از یک هفته قبل آتش بحران ارضی بین ۲کشور همسایه ایران یعنی ارمنستان و آذربایجان که بیش از ۲دهه از آغاز آن میگذرد، یک‌بار دیگر شعله‌ور شده است. اکنون این نگرانی وجود دارد که پیامدهای این نبرد بیش از فرود چند خمپاره اشتباهی در خاک ایران باشد.
سعیده ساجدی‌نیا / شهرآرانیوز - پس لرزه‌های درگیری در منطقه قرهباغ، اما به مرز‌های ایران هم رسیده و طی روز‌های اخیر خبر‌هایی درباره اصابت خمپاره به برخی روستا‌های مرزی ایران منتشر شده است و به این ترتیب در دور تازه درگیری‌ها در قرهباغ تهدیدات نظامی و امنیتی متوجه ایران شده تا شاید راهبرد ایران در قبال منازعه فعالانه‌تر پیگیری شود.
در ۷روز اخیر دست‌کم ۳بار مناطقی از خاک ایران در جریان تبادل آتش بین نیرو‌های نظامی آذربایجان و ارمنستان دچار آسیب شده است. اصابت بیش از ۲۰خمپاره به خاک ساحلی رود ارس و روستای قره قباق اصلاندوز موجب وحشت ساکنین این روستا شد. در آخرین مورد ۲منزل مسکونی در یک روستا از شهر مرزی خداآفرین مورد اصابت راکت قرار گرفت.
علت شعله‌ور شدن بحران قرهباغ
در پی بالاگرفتن تنش بین ارمنستان و آذربایجان بر سر منطقه قرهباغ مهم‌ترین نگرانی این است که آیا این بحران تهدیدی برای امنیت ملی ایران به شمار می‌رود یا خیر؟ سیدعلی سقاییان، سفیر اسبق ایران در ارمنستان بر این باور است که طرفین درگیر در قرهباغ خطوط قرمز ایران را می‌دانند. او درباره علت شعله‌ور شدن بحران قرهباغ در روز‌های اخیر می‌گوید: به‌عنوان یک کارشناس منطقه که چندسالی هم در ایروان سفیر بوده‌ام باید بگویم اعتقادم این است که بحران قرهباغ آتش زیر خاکستر است. این مسئله تا زمانی که از طریق اراده سیاسی حل نشود، فراز و نشیب داشته و خواهد داشت. علت اصلی این بحران فعال شدن عناصر ثالث به‌خصوص رژیم‌صهیونیستی بوده است. توقع ما از سایر کشور‌های منطقه این است که از تنش‌زدایی حمایت کنند و بی‌طرف باشند.
این کارشناس سیاسی ادامه می‌دهد: تنش اخیر در قرهباغ قطعا نمی‌تواند ادامه‌دار باشد؛ چون منطقه توان این جنگ را ندارد و طرفین هم خواستار این نیستند؛ ضمن اینکه فشاری بر مسلمانان آذری و ارامنه وارد می‌شود.
سقاییان درباره موضع ایران در این رابطه با تأکید بر اینکه اراده سیاسی ایران بر کاهش مناقشه و آغاز گفت‌وگوست، توضیح می‌دهد: در همین رابطه رئیس‌جمهور با نخست‌وزیر ارمنستان گفتگو کرد و وزیر خارجه هم با همتایان آذری و ارمنی رایزنی داشت با این محور که مسئله باید از طریق گفتگو حل و فصل شود؛ چون سرمایه‌های طرفین از بین می‌رود و جان‌ها و مردم بی‌پناه صدمه می‌بینند.
دوباره تأکید می‌کنم علت اصلی بحران در قرهباغ نقش موذیانه رژیم صهیونیستی و دخالت بی‌مورد دولت‌های همسایه در قضیه است. درواقع برخی ازآن‌ها به جای تلاش برای ایجاد صلح یک طرف مناقشه شده‌اند.
ریشه‌های درگیری میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان
در همین حال یک کارشناس حوزه قفقاز نیز با اشاره به ریشه‌های درگیری‌های اخیر میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قرهباغ می‌گوید: تاریخ مناقشه قره باغ به هفتاد سال قبل برمی‌گردد و در تقسیم بندی دوران استالین منطقه ارمنی نشین قره باغ تحت حاکمیت جمهوری مسلمان نشین آذربایجان قرار گرفت. مشابه همین مورد، جمهوری خودمختار نخجوان به عنوان منطقه برون‌گان تعیین شد و آبخازیا، اوستیا وآجاریا سه منطقه جمهوری خودمختار در گرجستان شکل گرفت.
ولی کوزه گر کالجی ادامه می‌دهد: بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به موجب قرارداد آلماتی که بین ۱۵ جمهوری منعقد شد، این کشور‌ها توافق کردند که همان مرز‌های دوران شوروی مرز بین آن‌ها باشد، جمهوری آذربایجان هم با استناد به همین مساله معتقد است که قرهباغ در آن دوران به آذربایجان داده شد و باید در چارچوب مرز‌های جمهوری آذربایجان باقی بماند، همچنان که در آسیای مرکزی سمرقند و بخارا دو شهرتاجیک‌نشین در دوره استالین به ازبکستان داده شد و بعد از فروپاشی شوروی، این دو شهر در چارچوب مرز‌های ازبکستان باقی ماند. جمهوری آذربایجان هم به استناد همین مساله، خواستار حفظ قرهباغ در چارچوب مرز‌های خود است، امادر مقابل ارمنستان معتقد است اقدام استالین در واگذاری قره باغ غیر قانونی بوده و الزامی به تبعیت از آن نیست.
کوزه‌گر کالجی با توجه به ادعا‌های دو کشور در مورد قره باغ اظهار می‌کند: استدلال حقوقی ارامنه مراجعه به اصل "حق تعیین سرنوشت" است که مردم قره باغ باید سرنوشت خود را در رفراندوم مشخص کنند که آیا خواهان خودمختاری هستند و یا می‌خواهند متعلق به آذربایجان یا ارمنستان باشند. استدلال حقوقی جمهوری آذربایجان استناد به اصل "حاکمیت ملی" و معتقد است در چارچوب حاکمیت ملی، قره باغ باید جزو خاک آذربایجان بماند و می‌تواند بالاترین حد خودمختاری همانند اقلیم کردستان عراق را دریافت کند. این دو استدلال کاملاً حقوقی در مقابل هم قرار دارند.
کارشناس حوزه قفقاز با بیان اینکه مساله اصلی روابط ترکیه و ارمنستان قره باغ است، می‌گوید: اگراین منطقه ناآرام شود، مسیر انتقال انرژی خزر، قفقاز به ترکیه و اروپا یعنی کریدور انتقال انرژی به اروپا دچار خطر جدی می‌شود. درگیری‌های دوماه گذشته، نزدیک خط لوله گازی بود که از منطقه طاووس آذربایجان عبور می‌کند و خط راه‌آهن باکو-تفلیس نیز از این مسیر میگذرد، اگر ارمنستان به این منطقه حمله کند شاهرگ انتقال انرژی قفقاز به ترکیه دچار آسیب می‌شود. به همین دلیل مساله جغرافیای جنگ و درگیری در قرهباغ تغییر کرده است وترکیه بر خلاف روسیه و ایران قاطعانه از جمهوری آذربایجان حمایت می‌کند.
نقش میانجیگری ایران در حل بحران قرهباغ
کوزه گر کالجی با اشاره به نقش میانجیگری ایران در حل بحران قره باغ به ایرنا می‌گوید: ما در دوران ریاست جمهوری مرحوم هاشمی رفسنجانی در ابتدای دهه ۹۰ میلادی در آسیای میانه دو میانجیگری موفق و ناموفق داشتیم. در جنگ داخلی تاجیکستان موفق شدیم با کمک روسیه ضامن صلح قراداد میان دولت امام علی رحمان و حزب نهضت اسلامی تاجیکستان باشیم، اما در قضیه قره باغ با میانجیگری ارمنستان و آذربایجان در موضوع قره باغ روسای جمهور دو کشور در تهران حضور یافتند و قراداد صلح منعقد شد، اما جریان‌هایی در ترکیه، ارمنستان و روسیه نمی‌خواستند حل این مناقشه به نام ایران تمام شود و شب امضای قرارداد در تهران درگیری نظامی در منطقه رخ داد و عملا توافق نامه صلح اجرایی نشد.
پس از این اتفاق حل بحران قره باغ به گروه مینسک واگذار شد و از آن زمان تاکنون ما در مورد قره باغ میانجیگری نکردیم، اما چند مورد از اصول بنیادین سیاست خارجی ما در قرهباغ است. قرهباغ بخشی از خاک جمهوری آذربایجان است این موضع رسمی جمهوری اسلامی است و هیچ فعل و انفعال سیاسی اعم از استقلال و برگزاری رفراندوم در این منطقه را به رسمیت نمی‌شناسند.
به گفته این کارشناس، ایران بکارگیری هرنوع توسل به زور از سوی دو طرف برای حل و فصل این مناقشه را رد می‌کند، چون در همسایگی قرهباغ است و بحران در این منطقه را تهدیدی برای امنیت ملی کشور می‌داند. ایران مخالف حل و فصل مناقشه قره باغ با استفاده از قدرت‌های بین‌المللی است و مخالف استقرار نیرو‌های حافظ صلح بین المللی در خطوط تماس قره باغ است، زیرا در پشت مرز‌های ایران است. ایران در صورت تمایل و خواست اراده دو کشور مایل به میانجیگری بین دو کشور است.
نوش آبادی: مناقشه قرهباغ از طریق مذاکره قابل حل است
در همین حال رئیس فراکسیون دیپلماسی بین المللی و منافع ملی مجلس شورای اسلامی با تاکید بر این که مناقشه بر قره باغ را می‌توان از طریق گفتگو و مذاکره حل کرد، می‌گوید: توصیه جمهوری اسلامی پرهیز از رفتار‌های تشدید کننده بحران و بکارگیری ابزار گفت‌وگو برای حل مشکل است.
به نوشته ایسنا، حسین نوش آبادی در تحلیلی از تحولات درباره موضع جمهوری اسلامی نیز اضافه می‌کند: موضع ایران بر این است که این مناقشه راه حلی نظامی ندارد و از طریق گفتگو و مذاکره می‌شود به توافق و صلح پایدار در منطقه رسید. دو کشور ارمنستان و آذربایجان نباید اجازه دخالت دیگران در منطقه را بدهند و زمینه حضور برخی قدرت‌های نامشروع در منطقه ایجاد شود. این زکاوت و هشیاری رهبران دو کشور را می‌طلبد که اختلافات را حل کرده تا زمینه‌ای فراهم نشود که کشور‌هایی بخواهند از آب گل آلود ماهی گرفته و منافع خود را تامین کنند. باید منافع کشور‌ها توسط خودشان تامین شود.
این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ادامه می‌دهد:، چون جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده که برای حل بحران و میانجی گری آمادگی دارد انتظار داریم که به دور از تعصبات و احساسات و با دیدی واقع گرایانه مساله پیگیری شود و کشور‌ها مداخله‌ای نکنند. قطعا باید همه در صلح و ثبات و امنیت زندگی کنند؛ هرگونه چالش نظامی در منطقه به ضرر مردم منطقه تمام می‌شود از این رو توصیه جمهوری اسلامی پرهیز از رفتار‌های تشدید کننده بحران و به کارگیری ابزار گفتگو و مذاکره برای حل مشکلات است.
نوش آبادی این نکته را اضافه می‌کند: برخی از کشور‌ها که در منطقه غرب آسیا هم حضور ندارند از این مناقشه به دنبال تامین منافعشان هستند؛ نباید اجازه داد آن‌ها وارد منطقه شوند؛ از طرف دیگر برخی از قدرت‌ها هم می‌خواهند از طریق این بحران و تعصبات قومی و نژادی سوء استفاده کرده و منافع خودشان را تامین کنند که نباید به آن‌ها هم چنین اجازه داده شود.
عزیزی: امکان گفت‌وگو وجود دارد
ابراهیم عزیزی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز با اشاره به تحولات قرهباغ و درگیری دو کشور ارمنستان و آذربایجان می‌گوید: متاسفانه این درگیری موجب آسیب به دو کشور و مردم منطقه شده است. اعتقاد جمهوری اسلامی بر این است که باید طرفین مسائل و مشکلات خود را از طریق مذاکره و مجاری بین المللی دنبال کنند. ایران اسلامی بر این باور است که چنین امکانی برای دو کشور فراهم بوده که با مذاکره و هماهنگی سوء برداشت‌ها را برطرف کرده و زمینه صلح و آرامش را در منطقه فراهم کنند.
او اضافه می‌کند: ما بر این باوریم که دست‌های بیرونی و کشور‌هایی بدون در نظر گرفتن منافع دو کشور به ادامه درگیری‌ها تمایل دارند. دو کشور باید از هر گونه اقدامات خارج از مرز‌های جغرافیایی شان یا تاثیرپذیری از خارج از مرز‌های جغرافیایی خود خودداری کننتد. ایران اسلامی بر این باور است که امکان اتمام مناقشه با گفتگو فراهم است.
این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس یادآور می‌شود: کمیسیون امنیت ملی نیز با بررسی تحولات منطقه قره باغ کمیته‌ای را برای موضوع مشخص کرده است تا ضمن بررسی این موضوع آنچه سزاوار دو کشور است، اتفاق افتد. یقین داریم دو کشور می‌توانند به میز گفتگو برگشته که این بهترین راهکار برای حل مناقشه قره باغ است.
نگاه حقوقی به مناقشه قرهباغ
به گزارش همشهری آنلاین، محسن عبداللهی، حقوقدان بین‌الملل در رشته توییتی درباره مناقشه ارضی
میان آذربایجان و ارمنستان و موضع ایران در این مناقشه نوشت: ایران به‌خوبی از وضعیت حقوقی مناقشه ارضی میان آذربایجان و ارمنستان آگاه است، اما به‌عنوان کشوری بی‌طرف در همان سال ۱۹۹۳ نیز به‌عنوان قدرتی متوازن‌کننده قوا وارد عمل و مانع از پیشروی ارمن‌ها در شهر هواردیز شد. از نظر حقوقی این جنگ، درگیری میان ۲کشور مستقل است که هرگونه دخالت در آن نقض اصل بی‌طرفی است؛ مگر اینکه طرفین خواهان میانجیگری کشور ثالثی باشند. درست به همین دلیل مواضع ترکیه نقض حقوق بین‌الملل است. از نظر سیاسی، ایران در وضعیت بغرنجی قرار گرفته است؛ از سویی آذربایجان به متحد استراتژیک اسرائیل در منطقه تبدیل شده و از سوی دیگر ترکیه به‌دنبال نفوذ خطرناک منطقه‌ای خود در شمال ایران است. همچنین ایران مهد تاریخی آذری‌های غیور و ارمن‌های شریف است؛ لذا هرگونه موضع‌گیری له یا علیه هر کدام از طرفین، آن‌را تحت فشار قومیتی قرار خواهد داد. پس بهتر است ایران همچنان بی‌طرف مانده و همان نقش متوازن‌کننده را داشته باشد.
امروز شنبه ۱۲ مهر نیز سخن‌گوی وزارت خارجه ضمن اعلام غیرقابل تحمل بودن هرگونه تعرض از سوی هر یک از طرف‌های درگیر در منطقه به خاک کشورمان، به همه طرف‌ها در زمینه مراقبت لازم در این خصوص هشدار جدی داد.
سعید خطیب‌زاده در خصوص گزارش‌های برخی تعرضات انجام شده به خاک جمهوری اسلامی ایران در جریان درگیری‌های اخیر بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان اظهار کرده است: تحرکات در مناطق مرزی کشورمان بطور جدی و با حساسیت تمام از سوی جمهوری اسلامی ایران در حال رصد بوده و بار دیگر بر لزوم احترام به تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان، رعایت اصل عدم تعرض به غیر نظامیان، توقف درگیری‌ها و آغاز گفتگو‌های جدی و زمان‌دار تاکید و آمادگی جمهوری اسلامی برای کمک به نیل به این اهداف را اعلام می‌کنیم.