ریختن زباله در سطل آشغال، مهم‌ترین گامی است که در این روز‌های پرمصرف مواد یکبارمصرف، می‌توانید برای حفاظت از محیط زیست بردارید.
شیما سیدی | شهرآرانیوز؛ ۲ کلمه بیشتر نیست: «آشغال نریزید.» حرفی کلیشه‌ای که بی شک همه ما صد‌ها بار شنیده ایم و فوت آبیم. با این حال، باز آنچه که همه ما می‌بینیم گوش نکردن به این توصیه و رها کردن حجم چشمگیری زباله در طبیعت است.
در این احوال، چرا باید وارد چرخه‌ای تکراری شویم که دم به دم ما بگوییم و برخی گوش نکنند؟ جواب رسیدن کارد به استخوان است!
«ورود بدون ماسک ممنوع» آشناترین جمله‌ای است که این روز‌ها قبل از ورود به هر چهاردیواری‌ای به چشم می‌خورد. حال بگذارید قدری چرتکه بیندازیم. برای شهری مثل مشهد که حدود ۳ میلیون نفر جمعیت دارد، روزانه دست کم ۳ میلیون ماسک استفاده می‌شود (با احتساب مصرف روزانه چند ماسک برای کسانی که بیرون هستند و کم کردن افرادی که داخل خانه هستند و ماسک مصرف نمی‌کنند) به این ارقام باید مصرف دستکش یکبار مصرف و گان را هم اضافه کرد. حال اگر از دید کشوری و بین المللی به موضوع نگاه کنیم، اعداد سرسام آور می‌شوند.
چندی پیش خبرگزاری ایرنا ویدئویی منتشر کرد که در آن گفته می‌شد مردم جهان در هر ماه ۱۲۹ میلیارد ماسک در محیط زیست رها می‌کنند! عدد عجیبی که به زباله‌های قدیم افزوده شده است و تهدیدی جدی برای محیط زیست به شمار می‌رود.
دور نیست روزی که آلاینده‌ها آن قدر افزایش یابند که از توان طبیعت خارج شوند. با این حال، همه می‌دانیم آنچه اکنون اهمیت دارد استفاده از وسایل حفاظتی و مدیریت بحران کرونا و جلوگیری از شیوع بیشتر این بیماری و اپیدمی جهانی است، اما قطعا این بدان معنی نیست که اجازه داریم ماسک و دستکشمان را هرکجا خواستیم رها کنیم! انداختن آن‌ها در طبیعت می‌تواند علاوه بر گسترش ویروس کرونا، هر لحظه جان یک حیوان یا پرنده را بگیرد و حتی وارد زنجیره غذایی شود و بعد‌ها بلایی بدتر از کرونا به جانمان بیندازد.
گزارش زیر، زبان حال فعالان محیط زیست درباره مشاهداتشان از رها شدن زباله‌ها و تأثیرش بر طبیعت است. در ضمیمه، برای کسانی هم که دوست دارند در این روز‌ها قدری از بار محیط زیست بکاهند توصیه‌هایی دارد.
گرگی که ترحم انسان‌ها را برانگیخت
تصاویر و فیلم‌های فراوانی با تیتر نجات یا برعکس مرگ یک حیوان بر اثر گیر کردن در زباله‌های رهاشده در طبیعت منتشر شده است. یکی از آخرین این فیلم‌ها که در گوشی تلفن همراه بسیاری از مردم ایران چرخید و دیده شد، مربوط به یک گروه کوه نورد مشهدی بود که مهر امسال راهی «قله زو» در کلات نادری شده بودند. این فیلم آن قدر بازخورد داشت که دل هزاران آدم را برای گرگ بیابان به رحم آورد.
رضا قاسمی، سرپرست تیم «دره نوردان خراسان»، در گفتگو با خبرنگار ما، ماجرای آن روز را این طور تعریف می‌کند: «ما کارمان فرود از بالای کوه و آبشار به داخل دره است. آن روز هم بعد از انجام ۲ فرود، در حال پیمایش دره بودیم که برخی از دوستان رد کمی خون روی زمین دیدند. آن را دنبال کردند و به یک بچه گرگ (شاید هم شغال) رسیدند که سرش در یک دبه گیر کرده بود و از ترس و اضطراب در داخل ترک یک صخره پنهان شده بود.» از اینجا به بعد آن طور که در فیلم دیده می‌شود گروه قصد کمک به حیوان را دارد، اما اندکی هم استرس در میان کوهنوردان حس می‌شود. بالأخره حیوان وحشی است و شاید بعد از درآوردن سرش، از روی ترس به طرف جمع حمله ور شود. با کمی مشورت و کمک دسته جمعی، سرانجام مجید دوراندیش دبه را از سر حیوان درمی آورد و فیلم با فرارشتابان گرگ و فریاد شادی حضار پایان می‌یابد.
قاسمی درباره میزان آشغال‌های ریخته شده در قله زو می‌گوید: «قله زوی کلات یک دره بی نظیر و زیبا در ایران است که در میانه ۲ کوه، ۳۰۰ متر به قعر زمین می‌رود. از آنجایی که روستای قله زو درست بالاسر این دره است، بسیاری از روستاییان آشغال هایشان را از همان پنجره خانه شان در بالای کوه به داخل دره می‌اندازند. بعد با یک سیل و باران، همه آشغال‌ها در پایین دست جمع می‌شود؛ بنابراین آشغال‌هایی را که داخل این دره هست استثنائا کوهنورد‌ها نیاورده اند. البته کوهنوردان زیادی هم هستند که متأسفانه آشغال می‌ریزند، اما درباره این یک مورد، بیشتر آشغال‌ها زباله‌های خانگی و بزرگ است. از آنجایی که در این منطقه گرگ و پلنگ زیاد است، وجود این زباله‌ها تهدید بزرگی برای جان آن هاست.»
گیر کردن حیوانات در زباله ترحم برانگیز است، اما مشکل اساسی نیست
اسماعیل باقریان، همیار محیط بان و عضو سمن دید بان طبیعت هزارمسجد، درباره حال و روز این روز‌های هزارمسجد می‌گوید: «متأسفانه در این ماه‌های اخیر یک زباله جدید به زباله‌هایی که مردم در طبیعت رها می‌کردند اضافه شده است و این معضل جدیدی برای محیط زیست است.»
با اینکه او نیز تا به حال شاهد تصاویر غم انگیز گیر کردن پوزه روباه در قوطی و گیر کردن گردن پرندگان در کش ماسک و لاک پشت‌ها در دستکش یکبارمصرف بوده است، معضل اصلی را این موارد نمی‌داند. باقریان می‌گوید: «گیر کردن حیوانات در زباله‌های مختلف یا ماسک مشکل اصلی نیست، اما، چون جلو دید مردم است موجب ترحم می‌شود و احساساتشان را برمی انگیزد. این در حالی است که از آنجایی که آن‌ها معضلات اساسی و مهم دیگر را به چشم نمی‌بینند، واکنش زیادی نشان نمی‌دهند.»
این فعال محیط زیست مهم‌ترین خطر را رها کردن زباله‌ها به ویژه ماسک و پلاستیک در طبیعت و تبدیل آن‌ها به «میکروپلاستیک» بیان می‌کند و می‌گوید: «اگر خدایی ناکرده ماسک و سایر پلاستیک‌ها وارد رودخانه‌ها و دریا‌ها شوند، به ذرات ریز میکروپلاستیکی تبدیل می‌شوند که ماهی‌ها آن‌ها را می‌خورند و بعد، وارد زنجیره غذایی می‌شوند و بحرانی به مراتب بدتر از کرونا ایجاد می‌کنند.»
تا به حال گزارشی از فوت حیات وحش خراسان بر اثر کرونا نداشته ایم
«خوشبختانه تا به حال گزارشی مبنی بر خوردن ماسک توسط حیات وحش خراسان رضوی به دست ما نرسیده است.» این را محمد عرفانی، معاون نظارت و پایش محیط زیست استان، می‌گوید و بلافاصله اضافه می‌کند: «البته اینکه می‌گوییم ندیده ایم یا گزارشی به دستمان نرسیده به این معنی نیست که اتفاق نیفتاده است. هرگونه رهاسازی زباله در طبیعت خطاست و نباید انجام شود و خطرات خود را روی همه موجودات زنده خواهد داشت. از گیر کردن بند ماسک در گردن پرندگان گرفته تا جویده شدن آن توسط حیوانات.»
تعطیلی باغ وحش مشهد و باغ پرندگان از دیگر تمهیدات سازمان محیط زیست استان برای مقابله با احتمال انتقال این ویروس ناشناخته از انسان به حیوان بوده است. عرفانی می‌گوید: «دامپزشکان در مراکز نگهداری حیوانات علت فوت آن‌ها را بررسی می‌کنند و تاکنون موردی مبنی بر فوت حیوان بر اثر ابتلا به کرونا نداشته ایم.»
با ماسک‌های استفاده شده چه کنیم؟
بنا بر آنچه گفته شد، اکنون نگرانی اصلی مصرف بیش ازاندازه ماسک و دستکش یکبارمصرف نیست، بلکه کاری است که با ماسک‌ها و دستکش‌های استفاده شده مان انجام می‌دهیم. تاکنون توصیه‌هایی از سوی برخی کارشناسان محیط زیست درباره نحوه صحیح دفع و دورانداختن ماسک و دستکش بیان شده است.
برای نمونه، بسیاری از کارشناسان معتقدند باید ماسک را بعد از مصرف در یک کیسه فریزی انداخت و سپس در آن را گره زد و بعد در کیسه زباله انداخت. حتی برخی درباره نوع زباله نیز گفته اند که بهتر است در میان زباله های‌تر ریخته شود تا سلامت زباله گردان و کارکنان سازمان بازیافت شهرداری به خطر نیفتد. برخی نیز در توصیه‌های تکمیلی گفته اند بهتر است قبل از دورانداختن ماسک، کش آن را جدا کنیم تا مبادا هنگام دفع در طبیعت سلامت حیوانات را به خطر بیندازد. اما صحبت با کارشناسان سازمان مدیریت پسماند (مپ) شهرداری مشهد و معاون نظارت و پایش محیط زیست خراسان رضوی بر ما روشن کرد که تقریبا هیچ کدام یک از این توصیه‌ها کارایی چندانی ندارد و مهم‌ترین اصل این است که ماسک و دستکشمان را در خیابان یا طبیعت رها نکنیم و آن را در سطل زباله بیندازیم. همین!
به دلیل رعایت شیوه نامه بهداشتی، زباله‌ها تفکیک نمی‌شوند
ما در شهری زندگی می‌کنیم که روزانه ۲۰۰۰ تن پسماند در آن تولید می‌شود. پسماند‌های عفونی یکی از انواع پسماندهاست که سابق تنها در بیمارستان‌ها تولید می‌شد و شرکت‌های خصوصی نیز موظف به جمع آوری و دفع مجزای آن بودند، اما حالا به دلیل شیوع ویروس کرونا همه شهر شده است زباله عفونی.
به گفته روابط عمومی و آموزش شهروندی سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد، از زمان شیوع ویروس کرونا، به دلیل رعایت شیوه نامه‌های بهداشتی، زباله‌ها تفکیک نمی‌شوند و کارگران تماسی با آن‌ها ندارند؛ بنابراین در عمل، این توصیه‌ها که ماسک را در کیسه فریزی مجزا بگذاریم یا اینکه در میان زباله های‌تر بیندازیم ضرورتی ندارد. مدیر روابط عمومی سازمان مپ شهرداری هم چنین اضافه می‌کند: «با توجه به اینکه اصلی‌ترین و عمده‌ترین راه انتقال ویروس هوابرد است، انجام اقدامات ذکرشده ضرورتی ندارد. هم چنین گندزدایی‌های شهری که در ابتدای شیوع بیماری انجام می‌شد و آسیب‌های زیست محیطی به دنبال داشت دیگر انجام نمی‌شود.» او ادامه می‌دهد: «زباله‌ها به هیچ وجه سوزانده نمی‌شوند، بلکه با روشی بهداشتی دفن و بلافاصله بعد از آن با خاک پوشش داده می‌شوند؛ بنابراین حیوانات تماسی با زباله ندارند.»
محمد عرفانی، معاون پایش و نظارت محیط زیست استان، نیز درباره توصیه به جدا کردن کش از ماسک می‌گوید: «البته اگر بعد از جدا کردن کش ماسک دست‌ها را به صورت اصولی بشوییم و ضدعفونی کنیم کار بدی نیست، اما از آنجایی که ممکن است هنگام جدا کردن کش آلودگی به دست افراد انتقال یابد، این کار ضرورت چندانی ندارد و رعایت نکات بهداشتی در این شرایط برای از بین بردن اپیدمی اولویت دارد.
با ماسک و سایر زباله‌ها در طبیعت چه کنیم؟
به احتمال، وقتی پایان یک پیک نیک یا هنگام ترک طبیعت با حجم انبوهی زباله روبه رو می‌شوید، شما هم این واژه‌ها را زیاد شنیده اید: «اینکه پوست میوه است. کود می‌شود و برای طبیعت مفید است.» یا «پوست تخمه تجزیه می‌شود و آسیبی به طبیعت نمی‌رساند.» یا «این هم باشد غذایی برای حیوانات بیچاره!»، اما باید گفت رها کردن همین زباله های‌تر و تجدیدپذیر هم برای طبیعت مضر است و دست کم ۶ ماه طول می‌کشد تا تجزیه شوند. سوای نازیبا کردن محیط زیست و جمع شدن حشرات، مواد غذایی رها شده در طبیعت فاسد می‌شوند و بوی بدی می‌گیرند.
اگر حیوانات از این مواد فاسد بخورند، مریض می‌شوند. علاوه بر این، نفوذ شیرابه زباله‌ها به خاک، سفره‌های آب زیرزمینی را آلوده می‌کند و بهداشت عمومی را به خطر می‌اندازد؛ بنابراین بهترین کار در برخورد با زباله‌ها در طبیعت این است که زباله های‌تر را در زیر خاک دفن کنیم و ماسک و سایر زباله‌های تجدیدناپذیر را با خودمان برگردانیم و در داخل سطل‌های زباله شهری بیندازیم.