غذارسانی به هرصورت چه دستی و چه از طریق پسماند، چه به حیوان وحشی و چه به حیوان اهلی از نگاه متخصصان حیات وحش اشتباه است.
فاطمه خلخالی استاد | شهرآرانیوز؛ دقت کرده اید سگ‌ها و گربه‌ها خیلی بیشتر از قبل به زندگی ما نزدیک شده اند؟ در شبکه‌های اجتماعی، یک خط در میان عکس یک نفر را می‌بینیم که با گربه اش روی تخت خوابیده یا دارد سگش را به پیاده روی می‌برد. جدا از سگ و گربه‌هایی که سرپرست دارند، گاهی سگ‌های ولگرد یا همان سگ‌های بی صاحب را هم در کوچه‌های خلوت و در اطراف شهر می‌بینیم، به ویژه در فصل سرما که برای پیداکردن غذا در خیابان‌ها جابه جا می‌شوند.
پیش تر‌ها یعنی همین چندسال پیش، موجی شروع شد که به همه توصیه می‌کرد گوشه‌ای از ذهن و جیبشان را به سیرکردن سگ‌ها و گربه‌ها اختصاص دهند. هدف، نیکوکاری و توجه به حیوانات بود. خیلی‌ها به این موج پیوستند و هنوز هم غذارسانی به سگ‌ها و گربه‌ها را انجام می‌دهند.
مدت نه چندان درازی است که صدا‌های دیگری، به ویژه از سوی متخصصان آکادمیک محیط زیست شنیده می‌شود که می‌گوید: غذارسانی به حیوانات ممنوع!
آن‌ها می‌گویند با غذارسانی، رفتار طبیعی حیوانات تغییر می‌کند. به زبان ساده، چشمشان دیگر به دنبال دست ماست و خودشان به دنبال غذا نمی‌روند. از طرفی ما با غذارسانی و سیرکردن شکم سگ‌ها و گربه‌ها جمعیتشان را زیاد می‌کنیم و چرخه طبیعی اکوسیستم را برهم می‌زنیم. ناامن کردن زیستگاه‌های حیوانات دیگر، انتقال بیماری، رقابت غذایی و ایجاد گونه‌های جدید مثل گرگاس از دیگر دلایلی است که می‌گوید باید از غذارسانی به حیوانات دست برداریم. البته این نظر‌ها هنوز هم مخالفان بسیار زیادی دارد، به طوری که می‌توان گفت با ۲ موج مخالف روبهرو هستیم که هر یک دلایل خود را دارند.
درهرحال چه عاشق سگ و گربه هستید و چه از این حیوانات خوشتان نمی‌آید، با این گزارش همراه شوید. شاید زمانی که دارید ته مانده غذایتان را برای گربه‌های خیابانی می‌ریزید، یک نفر به شما اعتراض کند یا برعکس زمانی که عده‌ای دارند برای سگ‌ها پول تهیه غذا جمع آوری می‌کنند، شما به آن‌ها اعتراض کنید. در هر ۲ حالت، احساسی حرف زدن کار درستی نیست. باید دلیل و توجیه علمی و منطقی داشته باشید. گفت وگوی ما با ۲ نفر از فعالان محیط زیست برای شنیدن نظر‌ها و دلایل آنان بود.
غذارسانی به سگ و گربه در هر صورت ممنوع!
مردم به شکل‌های مختلفی به سگ‌ها و گربه‌ها غذارسانی می‌کنند. نگاه بعضی‌ها به این قضیه بسیار جدی است. شاید شما هم ویدئو‌هایی را دیده باشید که در آن عده‌ای مشغول پخت غذا در دیگ‌های بزرگ برای سگ‌ها هستند تا در حاشیه شهر و زیستگاه‌های این حیوان توزیع کنند. برخی هم در بوستان‌ها این کار را انجام می‌دهند. برخی هم به این شکل، احساس وظیفه و مسئولیت ندارند، اما دست کم ته مانده غذایشان را جلو در خانه یا روی زمینهای افتاده و بیغوله‌های نزدیک به منزلشان می‌ریزند تا سهم گربه‌های گرسنه شود. جزو هر دسته که باشید، به یقین نیتی نیکوکارانه دارید.
فعال محیط زیست می‌گوید غذارسانی به هرصورت چه دستی و چه از طریق پسماند، چه به حیوان وحشی و چه به حیوان اهلی از نگاه متخصصان حیات وحش اشتباه است. علی مهدوی که خودش نیز دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد علوم و مهندسی محیط زیست، گرایش مدیریت و حفاظت تنوع زیستی است، می‌گوید: «غذارسانی فقط در شرایط خاصی که یک گونه در خطر انقراض است یا با افت شدید جمعیت آن روبه رو هستیم، آن هم با نظر متخصصان حیات وحش، توجیه پیدا می‌کند. اگر قرار باشد کسی به سگ‌ها یا گربه‌ها غذا بدهد، باید مسئولیتش را برای همیشه قبول کند و تا آخر عمر حیوان از آن مراقبت کند.»
غذادادن به حیوانات در برخی کشورها جرم است
مهدوی گوشزد می‌کند: «در برخی کشور‌های اروپایی و آمریکایی، غذادادن به حیوانات، چه اهلی و چه وحشی، جرم است، زیرا اگر حیوان وحشی است، باید مراحل طبیعی زندگی خودش را بگذراند و ما نباید هیچ دخالتی در آن داشته باشیم، اگر هم حیوان اهلی است که باید یک انسان مسئولیتش را قبول کند.»
به گفته او، در کشور‌های خارجی حیوانات شهری را جمع آوری می‌کنند و بین ۲ هفته تا ۲ ماه -مطابق با قانون این کشورها- از آن‌ها نگهداری می‌کنند. اگر کسی متقاضی سرپرستی آن‌ها نباشد، این حیوانات را از بین می‌برند.
او معتقد است روش صحیحی که اکنون در کشور ما می‌توان به کار گرفت، جمع آوری سگ‌های بی صاحب، عقیم کردن آنان و نگهداری شان در پناهگاه است، درغیر این صورت به علت فضای احساسی فعلی که در بین مردم به سگ‌ها حاکم شده و غذارسانی به آ ن‌ها را افزایش داده است، ما در چند سال آینده با انفجاری از جمعیت این حیوان روبه رو می‌شویم. آن زمان شاید دیگر نتوانیم از پس هزینه‌های عقیم سازی و تأمین غذا و نگهداری شان بربیاییم و چاره‌ای جز از بین بردن آن‌ها نداشته باشیم.
او تأکید می‌کند که محل تولیدمثل سگ‌های ولگرد، حاشیه شهر است، یعنی جایی که در حوزه استحفاظی شهردای نیست؛ بنابراین این رویه که شهرداری سگ‌های شهر را زنده گیری می‌کند، کاری بیهوده است. درحقیقت سگ‌های ولگرد حاشیه شهر باید جمع آوری و مدیریت شوند تا زادوولد اتفاق نیفتد.
مهدوی همچنین با این موضوع مخالف است که متولی سگ‌های ولگرد در ایران شهرداری است. او می‌گوید: «این وظیفه باید برعهده اداره محیط زیست یا اداره دام پزشکی باشد.»
از روی ناآگاهی، چه جنایتی کردم!
اینکه بسیاری از مردم از سر دل سوزی و صادقانه به حیوانات کمک می‌کنند، جای خرده گیری ندارد، زیرا آگاهی کافی به آن‌ها داده نشده است. به نظر مهدوی چه بسا رفتار بسیاری از مردم پس از به دست آوردن اطلاعات زمینهای لازم تغییر کند. او خودش جزو همین دسته بوده است.
مهدوی که حالا عکاس حیات وحش و پرنده نگر نیز هست، می‌گوید: «موضوعی دردناک را باید اعتراف کنم. من خودم تا قبل از اینکه به حیات وحش علاقه‌مند شوم، جزو کسانی بودم که به سگ‌ها غذا می‌دادم. چرا؟ چون آگاهی نداشتم. پدرم چند سال در بیرون شهر باغچه‌ای داشت. زمانی که آخر هفته آنجا می‌رفتیم و من برای خرید مرغ می‌رفتم، چند کیلو آشغال مرغ هم برای سگ‌ها می‌گرفتم. ولی بعد از مدتی که با متخصصان محیط زیست آشنا شدم و در ادامه هم درسش را خواندم، دیدم چه جنایتی می‌کردم؛ جنایت در حق تعدادی موجود زنده دیگر که، چون ما آن‌ها را نمی‌بینیم، متوجه نمی‌شویم در حقشان چه ظلمی می‌کنیم. درواقع غذارسانی به سگ‌ها باعث افزایش جمعیت آن‌ها و درنتیجه کشتن و شکار گونه‌های دیگر توسط سگ‌ها می‌شود.»
واقعیت این است که در کشور ما درباره کنترل جمعیت سگ‌ها و گربه‌ها کار علمی و پژوهشی بسیار کمی انجام شده است. بیشتر توصیه‌ای هم که دراین زمینه ارائه می‌شود، نتیجه تحقیق کشور‌های دیگر است که ما به آن‌ها استناد می‌کنیم. مهدوی به نمونه‌ای از این پژوهش‌ها اشاره می‌کند. از جمله به تحقیقی که یکی از استادان دانشگاه استرالیا همراه با دانشجویانش در سال ۲۰۱۶ انجام داده است. آن‌ها با کار گسترده‌ای که روی ۳ گونه مهاجم گربه و سگ و موش انجام دادند، به این جمع بندی رسیدند که فقط همین ۳ گونه جانوری به انقراض یا به در معرض خطر انقراض قرارگرفتن ۷۳۸ گونه مهره دار کمک کرده است.
پرنده شهری از پس غذای خودش برمی آید
غذادادن به پرندگان به احتمال باید عمومیت بیشتری داشته باشد. همیشه خرده نان‌ها یا دانه‌هایی هست که روی بالکن و تراس می‌ریزیم و از اینکه می‌توانیم از فاصله نزدیکی به تماشای پرندگان بنشینیم لذت می‌بریم، حتی بدمان نمی‌آید پرنده‌ها بیایند از دست‌های ما دانه برچینند. مهدوی غذادادن به پرنده‌ها را هم رفتار اشتباهی می‌داند. او می‌گوید: «دانه‌ها و خرده غذایی که ما به پرنده‌ها می‌دهیم کربوهیدرات است، درحالی که رژیم اصلی خیلی پرندگان را حشرات تشکیل می‌دهد. وقتی آن‌ها را به غذای ساده عادت دهیم، دیگر نمی‌روند عنکبوت و حشره صید کنند و ما به طور غیرمستقیم باعث برهم زدن نظم اکوسیستم و افزایش جمعیت حشرات شده ایم.»
مهدوی این مطلب را هم گوشزد می‌کند: «پرندگانی که در محیط زندگی ما دیده می‌شوند، درواقع پرندگان وحشی هستند که با محیط انسانی سازگار شده اند و توانایی این را دارند که غذایشان را تهیه کنند.»
چرا طرف داران محیط زیست برای عقیم سازی سگ‌ها هزینه نمی‌کنند؟
مصطفی قاسمی نژاد که ۶ سال است در زمینه تیمار و نگهداری حیوانات به ویژه سگ‌ها فعالیت می‌کند، با اشاره به اینکه در ایران تحقیق و پژوهش میدانی بسیار کمی در زمینه جمعیت سگ‌ها و تأثیر آن بر چرخه محیط زیست انجام شده است، می‌گوید: «هیچ ارگانی متولی این کار نبوده است که بیاید تحقیقی دراین زمینه انجام دهد و ببیند آیا غذارسانی به حیوانات مفید است یا نه و معایب و مضراتش چیست. ما حتی آمار دقیقی از بیماری‌هایی که به وسیله گازگرفتن سگ به انسان منتقل شده باشد، نداریم. من نمی‌گویم این بیماری‌ها وجود ندارد، حرفم این است که نمی‌دانیم در چه سطحی در کشور و شهر ما اتفاق افتاده است. اینکه ما نتیجه تحقیقات کشور‌های دیگر را به کشور خودمان تعمیم دهیم، کار درستی نیست، چون ظرفیت محیط زیست کشورها با هم فرق می‌کند.»
او با بیان اینکه برخی مخالفان غذارسانی به سگ ها، معتقدند در صورت افزایش جمعیت آن‌ها باید دست به کشتنشان زد، می‌گوید: «من با کشتن سگ‌ها کاملا مخالفم و یگانه چاره کار را عقیم سازی می‌دانم. آن‌هایی که می‌گویند عقیم سازی هزینه بردار است و باید دست به کشتن سگ‌ها زد، تابه حال خودشان تلاش کرده اند به گروه‌های مردمی‌ای که در زمینه عقیم سازی و پناه دادن به سگ‌ها فعالیت می‌کنند، کمک کنند؟»
غذای کمتر، باعث زادوولد کمتر می‌شود
این عکاس حیات وحش در ادامه می‌گوید: «جمعیت سگ‌ها باتوجه به میزان غذایی که مصرف می‌کنند تعیین می‌شود، یعنی اگر ۲ سگ نر و ماده در منطقه‌ای زندگی کنند که غذای کمتری باشد، تعداد زادوولدشان هم کم می‌شود. به همین علت من اصلا موافق نیستم که افرادی راه بیفتند به سگ‌ها غذا بدهند، اما موافق حفاظت از آن‌ها هستم. یعنی اگر سگی آسیب دیده است، باید از آن نگهداری و درمان شود، نه اینکه به دلیل زیادبودن جمعیتشان بگذاریم از بین برود. حتی اگر سگ‌ها به حیوان‌های دیگر آسیب بزنند، من باز هم مخالف کشتن آن‌ها هستم، چون ما خودمان باعث این افزایش جمعیت شده ایم و خودمان هم باید فکری برای کنترلش بکنیم.»
ایجاد پناهگاه برای سگ‌های ولگرد و عقیم سازی آنان راهکاری است که قاسمی نژاد توصیه می‌کند. به نظر او اگر افرادی که به حوزه محیط زیست علاقه مندند، هزینه پرداخت عقیم سازی ۱۰ سگ را بدهند، می‌توان جمعیت این حیوان را کنترل کرد. او می‌گوید: «اکنون هزینه عقیم سازی برای هر سگ ۲۰۰ هزار تومان است. انتظار نداریم همه دراین زمینه هزینه کنند، چون واقع بینانه نیست، اما همین افرادی که بابت غذارسانی به سگ‌ها پول خرج می‌کنند، بهتر است این هزینهها را صرف عقیم سازی آن‌ها کنند. باید ارگان‌های مربوط هم برای این کار بودجه‌ای اختصاص دهند تا بتوانند جمعیت سگ‌ها را کنترل کنند. آن طور گروه‌های مردمی دراین زمینه همه سعی خود را می‌کنند، دولت هم باید بودجه‌ای برای این کار در نظر بگیرد.»