شرایط ویژه آموزشی و تعطیلی مدارس و آموزشگاه‌ها به‌همراه مشکلات اقتصادی سبب شده است مدرسان بسیاری به تدریس خصوصی روی بیاورند و هرکدام هم مبلغی را برای تدریس خود معین کنند؛ از جلسه‌ای ۲۰ هزار تومان در روستای کَشَف گرفته تا یک‌میلیون تومان در بالای شهر مشهد.
تکتم جاوید | شهرآرانیوز؛ «فقط ساعت ۶ تا ۷:۳۰ صبحش برای کلاس خصوصی خالی بود. باید خدا را شکر کنیم که با معرفی آشنایی توانستیم از این معلم وقت بگیریم. تدریسش برای زیست کنکور حرف ندارد. البته جلسه‌ای یک‌میلیون تومان کمی سنگین است، اما قبولی در پزشکی دانشگاه سراسری دانش‌آموزش قطعی است.» پشت خط، یک پزشک جراح است که حاضر شده برای کلاس خصوصی پسرش چنین معلمی بگیرد؛ «من حاضرم تا ۱۰۰میلیون‌تومان برای کلاس خصوصی هزینه کنم به‌شرطی‌که پسرم پزشکی قبول شود. این هزینه‌ها دربرابر درآمدش در آینده چیزی نیست.» نه اینکه رجوع به معلمان و تدریس خصوصی، چیز غریبی باشد، اما کرونا باعث شده است که این شیوه آموزشی بین خانواده‌ها رونق بگیرد و به‌نوعی بازارش گرم‌تر از پیش شود؛ بازاری که از دانشجوی ترم اولی دانشگاه دولتی در آن فعالیت می‌کند تا معلم و بازنشسته مدارس تیزهوشان.
شرایط ویژه آموزشی و تعطیلی مدارس و آموزشگاه‌ها به‌همراه مشکلات اقتصادی سبب شده است مدرسان بسیاری به تدریس خصوصی روی بیاورند و هرکدام هم مبلغی را برای تدریس خود معین کنند؛ از جلسه‌ای ۲۰ هزار تومان در روستای کَشَف گرفته تا یک‌میلیون تومان در بالای شهر. خانواده‌ها هم، چه وضعشان خوب باشد و چه نباشد، مشتری این مدرس‌ها هستند تا فرزندشان افت تحصیلی نداشته باشد.
فرصت مغتنم «شاد» برای رونق تدریس خصوصی
تعطیلی کلاس‌های سال گذشته و برگزاری نصفه‌نیمه دروس به‌واسطه شیوع بیماری کرونا نشان داد هنوز برای داشتن آموزش غیرحضوری مفید، راه درازی در پیش داریم. در چنین سیستمی، دانش‌آموزان را به مقطع بالاتر می‌فرستیم، اما سوادشان را اضافه نمی‌کنیم. علاوه‌بر‌این معلمانی که از دستمزدشان ناراضی بودند، با کرونا و کلاس‌های مجازی ناراضی‌تر شدند و به‌ناچار سمت کار دوم یعنی همان تدریس خصوصی رفتند.
بعضی والدین هم که از نبود تناسب میان شهریه و کیفیت فعالیت مدارس غیردولتی ناراضی بودند، راهی مدارس دولتی شدند و تصمیم گرفتند کمبود‌های احتمالی آموزش این مدارس را با معلم خصوصی جبران کنند. همین شد که در سال جدید آموزشی، گرایش والدین به تدریس خصوصی بیشتر شده و این یعنی بازار تدریس امسال گرم‌تر از همیشه است.
مقطع و کلاس دانش‌آموز هم تفاوتی ندارد؛ زیرا والدین نه وقتی دارند که برای درس‌دادن به فرزندشان بگذارند و نه گاهی تخصص لازم را. پروین ناظمی یکی از همین مادران است. او سه فرزند پسر دارد که اولی کلاس دهم و دومی کلاس هفتم است. می‌گوید: سال‌های گذشته همان کلاس‌های درس برای بچه‌ها کافی بود، اما امسال مطمئن بودم که با آموزش آنلاین نمره نمی‌آورند؛ برای همین برای هردو معلم خصوصی ریاضی گرفتم که جلسه‌ای ۳۰۰ هزارتومان تضمینی و دو‌ساعته است. برای هردونفر ۶میلیون تومان را پیش از شروع کلاس پرداخت کردیم.
مشهورترها، بیش از یک میلیون تومان
محمودی یک دانش‌آموز پشت‌کنکوری است که سال گذشته رتبه خوبی نیاورد و بعد از اعلام نتایج اولیه کنکور، کتاب‌هایش را دوباره بازکرده و درحال درس‌خواندن است. سال گذشته، چند جلسه معلم خصوصی گرفت و امسال هم بناست آن را تکرار کند؛ «هزینه کلاس‌های خصوصی کنکور آن‌قدر متغیر و البته زیاد است که مجبور شدم کمتر از تعداد انگشتان یک دست، معلم بگیرم، آن هم فقط برای رفع اشکال.» سال گذشته برای درس ریاضی ساعتی ۵٠٠هزارتومان، درس فیزیک ساعتی ۴۰٠هزارتومان و برای درس عربی ۲۵۰ هزارتومان پرداخت کرده‌اند و البته این را هم اضافه می‌کند که این معلمان به‌واسطه آشنایی قبلی، این مبالغ را گرفتند، وگرنه نرخشان خیلی بیشتر از این حرف‌هاست.
اوضاع برای کلاس‌های تیزهوشان و دانش‌آموزانش یا المپیادی‌ها از این هم وخیم‌تر است. آنجا باید والدین دست به جیب و به‌معنای واقعی ثروتمند باشند تا از عهده هزینه کلاس‌ها برآیند؛ «معلم‌های خیلی مشهور زیست، ریاضی و فیزیک برای یک ساعت بیش از یک‌میلیون تومان می‌گیرند.» خانواده محمودی برای تنها فرزندشان که البته در یکی از مدارس تیزهوشان پایه دوازدهم درس می‌خواند معلم گرفته‌اند؛ «ریاضی یک ساعت و نیم، یک‌میلیون تومان»؛ و البته تب قبولی در رشته‌های تک‌رقمی کنکور آن‌قدر در خانواده‌شان بالاست که حتی برای فرزند تیزهوش هم معلم خصوصی می‌گیرند تا قبولی‌اش را تضمین کند.
جلسه‌ای ۲۵۰ هزارتومان ناقابل
نه اینکه خیال کنید این قیمت‌ها مربوط به دبیرستان و کنکور است. امسال که تورم بی‌حساب‌و‌کتاب بالارفته، نرخ تدریس خصوصی هم بی‌رویه افزایش یافته است. نجات و همسرش هردو شاغل هستند و فرصتی برای آموزش دختر کلاس‌اولی‌شان ندارند. کلاس‌هایش روزی یک ساعت حضوری است و در همین مدت یک‌ماهی که با این وضعیت مدرسه رفته، هنوز نه اسم معلم را یاد گرفته، نه دوستی پیدا کرده است و نه از نوشتن چیزی می‌داند. پدرش می‌گوید: ما که سال‌های سال سر کلاس معلم نشستیم، چیزی از درس‌ها یادمان نیست، چه برسد به این‌ها که از کلاس اول، معلم و مدرسه را درست و حسابی نمی‌بینند. برای همین تصمیم گرفتیم برایش معلم خصوصی بگیریم که جلسه‌ای ۲۵۰هزارتومان است.
شماره معلم را می‌دهد تا خودم جزئیات را بپرسم. بدون معرفی قیمت می‌گیرم: «جلسه‌ای ۲۵۰ هزارتومان» و توضیح می‌دهد که برای آموزش دست‌گرفتن مداد و نوشتن حروف، این مبلغ زیاد نیست. اگر امسال دانش‌آموز درست آموزش نبیند، سال‌های بعد هرگز جبران نمی‌شود. خواهش و تمنای مرا برای تخفیف مبلغ نادیده می‌گیرد و تأکید می‌کند هر زمان تصمیم قطعی گرفتم، دوباره تماس بگیرم.
نرخ ناچیز پایین‌شهر
بی‌انصافی است اگر همه معلم‌های خصوصی را در گروه پردرآمد بگذاریم؛ زیرا این بازار مانند همه بازار‌های دیگر بالا و پایین شهر دارد. نرخ‌های میلیونی تدریس وقتی به مناطق پایین‌شهر و مناطق محروم آموزش‌وپرورش می‌رسد تا جلسه‌ای ۲۰هزارتومان هم افت می‌کند. یکی از این معلمان که در سه دبیرستان منطقه تبادکان تدریس می‌کند، می‌گوید: نباید فکر کنید نرخ کلاس خصوصی همه‌جا یکسان است. در همه مناطق شهر طبقه‌بندی وجود دارد. همکارانی که کیفیت کاری معمولی دارند بین جلسه‌ای ۶۰ تا ۸۰ هزارتومان، آن‌ها که مطرح هستند تا ساعتی ۱۵۰ هزارتومان و مشهور‌ها از جلسه‌ای ۳۰۰ و ۴۰۰ هزارتومان تا بیش از یک‌میلیون تومان نرخ متغیر دارند.
خودش تأکید می‌کند: برای مقطع ابتدایی، ساعتی ۷۰ تا ۱۰۰ هزارتومان نرخ عمومی است و بقیه ماجرا به نظر معلم بستگی دارد. هیچ‌کس از پول بدش نمی‌آید، اما وقتی مردم یک منطقه محروم هستند، نمی‌توان روی آن‌ها فشار آورد. با این مبلغ نمی‌توانید بگویید معلم برای سود و درآمد کار می‌کند؛ زیرا در ماه هزینه چندانی
نخواهد شد.
رضایی معلم کلاس سوم یکی از مناطق حاشیه شهر است. تدریس خصوصی هم می‌کند، اما با جلسه‌ای ۳۰ هزارتومان؛ «والدین دانش‌آموزان این منطقه یا کم‌سواد هستند یا بی‌سواد؛ به همین دلیل نمی‌توانند به بچه‌ها کمک کنند. آن‌ها که کمی وضعیت بهتری دارند، برای ایام امتحانات و اغلب درس ریاضی، چند جلسه‌ای معلم خصوصی می‌گیرند.» این‌ها را می‌گوید تا بدانیم هزینه‌ای که می‌گیرد به‌معنای درآمد دومش نیست و ادامه می‌دهد: این شکل تدریس ما هیچ شباهتی با معلمان خصوصی آن‌چنانی ندارد، چون فقط باید وقت بگذاریم و تلاش کنیم که دانش‌آموزان قبول شوند و به کلاس بالاتر بروند.
رئیس اداره اطلاع رسانی و روابط عمومی آموزش وپرورش خراسان رضوی:
هیچ مرجع نظارتی در میان نیست
تدریس خصوصی معلمان دو بخش مجزا دارد که یکی مربوط به معلمانی می‌شود که در آموزش وپرورش استخدام اند و گروه دیگر، افرادی هستند که به شکل آزاد به تدریس دانش آموزان مقاطع مختلف مشغول اند و خانواده‌ها به هردو این گروه اقبال دارند.
مهدی مجیدی فر، رئیس اداره اطلاع رسانی و روابط عمومی آموزش وپرورش خراسان رضوی، با بیان این نکته در ادامه صحبت هایش این موضوع را تأکید می‌کند: ما نمی‌توانیم نظارتی روی این شیوه آموزش داشته باشیم؛ زیرا ارتباط دوسویه خانواده و معلم برقرار است و هیچ مرجع نظارتی درمیان نیست. خانواده‌ها براساس شهرت یا شیوه تدریس و میزان شهریه، معلم را انتخاب می‌کنند و همین است که پای رقم‌های نجومی به میدان باز می‌شود. وی با اشاره به تبلیغات در فضای مجازی به آسیب‌های این نوع انتخاب اشاره می‌کند و می‌گوید: به دلیل نبود حلقه واسط یا نهاد نظارتی ممکن است این شیوه انتخاب معلم آسیب‌هایی ازجمله کیفیت نامناسب تدریس یا موارد اخلاقی به دنبال داشته باشد که تنها با شکایت خانواده در مراجع قضایی می‌توان آن‌ها را پیگیری کرد.
مجیدی فر در بخش دیگری از سخنانش به تنها روش ورود به این گونه پرونده‌ها و شکایت‌ها اشاره می‌کند: در صورتی که معلم موردنظر در استخدام آموزش وپرورش باشد، ابزار‌هایی برای پیگیری موضوع و حق خواهی داریم، اما باز هم باید شکایتی ازسوی خانواده‌ها مطرح شده باشد. برخی مدارس نیز گاه با پایین آوردن کیفیت آموزش دروس یا ترفند‌های دیگر، والدین را برای استفاده از تدریس خصوصی ملزم می‌کنند که در صورت اثبات این موضوع، آموزش وپرورش شکایت را بررسی خواهد کرد. رئیس اداره اطلاع رسانی و روابط عمومی آموزش وپرورش خراسان رضوی با تأکید بر لزوم وسواس در انتخاب معلم فرزندان، می‌افزاید: برای انتخاب یک معلم حساس باشید و تنها به شهرت او اکتفا نکنید؛ با گرفتن شرح حال زندگی و شغلی همه شرایط را بسنجید و سپس برای گرفتن معلم خصوصی تصمیم بگیرید.
هزینه‌کردن برای آموزش، هنوز سخت است
دکتر وحید امانی‌زوارم
مدرس دانشگاه و دبیر جامعه‌شناسی
آموزش هم مانند هر بازار دیگری است. عده‌ای نیاز دارند و گروهی هم آن را عرضه می‌کنند. فرقی هم نمی‌کند چه کالایی باشد. سال‌های سال تا قبل از اینکه شیوه آموزش خصوصی معلمان مدارس مطرح شود، آموزش فردی هنر‌هایی مثل موسیقی رایج بود. خصوصی بودن یعنی فردی حاضر است زمان خودش را برای دراختیارقراردادن دانشش به شما بفروشد. یک پزشک متخصص سه دقیقه بیماری را ویزیت می‌کند و مبالغی دریافت می‌کند؛ یک معلم هم پس از سال‌ها تحصیل و کسب تجربه آن را در اختیار فرزند شما می‌گذارد و گاهی سرنوشتش با آن آموزش دگرگون می‌شود. اینکه باتوجه به شرایط کنونی تحصیل غیرحضوری یا افزایش تقاضا مبالغ آن افزایش یافته بدیهی است. با این وصف، ارزش کار یک دبیر خصوصی کمتر از یک متخصص دیگر در جامعه نیست. نکته اینجاست که در جامعه ما هنوز هزینه کردن برای آموزش عجیب و سخت است.
همان طور که کیفیت عرضه دیگر خدمات و کالا‌ها در بازار مختلف است، قیمت تدریس هم متفاوت خواهدبود. یک استاد موسیقی ساعتی یک میلیون تومان دریافت می‌کند و دیگری ۲۰۰ هزارتومان که بستگی به مهارت و تخصص او دارد. در نهایت این خانواده‌ها هستند که تصمیم می‌گیرند فرزندانشان از این کلاس‌ها استفاده کنند یا خیر.
نکته مهم دیگر این است که بسیاری از مدرسان خصوصی، معلم رسمی آموزش وپرورش نیستند و براساس تجربه و توانایی خود مهارت تدریس را به دست آورده اند. این وضعیت شبیه اوضاع بازار است و دوطرف این قرارداد تصمیم می‌گیرند که چگونه با هم معامله کنند. البته باید تورم و وضعیت جامعه را در تغییر قیمت‌های تدریس لحاظ کنیم. از سوی دیگر براساس قاعده کلی جامعه، درباره هر کالا و خدمتی که تقاضای فراوان و عرضه ثابت باشد، قیمت‌ها افزایش خواهد یافت. درعین حال دولت می‌تواند برای سامان دهی این مجموعه وارد عمل شود.
دراین میان شاید والدین از شیوه آموزش معلمان در مدرسه و برخی کمبود‌ها گلایه کنند. به طور کلی تلاش آموزش وپرورش این است که هیچ دانش آموزی بدون آموزش نماند. چنانچه به هر علتی، والدین بخواهند فرزندشان، مهارت خاصی را آموزش ببیند، می‌توانند از آموزش‌های خارج از مجموعه استفاده کنند. تدریس خصوصی می‌تواند بازوی نظام آموزش وپرورش محسوب شود.
به عنوان مثال، مهارت تست زنی، یکی از توانایی‌هایی است که در مدرسه آموزش داده نمی‌شود؛ زیرا هدف ما آموزش عمومی بچه‌ها و یادگیری عمیق است، اما والدینی که تمایل دارند فرزند پشت کنکوری شان این مهارت را به دست آورد، باید از توانایی همکاران این حوزه استفاده کنند. این کلاس‌های خصوصی شامل کلاس‌هایی همچون تیزهوشان یا آموزش‌های هوش هم می‌شود که در چند سال اخیر نیاز کاذب آن در خانواده‌ها ایجاد شده است و البته مورد تأیید ما نیست.
ما وظیفه داریم والدین را آگاه کنیم که اگر یادگیری عمیق در مدرسه اتفاق بیفتد به حضور در کلاس‌های خصوصی نیاز نیست. گاهی حتی با تدریس دروس سال‌های بالاتر یا تفاوت در تدریس، خللی هم در آموزش‌های مدرسه ایجاد می‌شود که آسیب زاست. مدارس موظف به آموزش یکسان دانش آموز هستند، اما ممکن است یادگیری یکسان رخ ندهد؛ برای این منظور خانواده‌ها می‌توانند برای فرزند خود معلم خصوصی بگیرند، اما اگر فقط به دلیل تبلیغات باشد، آسیب زا خواهدبود.