وضعیت معیشت هنرمندان رشته تجسمی در دوران کرونا چگونه می‌گذرد؟ آیا محدودیت‌های ناشی از فراگیری ویروس کرونا به آن‌ها مجال فعالیـت مـی‌دهد؟ آموزش‌هایشان را چگونه برگزار می‌کنند؟ مام این مسائل را با چندین هنرمند مشهدی و خراسانی که در حوزه هنرهای تجسمی جزو استادان و مدرسان پیشکسوت یا پرکار مشهدی هستند، مطرح کردیم.
لیلا کوچک‌زاده | شهرآرانیوز - وضعیت معیشت هنرمندان رشته تجسمی در دوران کرونا چگونه می‌گذرد؟ آیا محدودیت‌های ناشی از فراگیری ویروس کرونا به آن‌ها مجال فعالیـت مـی‌دهد؟ آموزش‌هایشان را چگونه برگزار می‌کنند؟ آیا در رشته هنرهای تجسمی مانـند نقـاشـی، مـجسـمه‌سازی، خوش‌نویسی، تصویرگری و ... امکان برگزاری آموزش‌ها به صورت آنلاین وجود دارد؟ و آیا از سوی مسئولان مربوط بستری برای حمایت از آن‌ها فراهم شده است؟
برخی از آن‌ها می‌گویند راه برون‌رفت از شرایط پیش‌آمده آسان نیست و با دشواری‌هایی همراه است. به ویژه در بخشی از شاخه‌های این هنر، عملا آموزش‌ها به صورت مجازی هم امکان ندارد. آن‌ها از تعطیل‌شدن آموزشگاه‌های هنری می‌گویند و از کارگاه‌هایی که عموما تعطیل است.
برخی نیز شرایط موجود و حرکت هنرمندان به سمت برگزاری آموزش‌های آنلاین یا فروش مجازی محصولات را نوعی فرصت جدید می‌دانند. فرصتی برای آشنایی با شیوه‌های جدید آموزش که البته اگر هنرمندان نتوانند با این جریان همسو شوند، کنار گذاشته می‌شوند. تمام این مسائل را با چندین هنرمند مشهدی و خراسانی که در حوزه هنرهای تجسمی جزو استادان و مدرسان پیشکسوت یا پرکار مشهدی هستند، مطرح کردیم.
نیاز هنرمندان به درآمد ثابت
«کسی فکر نمی‌کرد، همه‌گیری کرونا این‌قدر به طول بینجامد و بعد از عید مجبور شدم آتلیه‌ام را ببندم. حتی بسیاری از وسایل آموزشگاهم را در همین نه ماه گذشته برای هزینه‌های زندگی فروختم. فعالیت‌های آموزشی‌ام در دانشگاه و آموزشگاه‌های آزاد هم متوقف شده است.» این‌ها را صالح موسویان مجسمه‌ساز مشهدی، بیان می‌کند و می‌گوید: برای بیشتر دوستان هنرمندم همین اتفاق افتاده و می‌دانم که بسیاری از آموزشگاه‌ها هم تعطیل شده است.
او به این اشاره می‌کند که بخش فرهنگی شهرداری با آن‌ها برای تأخیر تحویل کار مساعدت و همراهی داشته است، اما در بخش‌های دیگر این سازمان چنین نگاه و تعاملی حاکم نیست و برای تأخیر اجرای کارهایشان که ناشی از همه‌گیری کروناست، باید جریمه پرداخت کنند. موسویان می‌گوید: با نوسان قیمت‌ها، پروژه‌های ما انجام‌شدنی نیست و متوقف شده است و حالا با قرارداد‌هایی تعدیل نشده باقی مانده‌ایم.
به گفته این هنرمند، برای برون‌رفت از این شرایط، به داده‌های آماری درباره هنرمندان نیاز است. اینکه بخش خصوصی، تشکل‌ها و انجمن‌ها به ارائه آمار درباره تعداد هنرمندان، تعداد آموزشگاه‌های بسته‌شده، وضعیت پیشکسوتان و ... بپردازند و اینکه بدانند در این شرایط، هنرمندان چه می‌کنند.
این مجسمه‌ساز می‌گوید: اداره ارشاد و فرهنگ اسلامی، شرایطی ایجاد کرد که بتوانیم وام دریافت کنیم که اتفاق خوبی بود، اما این‌ها، مسکن موقت است و هنرمندان برای تأمین هزینه‌های زندگی به درآمد ثابت نیاز دارند. ما در کنار شهرداری و اداره فرهنگ و ارشاد فعالیت می‌کنیم. اما آیا اداره ارشاد، اطلاع دارد، چند هنرمند در حال حاضر بیکار شده‌اند. آیا شهرداری این امکان را می‌دهد که از خدمات درمانی مجموعه‌های شهرداری استفاده کنیم یا ما را برای دریافت وام، به بانک‌ها معرفی کند.
هنر را به راحتی حذف می‌کنند
علی معمری، نقاش خراسانی ساکن تهران، چندین سال است از سیستم درآمد بر مبنای آموزش خارج شده و با فروش آثارش در نگارخانه‌های تهران امرار معاش می‌کند. او می‌گوید: هنرمندان در مشهد نمی‌توانند ادعا کنند از طریق فروش آثارشان در نگارخانه‌ها، امرار معاش می‌کنند. چون فروش آثار هنری از این طریق عملا در مشهد اتفاق نمی‌افتاد و این موضوع مربوط به زمان کرونا و حالت عادی هم نیست.
او اضافه می‌کند: نگارخانه‌داران موفق در تهران، می‌دانند که هنرمندانشان سرمایه‌هایشان هستند و به هر طریقی آن‌ها را از شرایط بحران، می‌گذرانند. اما در مشهد هیچ‌گاه نگارخانه‌داری به صورت جدی انجام نشده و پیش نرفته است و بنابراین در این حوزه هنرمندان مشهدی هیچ اتکایی ندارند. هنرمندان مستقل هم با سازمان‌های دولتی کاری ندارند و در شرایط پیش‌آمده هم طبیعتا منتظر حمایت این نهاد‌ها نیستند.
به گفته این هنرمند در شرایط موجود، آموزش هنر که جزو آخرین معیار‌های سبد خانوارهاست، به راحتی حذف می‌شود و از این رو هنرمندان آموزشگاه‌دار متضرر می‌شوند. معمری می‌گوید: در این شرایط سازمان یا مجموعه‌ای که منتفع باشد قطعا برای سرپا نگاه داشتن مجموعه خودش، تلاش می‌کند و خود و مدرسان و هنرمندانشان را از این بحران خارج می‌کند. چنانکه در حال حاضر، درآمد مؤسسات فرهنگی و هنری تهران از طریق برگزاری کلاس‌های آنلاین و برنامه‌های زنده اینستاگرامی است و به نظر می‌رسد تاکنون بهترین راهکار بوده است.
اما در هر صورت بخش زیادی از آموزه‌های هنری، به صورت عملی است و از طریق آموزش آنلاین به راحتی منتقل نمی‌شود و هنرمندان باید به دنبال روش‌های خلاقانه جایگزین باشند.
یک سوم خروجی داریم
آن‌طور که خدیجه احتشامی، مدرس نگارگری می‌گوید، کلاس‌های دانشگاه و هنرستان مانند دیگر مراکز به صورت آنلاین برگزار می‌شود: در هنرستان قبل از وضعیت قرمز، در هفته دو ساعت، کلاس‌های رفع ایراد برگزار می‌شد که بسیار مؤثر بودند. همچنین در آموزشگاه هم به صورت خصوصی و با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی، آموزش‌ها برگزار می‌شد. اما در وضعیت قرمز پیش آمده، چاره‌ای جز تعطیلی نداریم.
او به این اشاره می‌کند که آموزش‌های آنلاین مانند آموزش حضوری نیست و هنرجو و هنرآموز، با اینکه دو تا سه برابر شرایط عادی، تلاش می‌کنند، یک سوم کلاس‌های حضوری، خروجی دارند. احتشامی می‌گوید: کار عملی باید از نزدیک دیده شود تا حس و حال و میزان رنگ و ... را مشخص کنیم، اما حتی در فیلم‌هایی که می‌گیرم هم این موضوع، برای هنرجویانم واضح نیست و آن‌طور که باید نتیجه نمی‌گیریم. به گفته این هنرمند، اگر این شرایط ادامه‌دار باشد، هنرجویان افت می‌کنند.
این مدرس نگارگری همچنین درباره وضعیت معیشتی هنرمندان به این اشاره می‌کند که کلاس‌های هنری آموزشگاه‌ها در سال‌های اخیر، آن‌قدر هنرجو نداشته‌اند و هنرآموزان، نمی‌توانند به عنوان شغل اصلی روی آن حساب کنند و معمولا هنرمندان، شغل ثابت دیگری در کنار آموزشگاه هایشان دارند در غیر این صورت، برای امرار معاش خود با مکشل روبه‌رو می‌شوند.
گوشه‌ای از کار ما را هم نمی‌گیرد
لادن اورنگی مدرس، نقاش و هنرمند تصویری نیز می‌گوید: در بخش آموزش‌های تئوری در فضای مجازی برای دانش‌آموزانمان مشکلی نداریم. اما در بخش عملی با اینکه محتوای زیادی چه به صورت فیلم یا پاورپوینت تولید می‌کنیم، اما باز هم آموزش‌ها و تفهیم مطالب بسیار سخت است. درواقع این کار با آزمون و خطا همراه شده است و شخصا بر اساس تجربه کاری، آموزش‌های عملی را پیش می‌بریم، اما بخشی از کار حتی با آزمون و خطا و تجربه هم رفع نمی‌شود.
به گفته او شاید در بین هنرهای تجسمی سخت‌ترین کار مجسمه‌سازی باشد که هنری سه‌بعدی است و آموزش‌های آن در فضای مجازی تقریبا غیر ممکن است.
این هنرمند تصویری درباره حمایت‌های نهاد‌های مربوط نیز می‌گوید: اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی برای هنرمندان، هنرکارت صادر کرد، اما این‌ها گوشه‌ای از کار ما را هم نمی‌گیرد. مخصوصا در تهیه ابزار و وسایل هنری.
در ۲ فضای مجازی و حقیقی به دنبال ارائه آثار هنرمندان هستیم
مصوبه‌ای در شورای شهر مشهد به مبلغ ۳ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان در قالب تفاهم‌نامه‌ای بین اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی با مجموعه شهرداری بسته شد که طبق آن براساس معرفی‌هایی که اداره ارشاد انجام می‌دهد، از مؤسسات، گروه‌ها و مجموعه‌ها بر مبنای خرید خدمت حمایت می‌شود.
اما فاصله بین موج اول و دوم و سوم کرونا، به گونه‌ای بود که این فعالیت‌ها هنوز فرصت و مجال شکل‌گرفتن و انجام، پیدا نکرده است. لاله خرازیان، رئیس انجمن هنرهای تجسمی خراسان رضوی هم از پیگیری‌های این انجمن برای حمایت از هنرمندان می‌گوید. از اینکه با شورای شهر و بخش‌های مختلف شهرداری، میراث فرهنگی، مرکز آفرینش‌های هنری و ... در ارتباط هستند. او بیان می‌کند: نمی‌گویم فعالیت‌های بزرگی انجام شده است، اما تمام سعیمان را انجام می‌دهیم تا ساختار‌ها را درست کنیم. گرچه دید به هنرهای تجسمی در مشهد ضعیف است، ولی ما از فکر‌های خوب استقبال می‌کنیم و تمایل داریم در کنار انجمن قرار بگیرند.
او به این اشاره می‌کند که هنرمندان در حال آشنایی با شیوه‌های تدریس آنلاین هستند و دوره‌های آموزشی می‌گذارند و حتی نمایشگاه‌های سطح شهر هم به‌صورت آنلاین برگزار می‌شود. خرازیان می‌گوید: چاره‌ای جز تغییر روند آموزش‌ها نیست و نمی‌توانیم به امید رفتن کرونا باشیم و به دنبال همان شیوه‌های تدریس گذشته. هم‌اکنون می‌بینیم که هزینه‌های کلاس‌ها به این شیوه، بالاتر رفته و می‌تواند درآمد خوبی برای هنرمندان ایجاد کند.
او در ادامه با بیان اینکه در دو فضای مجازی و حقیقی به دنبال ارائه و فروش آثار هنرمندان هستند، به توضیحی مختصر اکتفا می‌کند و می‌گوید: با راه‌اندازی سایت انجمن، اطلاعات هنرمندان و بخشی برای فروش بارگذاری می‌شود تا برای آثار برتر که دارای ارزش هنری هستند، فضا ایجاد شود. همچنین برای آموزش و تولید هم، به دنبال در اختیار قرار دادن فضای مناسب و ارزان برای هنرمندان هستیم. می‌دانیم در این شرایط اقتصادی، هنرمندان نمی‌توانند فضایی برای آموزشگاه اجاره و ماهیانه مبلغ هنگفتی پرداخت کنند بنابراین پیشنهاد‌هایی برای در اختیار دادن فضا در زمان‌های خاصی به صورت شخصی در اختیار هنرمندان ارائه داده‌ایم و منتظر نتیجه هستیم.
خرازیان می‌افزاید: در شرایط فعلی، بیشتر برای هنرمندان پیشکسوتمان نگران هستیم که آثار ارزشمند بسیاری در دست دارند، اما در شرایط فعلی ارتباطشان قطع شده است و امیدواریم این ارتباط را برای آن‌ها بتوانیم برقرار کنیم. همچنین فهرست هنرمندان پیشکسوت را به اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی داده‌ایم تا بتوانند از خدمات ارشاد بهره ببرند. رئیس انجمن هنرهای تجسمی خراسان رضوی درباره بانک اطلاعاتی از هنرمندان تجسمی نیز می‌گوید: نام تمام کسانی که جزو هنرمندان خراسان رضوی هستند و هنرمندانی که خودشان عضو شده‌اند، در بانک اطلاعاتی انجمن موجود است که شامل پیشکسوتان، هنرمندان فاخر و فعال، دانشجویان و هنرمندانی که در بازار کار هستند و با ما ارتباطات خوبی دارند می‌شود.