درباره پرندگان مهاجری که برای گذراندن زمستان به تالاب میانکاله آمدند، اما به جز لاشه‌هایشان چیزی برجا نماند.
محبوبه عظیم زاده | شهرآرانیوز؛ روز‌های ابتدایی بهمن‌ماه بود که خبر تلف‌شدن پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله به گوش رسید و هرچه بیشتر گذشت، مرگ‌ومیر تلخ آن‌ها بیشتر شد و خبرش هم رسانه‌ای‌تر. آن‌قدر که تا امروز حجم زیادی عکس و فیلم از این واقعه دردناک در فضای‌مجازی دست‌به‌دست شده است، فلامینگو‌های خوش‌قدوبالا و چنگر‌های زیبایی که یا دارند روی سطح آب به خودشان می‌پیچند و دست‌وپا می‌زنند یا لاشه‌هایشان روی خاک افتاده است. پرندگان مهاجری که به مازندران، خلیج گرگان و تالاب میانکاله با چشم‌انداز بی‌نظیرش قدم گذاشتند، اما مرگشان به غم‌انگیزترین شکل ممکن رقم خورد، درست مشابه سال گذشته.
پای یک ویروس ناشناخته در میان است؟
ابتدای کار گمانه‌زنی‌های زیادی درباره علت این ماجرا وجود داشت؛ آنفلوانزای فوق‌حاد پرندگان، یک ویروس ناشناخته، ورود فاضلاب به این تالاب و... همگی جزو عواملی بود که از آن‌ها به‌عنوان مسبب این فاجعه یاد می‌شد. حالا اما، درحالی‌که زمان زیادی از این اتفاق می‌گذرد و براساس اعلام سازمان محیط‌زیست مازندران فقط تا ۱۵بهمن‌ماه مجموع تلفات پرندگان مهاجر جمع‌آوری‌شده به ۸۳۹لاشه رسیده، سازمان دام‌پزشکی اعلام کرده که علت مرگ پرندگان تالاب میانکاله سم بوتولیسم است.
به‌دنبال این اتفاق، بهمن نقیبی، معاون بهداشتی و پیشگیری سازمان دام‌پزشکی، از این گفت که اگر اقدام مناسبی انجام نشود، بعید نیست این اتفاق در سال‌های آینده هم تکرار شود: «این سم بسیار کشنده است و جلوگیری از تکرار آن کار بسیار دشواری است، مگر اینکه تالاب میانکاله احیا شود.»
نکته‌ای که مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان درباره آن گفت: «طرح احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله در ستاد ملی هماهنگی مدیریت تالاب‌ها مصوب و از سوی دکتر جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور، به دستگاه‌ها ابلاغ شد و متأسفانه هنوز اتفاق عملیاتی در این منطقه صورت نگرفته است. برای این طرح ردیف اعتباری مستقلی دیده نشده است، اما سازمان بنادر، محیط‌زیست، جهاد کشاورزی و وزارت نیرو باید از محل منابع خود اعتباری برای این طرح در نظر بگیرند و آن را انجام دهند.»
بوتولیسم آری، بوتولیسم خیر
همه این صحبت‌ها درحالی است که حمیدرضا رضائی، عضو هیئت‌علمی گروه محیط‌زیست دانشگاه علوم‌کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، در گفتگو با خبرگزاری ایسنا در روز‌های گذشته، به این موضوع اشاره کرد که برای ایجاد بوتولیسم باید دمای آب به بیش از ۲۵درجه برسد، درحالی‌که در آن زمانی که تلفات داشتیم، در اندازه‌گیری‌ها، دمای آب در گرم‌ترین ساعت روز و حتی در کمترین عمق به بیش از ۱۵درجه هم نمی‌رسید.
او همچنین یکی دیگر از شرایط ایجاد بوتولیسم را سکون آب دانست و دراین‌باره گفت: «یک هفته بعد از حضور ما در منطقه، خلیج طوفانی و متلاطم شد. اگر بیماری بوتولیسم بود، بعد از این طوفان و هوادهی در آب، تلفات باید کم می‌شد، اما این‌گونه نشد و مدت‌ها بعد از آن هم تلفات ادامه پیدا کرد.» این ماجرا واکنش‌های زیادی هم از سوی کاربران فضای‌مجازی به‌ویژه دوستداران محیط‌زیست به‌دنبال داشت. کاربری نوشته بود: «سازمانی که توانایی حفظ محیط‌زیست کشور را ندارد، باید از سازمان‌های جهانی کمک بگیرد.
مسئولیت مرگ پرندگان با شماست.» و دیگری از این گفته بود که: «آلودگی پرندگان و محیط‌زیست مقدمه‌ای برای بروز بیماری‌ها در انسان است، بنابراین باید به‌سرعت برای احیای تالاب‌ها اقدام کنیم.» کاربر دیگری با اشاره به آتش‌سوزی‌ای که مدتی پیش در تالاب میانکاله رخ داده بود، از این گله کرده بود که با سوءمدیریت، محیط‌زیست ما دارد هر روز نسبت به روز گذشته وضعیت بدتری پیدا می‌کند: «آتش‌سوزی، شکار و حالا برای چندمین‌بار مرگ دسته‌جمعی پرندگان.»
زهرا کشوری، خبرنگار حوزه محیط‌زیست، هم در توئیتی به این نکته اشاره کرده بود که: «معلوم بود دلیل را بوتولیسم اعلام می‌کنند، اما دلیل ایجاد بوتولیسم را کمتر رسانه‌ای می‌کنند؛ خشک‌شدن تالاب به‌دلیل تأمین‌نکردن حقابه تالاب میانکاله.»
عامدانه است؟!
چنین تجربه تلخی در همین بازه زمانی در سال ۹۸ هم اتفاق افتاده بود. آمار‌ها می‌گوید زمستان سال قبل بیش از ۴۳هزار پرنده مهاجر وارد خلیج گرگان و تالاب میانکاله شدند، اما نتیجه این مهاجرت چیزی نبود جز تلف‌شدن بیش از ۴۰هزار پرنده. اتفاقی که سازمان دام‌پزشکی در همان زمان هم علت این فاجعه را سم بوتولیسم دانست. اسماعیل کهرم، پرنده‌شناس، بوم‌شناس و فعال خبره محیط‌زیست، همان زمان درباره این موضوع مصاحبه‌ای با روزنامه همدلی داشت که در آن مسائل دیگری را هم مطرح کرد.
کهرم در بخشی از مصاحبه‌اش گفته بود: «درباره ماجرای میانکاله، واقعیت این است که در تالاب سم ریخته‌اند. برای اینکه ما در آن حوالی شکارچی داریم، صیاد ماهی داریم، گله‌دار داریم، گاومیش‌دار داریم، کشاورز داریم و دراین‌میان البته سازمان حفاظت از محیط‌زیست هم داریم. وقتی این‌ها به‌دلایلی با یکدیگر به مشکل می‌خورند و وضعیت پیچیده می‌شود، برخی اوقات بعضی از آنان چنین اقداماتی انجام می‌دهند و در تالاب سم می‌ریزند.» او همچنین به این ماجرا اشاره کرده بود که در سال۱۳۷۳ و ۱۳۸۲ هم چنین اتفاقی رخ داده است و اخباری مانند بوتولیسم یا هر بیماری دیگری درست نیست.
اسماعیل کهرم درباره تولید و اثرگذاری سم بوتولیسم هم گفته بود: «این سم در اثر فاسدشدن گوشت قرمز یا گوشت سفید مانند ماهی به‌وجود می‌آید و یک‌شبه ایجاد نمی‌شود و زمان‌بر است، چطور می‌توان پذیرفت بوتولیسمی که تا الان آنجا نبوده، طی ۲ روز ظاهر شده و حدود ۸۰۰۰ پرنده را از بین برده است؟» محمد درویش، یکی‌دیگر از کنشگران محیط‌زیست، هم در یادداشتی که برای یکی از مطبوعات نوشته بود، پای فرضیاتی دیگر را مطرح کرده بود از جمله پساب آلوده کارخانه‌ها و پساب اراضی کشاورزی که وارد این منطقه می‌شود.