهفت سالگی) و تجدید واکسیناسیون هایی که در دوران کودکی انجام شده و اثر آن ازبین رفته است، مانند کزاز و دیفتری.
تست پاپ اسمیر
نمونه برداری از سلول های دهانه رحم برای تشخیص ناهنجاری هایی که می تواند به سرطان دهانه رحم منجر شود. (در دهه 20 یا بلافاصله بعد از شروع شدن فعالیت جنسی و سپس درصورت منفی بودن پاسخ آزمایش هر 3سال یک بار)
آزمایش تشخیص ایدز و بیماری های مقاربتی
همه کسانی که رفتار جسی پرخطر یا با بیش از یک شریک جنسی داشته اند باید برای بررسی این بیماری ها چنین آزمایش هایی را انجام بدهند.
خودآزمایی سینه
برای تشخیص زودهنگام سرطان پستان لازم است که هرگونه تغییر نابهنجار در بافت سینه ها را بررسی کرد. (دهه 20 زندگی)
بررسی پوست
هرگونه تغییری در خال های بدن می تواند نشانه ای از بروز یک بیماری باشد. اما گاهی این تغییرات ما را متوجه بیماری های مهمی مانند سرطان پوست می کند. (از دهه 30 به بعد باید جدی تر پیگیری شود)
ماموگرافی
یکی از مطمئن ترین راه ها برای تشخیص زودهنگام سرطان سینه ماموگرافی است که باید سالیانه انجام شود. (از چهل سالگی) ولی اگر فردی سابقه خانوادگی این بیماری را داشته باشد باید در سنین پایین تر این روش تشخیصی را شروع کند.
آزمایش تراکم استخوان
زنان پس از یائسگی آثار محافظتی هورمون استروژن را که تا پیش از این در بدنشان ترشح می شد، از دست می دهند و در معرض افزایش احتمال خطر ابتلا به بیماری هایی نظیر پوکی استخوان قرار می گیرند، بنابراین لازم است که از این سن به بعد میزان تراکم استخوان هایشان را بسنجند. (غربالگری مرتب از شصت وپنج سالگی)