طبیعت‌گردهای حرفه ای همه توانمندی شان به گوشی تلفن همراهشان خلاصه نمی‌شود، برای طبیعت گردی باید الفبای بقا در طبیعت را بدانید.
شیما سیدی | شهرآرانیوز؛ پاسخ بسیاری از نیازمندی‌های امروز ما خلاصه شده است در یک جعبه جادویی کوچک که جای زیادی نمی‌گیرد و همیشه همراهمان است. آب وهوا را می‌خواهیم بررسی کنیم، به جای رجوع به آموخته‌های دوران مدرسه و شناخت انواع ابر‌های کومولوس، کومولونیمبوس، استراتوس و ... نگاه سریعی به گوشی تلفن همراهمان می‌اندازیم و نه تنها آب و هوای همان لحظه، که تا یک هفته بعدش را هم پیش بینی می‌کنیم! اگر جایی گم شویم، به جای نگاه به قطب نما و پیدا کردن ستاره قطبی و جهت باد‌های غالب، خیلی راحت مکان نمای تلفن همراهمان را روشن می‌کنیم و با راهنمایی سرویس‌های مکان یاب، بدون اندکی خطا، به محل مورد نظر می‌رسیم.
به واسطه همین فناوری هم هست که بسیاری از ما جرئت کردیم پا را از حریم امن شناخته شده خود بیرون و قدم به دل کوه و جنگل‌های ناشناخته بگذاریم و حتی خود را طبیعت گرد و حرفه‌ای بنامیم. اما همیشه به این راحتی نیست و حرفه ای‌ها همه توانمندی شان به گوشی تلفن همراهشان خلاصه نمی‌شود.
زمانی را تصور کنید که در بیابان یا جنگلی گم شده اید، باتری تلفن همراهتان تمام شده است و در نتیجه، خبری از نرم افزار‌های پیش بینی هوا و جهت یاب و حتی تماس نیست. خودتان مانده اید و خودتان. در این زمان است که همه صفحات کتاب‌های جغرافیای دبستان و راهنمایی جلو چشمتان رژه می‌رود و از نظرتان محو می‌شود! حالا می‌فهمید که اولین قدم در طبیعت گردی آموختن حداقل‌های «بقا در طبیعت» است.
حالا باید مثل اجداد ندیده تان بتوانید برای جهت یابی، زبانتان را به نوک انگشت بزنید و با استفاده از جهت باد‌های غالب، شمال و جنوب را تشخیص دهید. در این گزارش، با کمک محمدابراهیم یوسفی (مستر ایرانگرد)، مؤسس «مدرسه بقا»، هم چنین با بهره گیری از کتاب «هنر بقا در طبیعت»، نوشته علی ناکینی، و مقاله «آشنایی با مهارت‌های استقرار در طبیعت»، نوشته محمود سخت باز، سعی داریم شما را با مقدمات بقا در طبیعت آشنا کنیم.
علاقه شرط لازم است، اما کافی نه!
محمدابراهیم یوسفی که آتش نشان است و ۱۰ سالی می‌شود در حوزه طبیعت گردی و ایرانگردی فعالیت می‌کند، به تازگی با کمک استادان طبیعت گردی، به تأسیس مدرسه بقا در طبیعت اقدام کرده است. او می‌گوید: «کسانی که به طبیعت گردی، کوهپیمایی و ماجراجویی علاقه دارند، برای یک شروع مناسب و ادامه آن، نیازمند آموزش و مهارت منسجم هستند، اما آنچه اکنون در میان بیشتر طبیعت گردان دیده می‌شود صرف علاقه است، نه آموزش. به همین دلیل هم متأسفانه تعداد خبر‌های ناراحت کننده‌ای که از گم شدن یا فوت طبیعت گردان در تور‌های طبیعت گردی به گوش می‌رسد دوچندان شده است.»
همین جای خالی است که یوسفی را به تأسیس مدرسه بقا در طبیعت وامی دارد. او می‌گوید: «حفظ آرامش هنگام گم شدن در طبیعت، مهم‌ترین اصل در حفظ جان است و این آرامش به دست نمی‌آید مگر با داشتن دانش، تجربه و مهارت. این توانمندی‌ها باعث می‌شود زمان وقوع حادثه، بتوانید اعتمادبه نفس خود را بازیابید و درست تصمیم بگیرید.»
او کارگاه‌های بقا را به آموزش بقا در برف، جنگل، کوهستان و کویر تفکیک می‌کند و می‌گوید: «بقا در هر یک از این شرایط نیازمند آموزش‌های خاص خود است، اما نکاتی کلی برای بقا در طبیعت وجود دارد که همه طبیعت گردان باید بدانند.» یافتن سرپناه، تأمین آب و غذا، برافروختن آتش، علامت دادن، جهت یابی و توانایی شناخت ابر‌ها از اصول اولیه بقا در طبیعت است که در مطلب زیر به صورت خلاصه برخی از این موارد را توضیح می‌دهیم.
چگونه در طبیعت سر پناه پیدا کنیم؟
چه هنگامی که تلاش می‌کنید از طوفان بگریزید یا روزی پر تلاش از راهپیمایی را سپری کرده اید یا اصلا به خودتان آمده و فهمیده اید که در طبیعت گم شده اید، پیدا کردن یک سرپناه اولین اولویت شما خواهد بود. ایجاد سایه به ویژه در آب و هوای خشک بسیار اهمیت دارد. ابتکار داشته باشید و از آنچه مادر طبیعت در اختیار شما قرار داده است استفاده کنید تا در درجه اول یک سر پناه امن بیابید، اما اگر نبود، مجبورید خودتان سرپناه درست کنید.
یک سرپناه طبیعی باید:
پشت به باد باشد، فضای کافی برای خوابیدن داشته باشد، شما را در مقابل محیط طبیعی و حیوانات گرسنه حفاظت کند.
یک سرپناه نباید:
رویشگاه گیاه سمی باشد، لانه مار و عقرب باشد، بستر رودخانه و محل جاری شدن سیل باشد، پای کوه و محل ریزش سنگ باشد.
سرپناه‌های طبیعی مناسب چیست؟
درختی که برای پناه بردن به داخل آن، قطر کافی داشته باشد.
غار معمولا بهترین گزینه جان پناه است، اما باید از ورودی غار به میزان کافی فاصله بگیرید تا در صورت وجود حیوانات یا فروریختگی سازه آن، راه فرار داشته باشید.
چگونه سرپناه بسازیم؟
در کنار تخته سنگی بزرگ یا با شن زیاد، یک کومه درست کنید. پانچویتان را محکم به این کومه یا سنگ با یک وسیله سنگین تکیه دهید. این جان پناه محل امنی در مقابل طوفان نخواهد بود، اما زیر آن می‌توانید در مقابل تابش خورشید استراحت کنید.
یک مستطیل را روی زمین یا برف به اندازه خودتان بکنید (اگر گودال شما بزرگ باشد، گرمای بدن خود را از دست می‌دهید). گودال را با شاخه‌های درخت، یک تکه برزنت یا هرچه در اطراف می‌بینید بپوشانید. دقت کنید قبل از اینکه داخل شوید، یک حفره در سقف برای تنفس ایجاد کنید.
برافروختن آتش
مهارت روشن کردن آتش یکی از حیاتی‌ترین مهارت‌های نجات در طبیعت است. نحوه چیدمان چوب و درست کردن ۳ نوع آتش ستاره ای، هرمی و سرخ پوستی را باید بیاموزید. آتش ستاره‌ای به دلیل سوخت تدریجی چوب‌ها برای روشن نگهداشتن تا صبح مناسب است.
چگونه علامت بدهیم؟
اگر تلفن همراه و بی سیم ندارید، برای علامت دادن باید از چراغ قوه، آینه، آتش، دود و منور استفاده کنید. کد بین المللی اعلام کمک SoS است که می‌توانید آن را روی زمین بنویسید یا اینکه با استفاده از چراغ قوه و آینه و دود، ریتم ۳ علامت کوتاه، ۳ علامت بلند و ۳ علامت کوتاه را تکرار کنید.
جهت یابی
دانستن موقعیتتان و تصمیم گیری درباره جهت حرکت یکی از مهم‌ترین تصمیم‌ها هنگام حضور در طبیعت است. برای گرفتن این تصمیم، عجله و شتاب بدون فکر، احتمال اشتباه را زیاد می‌کند. این اشتباه ممکن است گاهی به مرگ شما منجر شود. همراه داشتن قطب نما و آشنایی با طرز کار آن می‌تواند شما را از این خطر نجات دهد، اما اگر قطب نما همراه ندارید، با چند روش ساده هم می‌توانید جهت یابی کند.
در نیمکره شمالی (یعنی جایی که ما در آن قرار داریم) بالاترین حدی که خورشید هنگام ظهر قرار می‌گیرد جنوب است.
با کمک ساعت مچی تان می‌توانید عقربه ساعت شمار را طوری به طرف خورشید بگیرید که سایه آن دقیقا زیر عقربه قرار گیرد. در این حالت با رسم نیم ساز بین زاویه عقربه ساعت شمار و ساعت ۱۲ می‌توانید سمت جنوب را بیابید.
با کمک لانه مورچه‌ها نیز می‌توان جهت یابی کرد. مورچه‌ها خاک خانه خود را به سمت شرق می‌ریزند.