شیما سیدی| سال 95، برداشت اول، روز داخلی؛ تفاهم نامه ای میان اداره های «میراث فرهنگی» و «فرهنگ و ارشاد» استان و هنرمندان به امضا می رسد و مقرر می شود رباط طرق به موزه تخصصی سینما اختصاص یابد. در سکانس آخر نیز جشن خانه سینما در محل رباط طرق برگزار می شود. کات!
سال 97، برداشت دوم، روز خارجی؛ افشین تحفه گر، معاون سینمایی اداره ارشاد خراسان رضوی در گفت وگو با شهرآرا: رباط طرق دور از شهر است و مورد تأیید هنرمندان نیست. در حال مذاکره با شهرداری برای اختصاص یکی از خانه های تاریخی مرکز شهر به موزه سینما هستیم. نرگس شالچیان، مدیر گردشگری و زیارت شهرداری مشهد: هیچ درخواستی مبنی بر این موضوع، به دست ما نرسیده است. کات!
سال98، برداشت سوم، شبانه روز داخلی و خارجی؛ تکرار همان دیالوگ های قبلی، کات! این خلاصه سریال «موزه سینما» در مشهد است که سه سالی می شود در بلاتکلیفی به سر می برد و هنوز ته ندارد! یعنی از مرحله تحقیق و پیغام و پسغام های دورادور فراتر نرفته است. سال گذشته در گزارشی به بهانه روز سینما، موضوع موزه سینما را بررسی کردیم و امسال به دلیل نرسیدن به سرانجام، مجدد مجبور به تکرارش شدیم، این بار از زاویه ای دیگر. در گزارش پیش رو در بازدید میدانی از رباط طرق، ظرفیت های آن برای اختصاص یافتن به موزه سینما را بررسی کردیم و سپس در گفت وگو با مسئولان اداره های فرهنگ و ارشاد و میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی و مدیریت گردشگری و زیارت شهرداری مشهد، از آخرین وضعیت موزه سینما در مشهد شنیدیم. در انتها نیز با کمک برخی از اهالی سینمای استان، مکان های مناسب برای اختصاص یافتن به موزه سینما در مشهد را بررسی کردیم. امیدواریم این آخرین سیانس پیگیری موزه سینما باشد و سال آینده گزارشی از آغاز به کار آن تهیه کنیم.
موزه سینما در رباط طرق به اهدافش نمی رسد
سید حجت طباطبایی، رئیس اداره سینمایی و سمعی بصری اداره کل فرهنگ و ارشاد خراسان رضوی با بیان پیشینه پیگیری احداث موزه سینما در مشهد می گوید: «اولین بار سینماگران خراسان در جلسه اتاق گفت و گوی اصحاب فرهنگ و هنر با استاندار، خواستار ایجاد موزه سینما در مشهد شدند. پس از آن جلساتی میان همکاران معاونت سینمایی ارشاد و هنرمندان با اداره موزه های میراث فرهنگی برگزار شد که نتیجه آن انتخاب رباط طرق به عنوان مکان برگزاری موزه سینما بود. در مرحله اول تعدادی از فعالان عرصه سینما، از رباط طرق بازدید و آن را پسندیدند. بر همین اساس نیز سال 95 جشن خانه سینما در رباط طرق برگزار شد و تفاهم نامه ای میان میراث فرهنگی و اداره فرهنگ و ارشاد به امضا رسید. اما بعد از جشن که تعداد بیشتری از هنرمندان سینمایی در رباط طرق حضور یافتند، اظهار کردند رباط از لحاظ تاریخی مکان زیبایی است اما به دلیل دوری از شهر، در صورت برگزاری موزه سینما در این مکان به اهدافی که برای موزه سینما تعریف شده، نخواهیم رسید.» پس از این، اداره فرهنگ و ارشاد خراسان رضوی برای جلب نظر سینماگران، شروع به رایزنی با دستگاه های مختلف استان می کند که شهرداری مشهد نیز یکی از آن هاست. طباطبایی می گوید: «در نامه ای خطاب به معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری خواستار اختصاص فضایی در شهر برای این امر شدیم، اما هنوز پاسخی دریافت نکرده ایم.»
طرح شناسایی سینماهای قدیمی مشهد را آغاز کرده ایم
رئیس اداره سینمایی فرهنگ و ارشاد خراسان رضوی در پاسخ به سؤال ما درباره اختصاص یافتن یکی از سینماهای قدیمی راسته ارگ به موزه سینما می گوید: «اخیرا طرحی را در اداره سینمایی شروع کرده ایم که به شناسایی سینماهای قدیمی مشهد و کاربری فعلی آن ها می پردازد. در این طرح ما هم متوجه شدیم با اینکه برخی از سینماها کاربری سابق خود را ندارند، اما هنوز هویت خود را حفظ کرده اند. برخی از این سینماها اکنون زیر نظر حوزه هنری استان قرار دارند. ما هنوز در حال تکمیل اطلاعات هستیم، بعد از آن مکاتباتی را با حوزه هنری انجام خواهیم داد تا در صورت امکان بتوانیم با مشارکت آنان یکی از ساختمان های سینماهای قدیم را به موزه سینما اختصاص دهیم، زیرا راسته ارگ به نوعی هویت سینمایی شهر مشهد است.»
اگر شهرداری مساعدت کند، سریع تر به نتیجه می رسیم
از مدت زمان لازم برای کامل شدن تحقیقات و آغاز روند مذاکرات با حوزه هنری که می پرسیم طباطبایی می گوید: «اجرایی شدن این مهم، ممکن است قدری زمان بر باشد اما اگر شهرداری مشهد همکاری کند و فضایی در اختیار ما قرار دهد، خیلی سریع تر به نتیجه می رسیم. در این صورت می توانیم موزه سینما را افتتاح کنیم و هر زمان ساختمان سینما در اختیار ما قرار گرفت، مکان موزه را به آنجا انتقال دهیم.»
موزه سینما پایگاه تولید، آموزش و برگزاری جشنواره خواهد بود
از محتوای مد نظر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی برای موزه سینما که می پرسیم طباطبایی می گوید: «بخشی از این موزه قطعا به اشیای صنعت سینما از گذشته تا به حال اختصاص پیدا خواهد کرد، ما پیشنهاد موزه مشترک سینمای خراسان شمالی، رضوی و جنوبی را مطرح کرده ایم تا اگر دوستان در دو استان مجاور هم اشیایی دارند بفرستند. البته اگر این طور نشود هم خراسان رضوی می تواند به تنهایی موزه سینما را راه اندازی کند. یک سری مجموعه دار سینمایی هم در مشهد داریم، این افراد می توانند عضو هیئت امنای موزه باشند، یعنی علاوه بر اینکه اجناس خود را به موزه می آورند تا مردم بیشتری از آن بازدید کنند، خودشان هم عضو هیئت مدیره می شوند.» او درباره نحوه اداره این موزه می گوید: «موزه سینما باید هیئت امنایی اداره شود یعنی کار دست هنرمندان سینمایی باشد و ارگان های دولتی دخالتی در اداره آن نداشته باشند. همچنین موزه سینما باید با کمک سینماگران پایگاه تولید، آموزش و برگزاری جشنواره شود.»
پیشنهادی برای موزه سینما به دستمان نرسیده است
درحالی رئیس اداره سینمایی و سمعی بصری فرهنگ و ارشاد خراسان رضوی از رایزنی با نهادهای مختلف، همچون شهرداری سخن می گوید که نرگس شالچیان، مدیر گردشگری و زیارت شهرداری مشهد می گوید: «هیچ پیشنهاد و درخواستی مبنی بر موزه سینما به دست ما نرسیده است. با این حال ما در شهرداری پیگیر ایجاد خانه موزه ها هستیم و بنا داریم در خانه توکلی که اکنون موزه مکتب خانه است این طرح را گسترش دهیم.»
رباط طرق تنها گزینه پیشنهادی میراث فرهنگی برای موزه سینماست
محمدرضا پهلوان، مدیر امور موزه های میراث فرهنگی خراسان رضوی معتقد است مرمت رباط طرق به سادگی انجام و با سرعت آماده بهره برداری می شود، اما اگر سینماگران از دوری راه ناراضی اند کمکی از میراث فرهنگی برنمی آید. او می گوید: «میراث فرهنگی اکنون مکان دیگری برای اختصاص دادن به موزه سینما ندارد، وگرنه بی شک دریغ نداشت.»
پهلوان لازمه ساخت و تجهیز موزه های تخصصی را همکاری متولیان امر می داند و می گوید: «میراث فرهنگی سیاست گذار است، اما خود نمی تواند به تنهایی موزه آن هم از نوع تخصصی دایر کند.» او ادامه می دهد: «میراث برای هتل ها و رستوران ها هم مجوز صادر می کند، اما این بدان معنی نیست که خودش هتل بسازد. البته در موضوع موزه ها چون تخصصی است، علاوه بر صدور مجوز کمک بیشتری می کنیم. ولی باید قبول کرد که میراث فرهنگی نمی تواند برای همه موضوعات تخصصی مثل آب، برق، اوقاف، پزشکی و ... موزه برپا کند. باید متولیان خودشان پیش قدم شوند، ما هم همراهشان خواهیم بود. در خصوص موزه سینما هم ما در حد وسع خودمان رباط طرق را پیشنهاد دادیم.»
از امکان اختصاص فضایی در موزه خراسان بزرگ به سینما می پرسیم، او می گوید: « طرح منطقه ای موزه خراسان بزرگ به صورت علمی و کارشناسی شده در همه زمینه ها تهیه شده است. البته که سینما و عکاسی هم بخشی از تاریخ خراسان را در بر می گیرد ولی این سوای موزه سینماست، حیف است در خطه ای با این همه سینماگر و عکاس تنها بخش کوچکی از یک موزه را به موزه سینما و عکاسی اختصاص دهیم. اداره فرهنگ و ارشاد باید ورود پیدا کند و یک موزه خاص سینما ایجاد کند. شهرداری هم در این زمینه می تواند کمک کند، شهرداری تهران حدود 30 تا موزه دایر کرده است، اما در مشهد شهرداری هنوز متولی موزه ای نشده است.»
خیابان ارگ، بهترین مکان برای موزه سینماست
از قدیمی های مشهد که درباره سینما بپرسید، ذهنشان دربست به خیابان ارگ می رود، در سینما سانترال با 12ریال، فیلم های تاریخی می بیند، در سینما فردوسی، به تماشای فیلم صامت می نشیند و برنامه های هیپنوتیزم و شعبده بازی روس ها را در سینما هما دنبال می کند. این خاطرات، بخشی جدایی ناپذیر از تاریخ شهر مشهد است که به خوبی در یاد قدیمی ترها نشسته است. بنابراین اگر قرار است تاریخ سینمای این شهر در یک موزه روایت شود، قطعا راسته ارگ بهترین مکان برای این مهم است. این موضوع را با حسین پورحسین، یکی از فعالان عرصه سینما در میان می گذاریم، او با استقبال فراوان می گوید: «اکنون ما دو سینما در راسته ارگ داریم، که هنوز ساختمانشان سالم است و می تواند محل مناسبی برای موزه سینما باشد، البته زمین هایش بسیار گران است و بعید می دانم اداره ارشاد توانایی تأمین آن را داشته باشد، مگر اینکه دیگر نهادهای دولتی شهر نیز کمک کنند.» هما (استقلال) و فردوسی دو سینمایی است که پورحسین از آن ها نام می برد و ادامه می دهد: «زمین سینما فردوسی خیلی بزرگ است و تملک آن گران تمام می شود اما با توجه به عقب نشینی که سینما هما باید انجام دهد، به نظرم به صرفه تر تمام خواهد شد.» او ادامه می دهد: «در این عقب نشینی مغازه های حاشیه ای سینما هما خراب می شود اما ساختمان سینما باقی می ماند. این سینما هم به جنت راه دارد هم به راسته ارگ و بهترین محل برای موزه است. » پورحسین همچنین با اشاره به سینما آسیا که در داخل یکی از کوچه های ارگ جاخوش کرده، می گوید: «با توجه به محل سینما آسیا که داخل کوچه است، قیمت زمین این سینما هم مناسب خواهد بود.» او در کل انتخاب یکی از سینماهای قدیمی را مناسب موزه سینما می خواند و می گوید: «موزه سینما باید بزرگ باشد، زیرا وسایلی که در آن قرار می گیرد نیاز به فضا دارد.» دستگاه ها و تجهیزات قدیمی سینما مانند آپارات هایی که امروز از رده خارج شده و جایش را به لیزر داده و همچنین سایر اسناد و مدارک مربوط به سینما از جمله محتوایی است که پورحسین برای پر کردن موزه سینما پیشنهاد می دهد. این فعال سینمایی در پایان می گوید: «اگر مسئولان شهر مساعدت کنند، اختصاص یکی از خانه های تاریخی مشهد به موزه سینما هم خوب است یعنی به مراتب از رباط طرق بهتر است، با این حال به نظرم اختصاص یکی از سینماهای قدیمی راسته ارگ، بهترین پیشنهاد است، زیرا مجوز و راسته کارش سینمایی بوده است.»
رنج سی ساله برای مجموعه ای خاص
علیرضا محمدزاده تیتکانلو که مجموعه ای ارزشمند از وسایل قدیمی تجهیزات سینما، دوربین فیلم برداری، عکاسی و اسنادِ سینمایی کشور را در طول 30 سال با عشق و علاقه جمع آوری کرده، معتقد است مجموعه او می تواند نام دومین موزه سینمای کشور در مشهد را بگیرد، به مجموعه ای گردشگری در این شهر تبدیل شود و بخش بزرگی از تاریخ قدیم مشهد و ایران را زنده کند به شرط آنکه مسئولان حمایت کنند.
در مجموعه او دوربین عکاس های مظفرالدین شاه و رضاشاه را که از نخستین عکاسان و فیلم برداران ایران هستند، می توان دید. همچنین مجموعه تابلوهایی از کاشی های سردر خانه های قدیمی مشهد، مجموعه عکس های عکاس خانه های قدیمی تهران، مجموعه عکس های داگرئوتیپ از مشاهیر ایران، مجموعه قاب های نگارگری های قاجار، پوستر فیلم های دوران پهلوی، مجموعه صندوق های قدیمی و... مشاهده می شود.
از حمایت ارگان های دولتی ناامید شدیم
این مجموعه اکنون در طبقه پایین منزل تیتکانلو در حالتی بسیار فشرده نگهداری می شود، او که مدت هاست به دنبال انتقال این وسایل به فضایی مناسب است می گوید: «بهترین فضا برای نگهداری این مجموعه، خانه ای قدیمی در مرکز شهر مشهد است که می توانیم در اتاق های آن بخش های مختلف مجموعه را به نمایش بگذاریم. همه اشیای موزه نیز برچسب می خورد و نام و ویژگی های آن مشخص می شود. کارشناسان می آیند و درباره اشیا برای بازدیدکنندگان توضیح می دهند. بازدیدکنندگانی از زائران و گردشگران تا هنرمندان و دانشجویان» او تأکید می کند که حضور این موزه به درد اقتصاد شهرمان نیز می خورد. بااین حال پیگیری های تیتکانلو برای حمایت میراث فرهنگی و شهرداری تا کنون به نتیجه ای نرسیده و او ناامید از حمایت های دولتی، پیگیر جذب سرمایه گذار و حمایت بخش خصوصی است. این مجموعه دار مشهدی می گوید: «هر کدام از این وسایل به پنج متر فضا در اطرافش نیاز دارد تا به خوبی در معرض دید عموم قرار بگیرد و اگر بخش دولتی کمک کند و موزه دولتی سینما راه اندازی شود به مراتب بهتر خواهد بود.» او درباره مکان پیشنهادی اش برای موزه سینما می گوید: «اوایل رباط طرق پیشنهاد شد که به عقیده من مکان مناسبی نیست و استقبال چندانی از آن صورت نخواهد گرفت زیرا دور از شهر است و دسترسی دانشجویان و گردشگران به آن بسیار سخت خواهد بود. اما بر عکس ارگ از آنجا که هم در مرکز شهر است و دسترسی به آن راحت و هم اینکه این راسته جزو حافظه سینمایی مردم مشهد است مکان بسیار مناسبی برای موزه سینما خواهد. چنانکه مدتی اشیای مجموعه من در خانه ملک قرار داشت و مردم خیلی از آن استقبال کردند.» تیتکانلو اختصاص یکی از سینماها و یا خانه های قدیمی در این راسته به موزه سینما را اقدامی بسیار شایسته می خواند که در صورت تحقق می تواند با موزه سینمای تهران به صورت جدی رقابت کند.
اولین موزه سینمای ایران
«عمارت باغ فردوس» در تهران از سال 81 با عنوان اولین «موزه سینما» ایران میزبان علاقه مندان به هنر هفتم است. این باغ موزه که ساختمان آن در عهد قاجار به دستور محمدشاه قاجار ساخته شد، امروز گنجینه ای است از عکس ها و تجهیزات قدیمی مربوط به سینما، یادگارهایی از هنرمندان داخلی و خارجی از گذشته تا به امروز، اسناد مربوط به سینما و فیلم سازی و همچنین جوایز و تندیس هایی که هنرمندان به این موزه اهدا کرده اند.
بزرگترین پایگاه سینمای جهان
موزه سینمای فرانسه یک ارگان نیمه خصوصی است که بخش اعظم بودجه آن را دولت فرانسه تامین می کند. ماموریت این مرکز، نگهداری، تعمیر و پخش میراث مشترک سینمایی فرانسه است. این مرکز با بیش از 40000 فیلم و هزاران سند و اشیای مربوط به سینما، بزرگ ترین پایگاه داده های جهانی درباره هنرهفتم را تشکیل می دهد.
10 درصد
فیلم ها و برنامه های تلویزیونی عامل جذب حدود یک از ۱۰ گردشگر خارجی هستند که به انگلیس سفر می کنند.
54درصد
در طی 4سال گذشته مکان هایی که فیلم برداری موفقی در آن ها به انجام رسیده، ۵۴ درصد افزایش بازدیدکننده داشته اند.
19درصد
پس از ساخت فیلم جنگ ستارگان در بیابان های امارات، هتل های این کشور توانستند رونق 19درصدی در جذب گردشگر بیابند.
200فیلم
بریتانیا اقدام به تهیه نقشه ای سینمایی کرده است که مکان های مختلفی را که بیش از ۲۰۰ فیلم در آن نقاط فیلم برداری شده، به گردشگران معرفی می کند.
۴۰میلیون
حدود ۴۰میلیون گردشگر بین المللی مقصد خود را به این دلیل انتخاب کرده اند که در آن مکان، فیلمی ساخته شده است.