امسال موضوع روابط ایران و چین و احتمال عقد قرارداد ۲۵ ساله به یکی از مهمترین اخبار ایران تبدیل شد، اما آمار‌ها نشان می‌دهد که مجموع مبادلات ایران و چین از ۲۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ به ۱۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ کاهش داشته است.
محسن موسوی‌زاده | شهرآرانیوز؛ امسال موضوع روابط ایران و چین و احتمال عقد قرارداد ۲۵ ساله به یکی از مهمترین اخبار ایران تبدیل شد، اما آمار‌ها نشان می‌دهد که مجموع مبادلات ایران و چین از ۲۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ به ۱۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ کاهش داشته است. این کاهش روابط درحالی است که در سال ۲۰۲۰، امارات متحده ۷۸ میلیارد دلار وعربستان در همین مدت حدود ۸۳ میلیارد دلار با چین مبادلات تجاری داشته اند.
کاهش دادوستد بازرگانی با چین از آنجا اهمیت دارد که این کشور در دوران تحریم‌ها مهمترین کشور طرف تجاری ایران در تأمین مواد اولیه و قطعات واحد‌های تولیدی است. برای نمونه گفته می‌شود در صورت بهبود روابط با چین، با تأمین قطعات و تولید خودرو افزایش می‌یابد. بااین‌حال در گذشته نشانه‌هایی مبنی بر بهبود روابط تجاری ایران و چین دیده می‌شود. همین مسئله بهانه‌ای شد تا با مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین، گفتگو کنیم و نظرات او را دراین‌باره جویا شویم.
باوجوداینکه امسال به قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین بسیار توجه شد، درعمل روابط اقتصادی ما با این کشور توسعه پیدا نکرد و چه بسا اکنون کشور‌هایی مانند عربستان و امارات روابط اقتصادی گسترده‌تری با چین دارند. چه عاملی سبب کاهش روابط ما با چین شده است؟
بیش از ۸۵ درصد تجارت جهانی ایران با دنیا در زمینه نفت، پتروشیمی، مشتقات نفتی و مواد خام معدنی است. زمانی که این اقلام تحریم می‌شوند، سهم فروش نفت کشور که در سال‌های گذشته ۲.۵ میلیون بشکه در روز بود، به چندصدهزار بشکه رسید و این موضوع تأثیر بسزایی در تجارت با چین داشته است. ضمن اینکه در چندماه ابتدایی سال ۲۰۲۰ با افت قیمت‌های مواد اولیه و خام در بازار‌های جهانی به‌دلیل شیوع بیماری کرونا مواجه بودیم. همه این مسائل سبب شد تا درآمد‌های ارزی ما در سال ۲۰۲۰ کم شود.
این موضوع علاوه بر لطمه‌دیدن صادرات، قدرت واردات ما را نیز کم کرد. سهم کلی‌فروش ما در سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰ حدود ۸۰ میلیارد دلار نفت در سال بود. همچنین ۶۵ میلیارد دلار واردات رسمی و ۲۰ میلیارد دلار واردات غیررسمی و ۴۰ میلیارد دلار هم صادرات غیرنفتی داشتیم که درمجموع تجارت جهانی ما رقمی حدود ۲۰۰ میلیارد دلار می‌شد، اما این رقم در سال ۲۰۲۰ به کمتر از ۱۰۰ میــلیارد دلار رسید.
مبادلات ما با چین هم تحت‌تأثیر همین روند قرار گرفت و این موضوع باعث شد تا دیگر کشور‌ها مانند عربستان به تأمین‌کننده انرژی چین تبدیل شوند. البته عربستان و کویت در گذشته نیز مبادلات نفتی با کشور چین داشتند، اما تا سال ۲۰۱۴ ایران شریک اول تجاری چین بود. کم‌کم در رتبه‌های دوم بعد از عربستان و بعد سوم بعد از عربستان و امارات قرار گرفتیم، تا اینکه در سال ۲۰۲۰ به رتبه پنجم رسیدیم. در سال‌های گذشته حدود ۵۲ میلیارد دلار در سال با چین مبادله داشته‌ایم که سال ۲۰۲۰ به ۱۶ میلیارد دلار رسید و از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ پلکانی افت تجارت با چین را شاهد بودیم که یک بخش آن به کاهش قیمت نفت بازمی‌گردد و بخش دیگر نتیجه تحریم‌هاست.
نگاهی که الان در کشور ما در بحث تجارت با چین می‌شود، آیا راهبردی و بلندمدت است؟
متأسفانه ما در امور اقتصادی کشور نگاه بلندمدت نداریم و بیشتر کشوری عکس‌العملی و «واکنش مدار» هستیم، به‌طوری‌که هیچ‌وقت کنش در اختیار ما نیست و تصمیماتی که می‌گیریم، متأثر از اتفاقاتی است که برای اقتصاد کشور می‌افتد. این مسئله درباره تجارت با چین هم صدق می‌کند.
چشم‌انداز روابط تجاری ایران با چین در سال ۱۴۰۰ را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
بخش مهمی از روابط ایران با چین به روابط ما با دیگر کشور‌های دنیا بستگی دارد. چون چین یک جزیره نیست که فقط بخواهیم ارتباط خود را با این کشور مطلوب نگه‌داریم. چین بازیگر بزرگ در عرصه تجارت بین‌المللی است و اقتصاد دوم جهان است. چین این چشم‌انداز را دارد تا در دهه‌های آینده به اقتصاد اول دنیا تبدیل شود. پس چین به‌عنوان کشوری که قواعد بین‌المللی را باید بیشتر از کشور‌های کوچک رعایت کند، در روابط و مقررات خود احتیاط لازم را دارد؛ بنابراین اگر ما با دنیا به تعامل مناسبی نرسیم، نمی‌توانیم با چین هم حداکثر روابط تجاری را داشته باشیم که این تعامل شامل قواعد سیاسی، تعهدات، روابط بین‌المللی و... می‌شود.
اگر کشوری این قواعد را رعایت کند، می‌تواند در زمینه تجاری فعالیت رو به رشدی داشته باشد، وگرنه محدود می‌شود و نمی‌تواند وارد بازی تجارت بین‌الملل شود. البته در یکی‌دو ماه گذشته ارتباط ما با چین رو به گسترش بوده و میزان فروش نفت ما به این کشور بیشتر شده است. آن‌طور که رسانه‌های غربی اعلام کرده‌اند، در ماه مارس ما روزانه ۸۵۰ هزار بشکه نفت به چین صادر کرده‌ایم. چون فروش نفت در کشور ما محرمانه است، اگر این رقم درست باشد، رکورد فروش روزانه نفت را از اول روابط خود با چین زده‌ایم. چون در بهترین حالت در روز کمتر از ۸۰۰ هزار بشکه نفت به این کشور می‌فروختیم.
این موضوع ۲ مفهوم دارد؛ یکی اینکه صادرات ما به چین افزایش پیدا می‌کند و حدود ۵۰۰ میلیون دلار در روز می‌شود و می‌تواند گشایشی برای اقتصاد ما باشد، به‌طوری‌که می‌توانیم بگوییم در سال آینده حدود ۱۵ تا ۲۰ میلیارد دلار نفت فروخته‌ایم. این در صورتی است که مجموع مبادلات جهانی ما در سال ۹۹ حدود ۱۶ میلیارد دلار در خریدوفروش بوده است، ولی اگر این اتفاق بیفتد، فقط نفت ما رقمی بیشتر از مجموع مبادلات تجاری داشته است. دوم اینکه معادل این فروش نفت قدرت خرید کالا و فناوری از چین پیدا می‌کنیم و سال ۱۴۰۰ به دوبرابر آنچه امسال به دست آورده‌ایم، می‌رسیم.
آنچه در ارتباط با چین هدف‌گذاری شده بود، همکاری اقتصادی سالانه ۶۰ میلیارد دلار از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۶ بین ۲ کشور ایران و چین است. این عدد دور از ذهن نیست. چون ظرفیت اقتصاد ۲ کشور این‌گونه است که سالانه به‌راحتی به این رقم دست‌یابیم، به‌شرط آنکه تأثیر سیاست بین‌المللی را در اقتصاد خود به حداقل برسانیم.