عضو هیئت مدیره نظام مهندسی استان در واکنش به سقوط اسکلت‌های فلزی در مشهد درپی توفان اخیر می‌گوید ریزش اسکلت‌ها به‌علت بی‌توجهی به اجرای درست مقررات ساختمان بوده‌است.
محدثه شوشتری | شهرآرانیوز؛ باد اسکلت‌های آهنی را به یک چشم‌بر‌هم‌زدن نقش زمین کرد. تیرآهن‌هایی که طبقه‌به‌طبقه بالا رفته و یک ساختمان را شکل داده بودند، یکی پس‌از دیگری سقوط کردند. صدای کوبیدنشان بر زمین و ساییده‌شدن تیرآهن‌ها روی هم، عابران حوالی این ساختمان‌ها را میخکوب کرد و حتی کسانی را که تصاویر این ریزش را در قاب گوشی می‌دیدند. هر بیننده این تصاویر، در لحظه به گفتن این جمله می‌رسید که: «خدا نکند کسی آن اطراف باشد.» جان به در بردن از ریزش این ساختمان‌ها، شاید امری محال و نشدنی باشد، اگر در‌معرض آن باشی.
صحنه‌های ریزش از نگاه دوربین‌به‌دست‌ها هم دور نماند و همان لحظات اولیه‌ای که توفان شدیدی، مشهد را در‌می‌نوردید، ویدئو‌های مختلفی از سقوط اسکلت‌های فلزی ساختمان‌های در‌حال ساخت در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست شد. با فروریختن این اسکلت‌های فلزی، اسم مشهد در صدر خبر‌ها قرار گرفت. بازتاب‌ها و بازنشر‌های فیلم و عکس نیز از صحنه فروریختن این اسکلت‌ها در حد ملی و حتی بین‌المللی با این عنوان که «در مشهد چه خبر است؟» به صدر اخبار رسید.
دومینوی ریزش از یک تیرآهن تا آخرین
فیلم و عکس‌ها از صحنه فروریختن اسکلت‌های فلزی ساختمان‌ها به چند منطقه مختلف مشهد از‌جمله بولوار امامت و منطقه سیدی برمی‌گشت، اما صحنه ریزش اسکلت‌ها یک قاعده را دنبال می‌کرد؛ اینکه اگر یکی از تیرآهن‌ها می‌افتاد، تیرآهن‌های دیگر پشت سر هم ریزش می‌کردند. درست شبیه صحنه‌ای از بازی دومینو که وقتی یک مهره سَر خم می‌کند، کل چیدمان تا آخر، پشت سر هم خم می‌شوند و فرو می‌ریزند. گویا به همین سادگیِ بازی دومینو، سازندگان و ناظران هم ایمن‌سازی و مقاوم‌سازی ساخت‌و‌ساز‌ها را ساده و به بازی گرفته‌اند؛ روندی که به بازی با جان آدم‌ها هم ختم می‌شود. شاید اگر قبل از آغاز وزش باد شدید در روز پنجشنبه هشدار داده نمی‌شد، باید حالا قربانیان اسکلت‌های فروریخته شهر را می‌شمردیم؛ از عابران و رهگذران گرفته تا کارگرانی که در این ساختمان‌ها مشغول کار بودند. دومینو وحشتناکی با ریزش این اسکلت‌های آهنی می‌توانست رقم بخورد.
این‌بار خوشبختانه خسارات مالی بود و جانی نبود، اما این تلنگر را به صدا درآورد که سازه‌ها، چهار ستون ساختمان‌های این شهر، تن لرزانی در‌برابر حوادث دارند. موج واکنش‌ها به‌دنبال ریزش این اسکلت‌های فلزی، ساخت‌و‌ساز‌های ناایمن را نشانه گرفت؛ هر مخاطبی از نگاه خودش به تحلیل و تفسیر این حوادث پرداخت و مثل نگاهی که به بسیاری از حوادث روز دارند، بی‌اعتمادی و نبود اطمینان در این مقوله هم آشکار بود؛ اینکه مردم زیر سقف‌هایی با این اسکت‌های فلزی، با هر حادثه‌ای هراس را تجربه خواهند کرد. تفاوتی هم ندارد، زلزله‌ای با ریشتر پایین باشد یا حوادث طبیعی و غیرطبیعی دیگر. چنان‌که در زلزله‌های اخیر هم آشکار شد که مردم به این سازه‌ها و ساختمان‌ها دل قرصی ندارند.
چرا با یک باد، اسکلت‌های آهنی چند ساختمان در مشهد فرو ریختند؟ آیا در آیین‌نامه‌های نظام مهندسی، تدبیری برای ایمن‌سازی و مقاوم‌سازی این اسکلت‌ها اندیشیده نشده است؟ اگر آیین‌نامه‌ای وجود دارد، چرا به آن عمل نمی‌شود و نظارت‌ها آن‌قدر ضعیف است که اسکلت‌های آهنی، آبکی از کار درآمده‌اند و با یک باد شدید فرو می‌ریزند؟ برای یافتن پاسخ این سؤالات و بررسی ریزش اسکلت‌های فلزی مشهد که روز پنجشنبه بر‌اثر وزش باد فرو‌ریختند، با یک عضو هیئت‌مدیره نظام‌مهندسی و یک متخصص لرزه‌شناسی گفتگو می‌کنیم.
ریزش اسکلت‌های آهنی ناشی از غفلت بود، نه سرعت باد
پرسش ما از عضو هیئت‌مدیره سازمان نظام مهندسی خراسان رضوی و کسی که سال‌ها آموزش مهندسان را بر‌عهده داشته به‌طور مشخص این است که آیا شدت باد، عامل ریزش اسکلت‌های فلزی ساختمان‌های مشهد بود یا ضعف در ساختمان‌سازی؟ دکتر حمید کاظمی همان اول کار، آب پاکی را روی دست سازندگان می‌ریزد و می‌گوید: بر‌مبنای علمی و آیین‌نامه‌های طراحی و مقررات ملی ساختمان، ریزش اسکلت‌های فلزی مشهد در روز پنجشنبه بر‌اثر وزش باد شدید، ناشی از غفلت در اجرای صحیح مقررات ساختمان است.
به گفته این متخصص حوزه نظام مهندسی، مبنا برای طراحی در مشهد مطابق آیین‌نامه بارگذاری تا سرعت باد ۹۰کیلومتری است، درحالی‌که سرعت باد چند روز گذشته، بین ۶۰ تا ۷۰ کیلومتر در ساعت بود؛ لذا نمی‌توان خسارتهای ایجاد‌شده در برخی ساختمان‌ها را در‌اثر باد اخیر توجیه کرد.
کاظمی با اشاره‌به مبحث۶ مقررات ملی ساختمان، توضیح می‌دهد: آیین‌نامه‌های طراحی و مقررات ملی موجود بر‌اساس بار‌های محتمل، ضرایب ایمنی مناسبی را برای باد‌های نامتعارف پیش‌بینی کرده‌اند، لذا خرابی در‌اثر باد‌هایی نظیر باد اخیر مشهد که در حدود پیش‌بینی آیین‌نامه بود، به‌دلیل توجه نکردن به اجرای صحیح مقررات ساختمان است.
عوامل غیر‌فنی و کارگران فاقد مهارت، مشکل ساخت‌و‌ساز‌ها
عضو هیئت‌مدیره سازمان نظام مهندسی خراسان‌رضوی این نکته را می‌پذیرد که در شرایط کنونی، اشکالاتی در ارائه خدمات فنی و مهندسی وجود دارد. به گفته او، شاید مهم‌ترین اشکال آن، اجرای عملیات ساختمانی توسط عوامل غیر‌متخصص و غیر‌فنی و کارگران فاقد کارت مهارت فنی باشد. در‌کنار این موضوع، نداشتن تجربه کافی عوامل دست‌اندرکار پروژه‌ها در برخورد با موضوع باد‌های شدید، اثرگذار است.
کاظمی که خودش به‌عنوان یک مهندس، از محل ریزش چند اسکلت‌بندی ساختمان بازدید کرده است، در توضیح آنچه بر‌اثر وزش باد در مشهد رخ داد، بیان می‌کند: بیشتر ساختمان‌ها در مشهد، بر‌خلاف دیگر نقاط کشور، با سیستم قاب ساختمانی و دیواربرشی ساخته می‌شوند که در آن‌ها اتصال تیرآهن به ستون از نوع مفصل است. البته منطبق‌بر ضوابط و مقررات طراحی می‌شوند، اما نحوه اجرای آن‌ها و در‌نظر‌گرفتن شرایط حین ساخت، اهمیت بسیار دارد.
آنچه منجر به خسارت و فروریختن اسکلت‌های حین ساخت در مشهد شد، توجه نکردن به همین موضوع بود؛ بدین‌معنی که اسکلتی که جوشکاری ناقص دارد و هنوز مهار جانبی آن (دیوار برشی بتنی) اجرا نشده است، برای بار‌های جانبی ناپایدار بوده و ممکن است در‌اثر باد واژگون شود؛ لذا اجرای مهار‌های موقت ضربدری با استفاده از میلگرد بین دهانه ستون‌ها در چهار کنج ساختمان، تا اجرای کامل دیوار‌های برشی، لازم بود. در‌عین‌حال در خیلی از ساختمان‌ها این مسئله رعایت نشده بود.
وی در پاسخ به دیگر سؤال خبرنگار ما مبنی‌بر نحوه نظارت بر این اسکلت‌بندی‌های فلزی و اینکه وضعیت نظارت‌ها چگونه است، می‌گوید: نظام ساخت‌و‌ساز بر‌پایه رعایت مقررات ملی ساختمان است که توسط مهندسان صاحب‌صلاحیت انجام و نظارت شده و مطابق قانون نظام مهندسی، توسط اداره کل راه و شهرسازی و نظام مهندسی نیز کنترل و ارزیابی می‌شود. نظارت بر ساختمان‌ها نیز به‌طور نسبی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی ذی‌صلاح در پروژه‌ها به‌صورت مقطعی انجام می‌گیرد، هر‌چند‌که به دلایل مختلف، برای رسیدن به شرایط مطلوب، دقت عمل بیشتری نیاز است.
درسی که از وزش‌های شدید باد نمی‌گیریم
توفانی که سه روز پیش مشهد را در‌نوردید و خسارتهای زیادی به جا گذاشت، اولین نبود و آخرین هم نخواهد بود. هر بار با وزش باد ۵۰ یا ۶۰کیلومتر بر ساعت، تعداد حوادث از عدد ۱۰۰ می‌گذرد؛ از سقوط درختان تا سقوط ساختمان‌های در‌حال ساخت. اما درسی از این حوادث گرفته نمی‌شود.
به روایت آماری که مدیرعامل آتش‌نشانی مشهد اعلام می‌کند، نزدیک به نیمی از مأموریت‌های آن‌ها در وزش باد اخیر، مربوط‌به ساختمان‌های در‌حال ساخت بوده است. به گفته مسعود ظهوریان، از ۱۳۶مأموریت آتش‌نشانی به‌دنبال وزش باد شدید، ایمن‌سازی اسکلت خطرناک ۳۵ساختمان، بازدید ساختمان خطرناک ۹مورد و دیوار خطرناک ۲۲مورد بوده است که درمجموع ۶۶ مأموریت را شامل می‌شود. این آمار‌ها ضرورت توجه‌به ایمن‌سازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها را یادآوری می‌کند. باشد که سازندگان و ناظران از کنار این مسئله به‌سادگی نگذرند.
نظارت بر ساختمان‌سازی باید جدی‌تر دنبال شود
اسکلت‌های فلزی مشهد قبل از فروریختن، لرزه بر تنشان افتاده بود، درست مثل زمان وقوع زلزله که قدرت زلزله، ساختمان را به این طرف و آن طرف می‌کشاند. اسکلت‌های فلزی مشهد هم ابتدا لرزیدند، سپس فرو‌پاشیدند. برای بررسی و تحلیل وضعیت این ساختمان‌های نیمه‌کاره در‌اثر وزش باد اخیر در مشهد با دکتر سید‌کیوان حسینی، متخصص زلزله و عضو هیئت‌علمی دانشگاه فردوسی مشهد، گفتگو می‌کنیم.
وی که پیش‌تر رئیس مرکز تحقیقات زمین لرزه‌شناسی دانشگاه فردوسی بوده و مطالعاتی درباره ساختمان‌سازی در مشهد داشته است، می‌گوید: مشکل ساختمان‌سازی ما در مشهد از آیین‌نامه‌ها و مقررات ساخت‌و‌ساز نیست، بلکه در بحث نظارت باید جدی‌تر عمل شود. سازه‌های فلزی ساختمان‌ها اگر با آیین‌نامه‌های جدید ساخته شوند، نگرانی درباره آن‌ها نداریم، اما در شرایطی‌که طبق اصول سازندگان مقررات را رعایت کنند.
طرحی که برای ایمن‌سازی سازه‌ها روی زمین مانده است
دکتر حسینی از طرحی خبر می‌دهد که به‌طور دقیق درزمینه همین مسئله ایمن‌سازی و مقاوم‌سازی سازه‌های ساختمان‌ها در دانشگاه فردوسی مشهد تدوین شده است. این طرح را دانشگاه به سازمان نظام مهندسی نیز ارائه کرده و در جلسات اولیه بررسی و تأیید شده است، اما هنوز به مرحله اجرایی نرسیده در‌حالی که مشهد با‌توجه‌به نیاز به مقاوم‌سازی سازه‌ها در‌برابر زلزله و سایر حوادث، نیاز به این طرح دارد.
این متخصص در حوزه لرزه‌شناسی، بر موضوع ایمن‌سازی و مقاوم‌سازی نیز تأکید می‌کند و می‌گوید: در کشور‌هایی نظیر ژاپن از اولین گام ساخت‌و‌ساز تا آخر، در هر مرحله، اول به ایمن‌سازی توجه می‌کنند و بعد، شکل سازه و موارد دیگر. اما متأسفانه ما در ساخت‌و‌سازهایمان با این نگاه هنوز خیلی فاصله داریم.
به گفته وی، حتی در بخش آموزش نیز بیشتر امور فرمالیته و نمادین هستند و باید در این زمینه نیز همه عوامل و دست‌اندرکاران حوزه ساخت‌و‌ساز با دانش روز و اهمیت ایمن‌سازی و مقاوم‌سازی آگاه باشند.