بیش‌از ۶هزار زندانی در سه مرحله از اسفند سال گذشته تاکنون به مرخصی کرونا رفتند. درباره زندان و آزادی‌های کرونایی این سؤال مطرح می‌شود که آیا با خارج‌شدن مشهد از وضعیت قرمز، زندانیان باید دوباره به زندان‌ها بازگردند یا نه.
محدثه شوشتری | شهرآرانیوز؛ وقتی هنوز سر‌و‌کله کرونا پیدا نشده بود، حرف از خلوت‌کردن زندان‌ها به میان می‌آمد، اما در حد همان حرف و تأکید باقی مانده بود. هرازگاهی که خبر‌های ناخوشی از پشت دیوار‌های بلند زندان به بیرون رسوخ می‌کرد، موضوع خلوت‌کردن زندان‌ها دوباره به نقد و نظر کشیده می‌شد. شرایط قدر زندان مشهد هم بهتر از زندان‌های پایتخت و سایر شهر‌ها نبود.
ساختمان فرسوده و قدیمی این زندان که از سال‌ها قبل قرار بود از وکیل‌آباد مشهد نقل مکان کند، برای حدود ۳ و نهایت ۴ هزار نفر گنجایش داشت، در‌حالی‌که جمعیت زندانیان این زندان به مرز ۱۳ هزار نفر هم رسیده بود؛ چیزی نزدیک به سه تا چهار‌برابر ظرفیت این زندان. کف‌خوابی زندانیان در سالن‌ها، راهرو‌ها و هر جایی از زندان به‌دنبال پُر‌شدن بند‌ها هم جزئی از همان خبر‌های ناخوشی بود که به گوش می‌رسید.
در‌این‌میان، وعده نقل مکان زندان - دستکم- در بیش از یک دهه گذشته فقط تکرار شده و به جایی نرسیده است. آخرین بار تکرار این وعده به روز چهارشنبه هفته قبل برمی‌گردد که مدیرکل زندان‌های خراسان رضوی، جابه‌جایی زندان مشهد به خارج از شهر و با ظرفیت حداقل ۱۰هزار زندانی را مطرح کرد. البته این وعده اگر از امروز هم به مرحله اجرا برسد، دستکم، سه تا پنج‌سال برای ساخت و انتقال زندانیان زمان خواهد برد.
۴ گزینه
با این اوصاف، برای خلوت‌کردن زندان مشهد یا انجام حداقل کار‌ها برای بهبود شرایط زندانیان، باید به طرح‌های دیگر در شرایط فعلی و ماندگاری کرونا بسنده می‌کردند. شاید برای همین است که مدیران و دست‌اندرکاران در امور زندانیان هم در مدت نزدیک به یک‌سالی که کرونا حاکم بر همه امور شده است، معادلات معمول حبس و آزادی را بر هم زده‌اند. طرح و برنامه خلوت‌کردن زندان‌ها را از خاک‌خوردن خارج کرده و به مرحله اجرا رسانده‌اند.
در‌مجموع بر‌اساس چهار طرح مختلف به خلوت‌کردن زندان‌ها پرداختند.
اول: طرح مرخصی‌های کرونا و تمدید آن در سه مرحله از اسفند سال گذشته تاکنون، دوم: طرح پایش زندانیان و آزادی زندانیان با حبس جزئی و غیر جرائم خطرناک و عمدی، سوم: اجرای مصوبه جدید احکام مجازات جایگزین حبس و چهارم: عفو زندانیان.
با اجرای این طرح و برنامه‌ها از طرفی جمعیت زندانیان کاهش یافته و زندان خلوت‌تر شده و در طرف دیگر ماجرا آرزوی آزادی برای حدود ۶هزار زندانی خراسانی به واقعیت تبدیل شده است.
در این گزارش به روایت آماری و جزئیات برنامه‌های اجرا‌شده برای خلوت‌کردن زندان مشهد در گفتگو با مدیرکل زندان‌های خراسان رضوی و معاون دادستان مرکز استان در امور زندان‌ها پرداخته‌ایم.
سال‌های دور از خانه زیر سایه نداری
صد‌ها حادثه در روز به دادگاه و شکایت و دیه و خسارت می‌رسد که هر کسی که پول دارد، با یک جریمه و پرداخت به خانه برمی‌گردد و آنکه جیبش خالی و درمانده مبلغ نه‌چندان زیادی است، باید پیه سال‌های دور از خانه را به تنش بمالد. گفته می‌شود زندان جای مادران نیست، زندان جای نیازمندان مالی که جیب خالی و بدهی نه‌چندان زیاد، آن‌ها را حبس کرده نیست، اما وقتی کار مادران و پدران به پشت میله‌ها می‌رسد، چاره‌ای جز حبس‌کشیدن ندارند.
دستکم برای این دسته از زندانیان که فقر و نداری پشت میله‌های زندان اسیرشان کرده، آزادی‌های ایام کرونا برای خلوت‌کردن زندان‌ها، شرایط بازگشت به خانه را فراهم کرده است. این زندانیان در طول نزدیک به یک‌سالی که کرونا شیوع پیدا کرده است، با عنوان مرخصی ایام کرونا به‌طور موقت آزاد شده‌اند.
مدیرکل زندان‌های استان خراسان رضوی از آمار مرخصی‌های ایام کرونا سخن می‌گوید که حدود یک‌سوم جمعیت کل زندانیان استان را شامل می‌شود، اینکه بیش‌از ۶هزار زندانی در سه مرحله از اسفند سال گذشته تاکنون به مرخصی کرونا رفتند. البته سعید سربازجانفدا در گفتگو با خبرنگار ما درباره آزادی‌های ایام کرونا این قید را هم به سخنانش می‌افزاید که مرخصی‌های این دوران شامل زندانیان خطرناک، شرور، سابقه‌دار، یاغی و به‌طور‌کلی زندانیان با جرایم سنگین نمی‌شود.
ادامه مرخصی‌ها
شرایط کرونایی هر شهر، حکم باز و بسته‌شدن در خیلی از اماکن را تعیین می‌کند، از مدارس و دانشگاه‌ها گرفته تا اماکن گردشگری و مراکز و صنوف مختلف. در شرایط قرمز محدودیت‌ها شدید و در شرایطی مثل این روز‌های مشهد که وضعیت زرد برقرار است، محدودیت‌ها کمتر.
اما درباره زندان و آزادی‌های کرونایی این سؤال مطرح می‌شود که آیا با خارج‌شدن مشهد از وضعیت قرمز، زندانیان باید دوباره به زندان‌ها بازگردند یا نه. این سؤال را مدیرکل زندان‌های خراسان رضوی این‌گونه پاسخ می‌دهد که همه چیز به تصمیم‌های دستگاه قضایی برمی‌گردد و از‌آنجا‌که بر‌اساس آخرین دستورالعمل صادره در آذرماه، مجوز مرحله سوم مرخصی‌های ایام کرونا را داده‌اند، همچنان این مرخصی‌ها ادامه دارند.
به گفته سرباز جانفدا، با نظر مرجع قضایی مرخصی‌های زندانیان قابل تمدید بوده لذا در همین راستا در هر مرحله به‌طور میانگین به ۶ هزار زندانی خراسان رضوی مرخصی اعطا شده است. در‌مجموع ۳۵هزار و ۷۷۴روز مرخصی به زندانیان واجد شرایط استان در دوران شیوع کرونا اعطا شده است.
حبس‌هایی که در مرخصی‌ها به پایان رسید
برای آنان که پشت میله‌های زندان در حسرت آزادی مانده‌اند، یک شب حبس هم به‌اندازه تحمل ماه‌ها و سال‌ها زمان می‌برد. برای همین حتی از کم‌شدن یک روز و یک هفته آن دلخوش می‌شوند، چه برسد به کم‌شدن چند ماه و حتی سال. در شرایط امسال خود‌به‌خود ایام زندانی‌بودن خیلی این زندانیان که کمتر از یک‌سال بوده، در دوران مرخصی ممکن بود به پایان برسد و نیاز به بازگشت به زندان نداشته باشند.
نمونه این زندانیان را هم در زندان مشهد هم داشتیم و برخی از زندانیانی که در در حد ۶ماه، ۷ماه و ۹ماه یا کمتر حکم زندانی‌شدن داشتند، در این روند دیگر مجبور به بازگشت به زندان نشدند. در‌واقع بیشتر دوران زندانی‌شدن آن‌ها در آزادی‌های زمان کرونا و خلوت‌کردن زندان‌ها سپری شد. مدیرکل زندان‌های خراسان رضوی هم تأکید می‌کند: به‌طور‌کلی زمانی‌که مرجع قضایی، دستوری را درباره محکومان زندانی می‌دهد، وظیفه ما اجرای دستورات است؛ لذا زندانی از حق استفاده از تسهیلات قضایی ولو اینکه این تسهیلات موجب آزادی وی شود، برخوردار است.
هزار و ۱۵۰ زندانی
طرح دیگری که در یک‌سال گذشته برای خلوت‌کردن زندان‌ها اجرا شد و نوید آزادی را به جمع قابل‌توجهی از زندانیان داد، «پایش» نام دارد. این طرح ابتدا به‌صورت پایلوت در زندان مشهد اجرا شد و بعد از نتیجه‌بخش‌بودن آن در سایر زندان‌های کشور نیز انجام شد. نوروز امسال با اجرای این طرح هزار‌و ۱۵۰زندانی به خانه بازگشتند.
آماری که مدیر کل زندان‌های خراسان رضوی آن را در احتساب با کل جمعیت زندانیان تعداد چشمگیری می‌داند که حتی سبب کاهش جمعیت کل زندان هم شده است. در طرح پایش، قضات ناظر بر امور زندان با بررسی مجدد پرونده زندانیانی که شرایط آزادی را داشتند، احکام رهایی را صادر کردند.
در‌کنار طرح پایش، عفو سالیانه زندانیان نیز در سال جاری با توجه‌به شرایط کرونا و ضرورت خلوت‌کردن زندان‌ها اهمیت بیشتری داشت و شامل جمعیت شایان‌توجهی از زندانیان مشهد هم شد. آمار این آزادی‌ها به تفکیک به خبرنگار ما ارائه نشد و عنوان شد که در جمع بیش‌از ۲ هزار و ۵۰۰زندانی که در سال جاری آزاد شدند، بخشی از آن‌ها شامل عفو و بخشی دیگر شامل حبس‌های جزئی و اجرای طرح‌ها و دستورالعمل‌های قضایی حبس‌زدایی بوده‌اند.
پایان سخنان مدیرکل زندان‌های خراسان رضوی هم مددخواهی از خیران و مردم است که زندانیان نیازمند را فراموش نکنند. چند ماهی است که طرحی به نام «نذر هشتم» با هدف کمک به زندانیان نیازمند اجرا می‌شود و هر‌چه مشارکت در این طرح بیشتر باشد شاهد بازگشت زندانیان بیشتری به آغوش خانواده خواهیم بود.