ایمان فروزان‌نیا| از ساعت3 بامداد روز شنبه که صدای چند انفجار و شعله‌های آتش، سکوت و آرامش پالایشگاه‌های نفتی آرامکوی عربستان را برهم زد، تا همین حالا که شما این مطلب را می‌خوانید، دنیا در شوک به‌سر می‌برد و آرام‌وقرار از دولت‌های مختلف جهان رفته است. حمله نیروهای مقاومت یمن به تاسیسات نفت عربستان در شهرهای «بقیق» و «خریص»، بزرگ‌ترین خبر این هفته در دنیاست و قطعا تاثیر آن تا چندین ماه آینده همچنان در اقتصاد و روابط سیاسی بین کشورهای جهان حس خواهد شد. بد ندیدیم پس از گذشت چند روز از این اتفاق داغ، زوایای مختلف این ماجرای جنجالی را مرور کنیم.
لحظه حمله موشکی به پالایشگاه آرامکو عربستان
چرا آرامکو مهم است؟
آرامکو نام شرکت ملی نفت عربستان سعودی است. در سال۲۰۰۵ ارزش بازار آن، معادل ۷۸۱میلیارد دلار برآورد شده که تا قبل از حمله اخیر قطعا بیشتر از این رقم هم بوده است. این شرکت، از لحاظ مالکیت ذخایر نفت و گاز، یکی از شرکت‌های باارزش جهان و چه‌بسا باارزش‌ترین آن‌ها محسوب می‌شود؛ چراکه بیشترین سطح تولید و همچنین بیشترین حجم ذخایر نفتی اثبات‌شده جهان را دارد. شرکت آرامکو مالک اصلی میدان نفتی غوار است که بزرگ‌ترین میدان نفتی جهان به‌شمار می‌آید. تولید سالانه نفت خام این شرکت، معادل ۷،۹میلیارد بشکه است؛ چیزی حدود 12درصد نفت تولیدی جهان. مالک اصلی آرامکو، مجلس وزیران عربستان سعودی هستند.
بامداد شنبه ۱۰فروند پهپاد یمنی، مسافت حدود هزار و ۵۰کیلومتری از جنوب تا شرق عربستان را طی کردند، دو پالایشگاه وابسته به شرکت «آرامکو» در استان «الشرقیه» را هدف قرار دادند و باعث انفجارهای گسترده در این دو پالایشگاه شدند.
ویدئوی انفجارهای عظیم در آرامکو
خسارت این حمله چقدر بوده است؟
همان‌طور که گفتیم، آرامکو 12درصد نفت دنیا را تولید می‌کند. انفجار و خسارت به دو پالایشگاه این کمپانی، قدرت تولید نفت عربستان را به نصف کاهش داده است. حالا دنیا با کاهش روزانه 5.7میلیون بشکه نفت روبه‌رو است. بد نیست بدانید این حجم از اختلال در تولید نفت در طول تاریخ بی‌سابقه بوده است و برای همین است که در روزهای گذشته، قیمت نفت به بیشترین رقم خود در 30سال اخیر رسیده است. هر بشکه نفت حالا کمی بیشتر از 60دلار در بازار جهانی قیمت دارد و پیش‌بینی می‌شود حمله به آرامکو قیمت نفت را به 100دلار هم برساند. افزایش قیمت نفت قطعا بر اقتصاد بسیاری از کشورهای دنیا، تاثیر منفی یا مثبت جدی خواهد گذاشت؛ به‌خصوص عربستان که از تولید روزانه میلیون‌ها بشکه نفت به ارزش حدودی روزانه 340میلیون دلار عاجز شده است.
عربستان در خوش‌بینانه‌ترین حالت، چند ماه برای بازسازی آرامکو زمان نیاز دارد و در این مدت باید با خطر از دست دادن مشتریانش دست‌وپنجه نرم کند. هنوز چیزی نشده، آمریکا که درظاهر رفیق گرمابه‌وگلستان سعودی‌هاست، سفارش نفتش را افزایش داده. طبق اعلام آژانس بین‌المللی انرژی، صادرات نفت آمریکا از 3میلیون بشکه در روز گذشته است.
کلاه گشاد بر سر عربستان
ترامپ سال گذشته با کلی تشریفات به عربستان رفت و در یک معامله شیرین 100میلیارد دلار تسلیحات به این کشور فروخت. عربستان می‌خواست با خرید این تجهیزات پیشرفته و فناوری‌های نظامی جدید، خود را دربرابر هر نوع تهاجم احتمالی واکسینه کند. حالا با وجود این تجهیزات گران‌قیمت بازهم پهپادهای یمنی، موفق به بمباران مناطق بسیار حساس نفتی این کشور شده و خسارات هنگفتی را به‌بار آورده‌اند؛ موضوعی که ناتوانی سامانه‌های متنوع پدافند هوایی آمریکا مثل پاتریوت و هاوک که در عربستان مستقر هستند را نشان می‌دهد. در عین حال انتخاب یمنی‌ها برای ضربه زدن و فشار موثر به ریاض برای کاهش تجاوز به یمن، نشان می‌دهد که معادلات قدرت در منطقه درحال تغییر است و فقط سلاح‌های آمریکایی نیستند که سرنوشت جنگ عربستان و یمن را تعیین می‌کنند.
تلاش بی فایده برای مقصر جلوه دادن ایران
از همان روز حمله، دونالد ترامپ گوشی به دست شد و در یک توئیت، ایران را متهم حمله به عربستان دانست. ترامپ نوشت: «به یاد دارید وقتی که ایران پهپاد آمریکایی را ساقط کرد، آگاهانه گفت که این پهپاد داخل حریم هوایی آن‌ها بود، درحالی‌که اصلا نزدیک حریم هوایی آن‌ها نبود؟ با آنکه می‌دانستند این روایت دروغ بسیار بزرگی است، به‌شدت بر سر آن پافشاری کردند. حالا می‌گویند که ارتباطی با حمله به عربستان سعودی نداشته‌اند؛ خواهیم دید.» بعد از توئیت ترامپ، دیگر مقامات آمریکایی مثل پمپئو و مقامات سعودی هم جرئت پیدا کردند و یکی بعد از دیگری به اتهام‌زنی به ایران ادامه دادند و درحالی‌که نیروهای مقاومت یمن، مسئولیت حمله را برعهده گرفته بودند، بسیاری از کشورها و حتی مارتین گریفیتس، فرستاده ویژه سازمان ملل در امور یمن، این طور می‌گفتند که به‌طور کلی مشخص نیست چه کسی مسئول حمله به تأسیسات نفتی عربستان بوده است!
در مقابل، واکنش محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه کشورمان، در نوع خودش جالب بود. ظریف در توئیترش نوشت: «مایک پمپئو که در «فشار حداکثری» شکست خورده است، به «دروغ حداکثری» روی آورده است». حسن روحانی، رئیس‌جمهور کشورمان، هم برای اولین‌بار در نشست روسای جمهورِ ایران، روسیه و ترکیه در آنکارا، درباره آرامکو اظهارنظر کرد و گفت: «این مشکل، ریشه‌اش از تجاوز به یمن شروع شده است. باید از آن‌ها پرسید که به چه دلیلی به یمن تجاوز کردند و روزانه این کشور را بمباران می‌کنند.»
تغییر موضع معنی‌دار آمریکا
با گذشت زمان هرچه اصرار سعودی‌ها برای مقصر جلوه دادن ایران در این حمله بیشتر می‌شود، حرف‌های رئیس‌جمهور آمریکا نشان از داستان دیگری دارد. دونالد ترامپ که در روز اول حادثه گفته بود ایران مقصر ماجراست، دیروز به رسانه‌ها درباره متهم کردن ایران گفت: «من چنین حرفی نزده‌ام و فقط گفته‌ام فکر می‌کنم می‌دانیم چه کسی بوده است که البته به‌نظر می‌رسد ایران پشت آن [حملات] باشد ولی با این لحنی که شما گفتید، نگفته‌ام.» ترامپ در ابتدای حادثه گفته بود آمریکا با قدرت از هم‌پیمانانش دفاع می‌کند ولی حالا در مصاحبه جدیدی گفته است: «معتقدم این وظیفه خود سعودی‌هاست که بخش بسیار بسیار بزرگی از دفاع خودشان را برعهده داشته باشند». حسن لاسجردی، روزنامه‌نگار حوزه بین‌الملل، هم در تحلیلی نوشته بود: «وقتی آمریکا تعداد زیادی ماهواره در فضا دارد اما دونالد ترامپ در نشست خبری اعلام می‌کند که منتظر است عربستان سعودی بگوید چه کسی در حمله 10پهپاد به میدان‌های نفتی عظیم عربستان دست داشته، آن هم پس از اینکه مایک پمپئو، وزیر امورخارجه‌اش، ادعا کرده ایران و نه انصارا... این حمله را انجام داده، هدفش برخلاف آنچه برخی رسانه‌های وابسته به نظام سعودی تبلیغ می‌کنند، این نیست که به تاسیسات نفتی ایران حمله کند، بلکه هدفش اتلاف وقت است تا موضوع از تب‌وتاب بیفتد.» این تحلیل باتوجه‌به اینکه آمریکا این روزها سود سرشاری از افزایش حضورش در بازار نفت می‌برد، پربیراه نیست و احتمالا در چند ماه آینده، رقابت برای تصاحب بازار ازدست‌رفته عربستان، به دغدغه اصلی کشورهای تولیدکننده نفت تبدیل خواهد شد.