گزارش شهرآرا درباره حال و روز کودکانی که قفس تنگ کرونا راه را بر اجتماعی شدن آن‌ها بسته است.
مصطفی توفیقی | شهرآرانیوز؛ در سالی که کرونا کام همه ما را تلخ و تلخ‌تر می‌کرد، همه لابه لای خبر‌های سیاه، به دنبال خبر‌های خوش می‌گشتیم، چراغ‌های امید... یکی از این چراغ‌ها که زود «روشن بودنش» را از تاریکی سال سیاه دریغ کرد، خبر «در امان بودن کودکان» از بلای مسری قرن بود. در میان این خبرها، بیمارستان فوق تخصصی کودکان مشهد (اکبر) که در ابتدای شیوع کرونا از «نبود موارد فوتی در اثر کرونا در میان کودکان» اطلاع داده بود، در پایان سال گذشته، از فاجعه فوت بیش از صد کودک مبتلا به کرونا در این بیمارستان خبر داد.
قربانیان کوچک بلای بزرگ
به گفته رئیس بخش آی سی یوی کرونای بیمارستان اکبر مشهد، آمار بستری کودکان از اسفند سال ۹۸ تا اواخر بهمن ۹۹ در بیمارستان اکبر که مرکز کرونای استان است، ۱۱۷۹ کودک است که از بین کودکان بستری شده ۱۰۱ نفر فوت کرده اند. غلام رضا خادمی درباره تأثیر کرونا بر رشد کودکان نیز می‌گوید: «هنوز مطالعه دقیقی در این زمینه صورت نگرفته است که کرونا چه تأثیری در رشد کودکان داشته است.» وی با اشاره به نگرانی سازمان جهانی بهداشت دباره کرونای کودکان می‌گوید: «تحرک نداشتن کودکان و قرنطینه کردن آن‌ها خطر چاقی کودکان را تشدید می‌کند. آموزش و پرورش به طور جدی از پارسال، طرحی را برای مبارزه با چاقی کودکان پیگیری می‌کند.»
وی ادامه می‌دهد: «متأسفانه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در آموزش به مردم فعال نبوده است. کاش خودرو‌هایی در خیابان بود که با بلندگو به مردم هشدار می‌داد. در کشور ما این آموزش‌ها انجام نمی‌شود و برای پیشگیری از ابتلا به کرونا تنها به رعایت فاصله اجتماعی و تنفسی تأکید می‌کنیم.» رئیس بخش آی سی یوی کرونای بیمارستان اکبر مشهد با اشاره به اینکه مرگ ومیر کرونا در کودکان حدود ۳ درصد از کل بستری‌ها در خراسان رضوی بوده است، می‌افزود: «فوت در کودکان به دو علت اتفاق می‌افتد؛ اولین علت درگیری‌های قلبی و عروقی و علت دوم فوت کودکان، بیماری زمینه‌ای است.»
۳ مسیر آسیب پذیری کودکان در برابر کرونا
صحبت‌های رئیس بخش آی سی یوی کرونای بیمارستان اکبر مشهد، زنگ هشداری را که باید مدت‌ها قبل به صدا در می‌آمد، حالا با «آژیر خطر» به گوش شهروندان مشهدی می‌رساند؛ آژیر خطر «در امان نبودن کودکان» و بلکه «خطرناک‌تر بودن موقعیت آن‌ها نسبت به بزرگ سالان». دشواری شرایط کودکان مشهدی در برابر کرونا صرفا در جنگ مستقیم و نابرابر آن‌ها با این بیماری شوم خلاصه نمی‌شود. آنچه در جامعه می‌گذرد و گفته‌های متخصصان پرده‌های مختلفی از این تئاتر تراژیک را پس می‌زنند، از در خطر بودن سلامت جسم و روح کودکان تا آسیب‌های جدی به جامعه پذیر شدن و اخلاق شخصی و اجتماعی کودکان. پژوهش مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی، ابعاد دیگری از آسیب پذیری کودکان در دوران کرونا را نمایان می‌کند.
به گفته رئیس مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، نتایج حاصل از مطالعه پیامد‌های ناشی از همه گیری کرونا که تحت عنوان گزارش «کرونا و کودکان؛ یافته‌های جهانی اثرات کووید ۱۹ بر کودکان» تدوین شده است، نشان می‌دهد که کودکان از سه مسیر اصلی شامل «اثر مستقیم ویروس که ناشی از آلودگی به خود ویروس است، اثرات غیرمستقیم آن شامل تأثیرات اجتماعی و اقتصادی اقدامات سرکوب کننده انتقال ویروس و کنترل همه گیری و همچنین، اثرات درازمدت‌تر آن و ایجاد تأخیر در تحقق اهداف توسعه پایدار از این بحران» تأثیر می‌پذیرند. به گفته دکتر مروئه وامقی، پژوهش‌ها نشان می‌دهد برخلاف تصور همگان که بر مصونیت کودکان در برابر بیماری کرونا تأکید دارند، سلامت اجتماعی، روانی و اقتصادی آن‌ها در اثر عوارض ناشی از کرونا به مخاطره افتاده است.
این پژوهش همچنین درباره آسیب پذیری کودکان در اثر کاهش دسترسی به خدمات بهداشتی، کمبود دسترسی به آب سالم، افزایش خشونت‌های خانگی علیه کودکان، تبعیض طبقاتی میان کودکان و پیامد‌های ناشی از آن، و همچنین کمبود امکانات آموزشی و ترک تحصیل کودکان در خانواده‌های کم درآمد و فقیر هشدار می‌دهد.
پیامد‌های دیگر: تبعیض، خشونت، ترک تحصیل
رئیس مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی با یادآوری اینکه کاهش دسترسی به خدمات بهداشتی در این دوران، سبب کمبود امکانات مراقبتی و واکسیناسیون و افزایش مرگ و میر کودکان کمتر از پنج سال شده است، به آسیب کمتر دیده شده دیگر این روز‌ها برای کودکان، یعنی دسترسی به آب سالم برای حفظ بهداشت فردی و اجتماعی نیز اشاره می‌کند: «در بحران فعلی و با توجه به ضرورت فاصله گذاری اجتماعی، قرنطینه فردی و شست و شوی مداوم دست‌ها با آب و صابون به عنوان یکی از مهم‌ترین راهکار‌های پیشگیری از انتقال کووید ۱۹، آمار وجود خدمات اولیه آب، سیستم فاضلاب و بهداشت در مدارس تأسف بار است.»
این عضو هیئت علمی دانشگاه، خاطرنشان می‌کند: «بررسی‌ها نشان می‌دهند که از هر سه مدرسه در جهان، یک مدرسه (۳۱ درصد، حدود ۵۷۰ میلیون کودک) با کمبود آب آشامیدنی، بیش از یک سوم مدارس (۳۴درصد، حدود ۶۲۰ میلیون کودک) با کمبود سیستم فاضلاب و تقریبا نیمی از مدارس (۴۷ درصد، حدود ۹۰۰ میلیون کودک) با کمبود خدمات بهداشتی اولیه شست وشوی دست مواجه هستند.»
همچنین به گفته این پژوهشگر، تعطیلی مدارس و ماندن کودکان در خانه سبب شده است که بیشتر در معرض خشونت خانگی قرار بگیرند و سلامت روانی و امنیت کودکان در این شرایط به خطر بیفتد، و هم زمان، عوامل تنش آفرین جدیدی برای والدین و مراقبان آنان ایجاد شود که باید در پی یافتن امکانات جدیدی برای مراقبت از کودکان باشند. وی «تبعیض» به وجود آمده بین کودکان در خانواده‌های کم درآمد و فقیر نسبت به خانواده‌های مرفه را عامل آسیب زننده دیگر به کودکان می‌داند و می‌افزاید: «کمبود امکانات آموزشی و ترک تحصیل کودکان در خانواده‌های کم درآمد و فقیر بیشتر از دیگر خانواده‌ها مشاهده می‌شود؛ ضمن آنکه برای کودکان دچار معلولیت در این خانواده نیز آسیب‌ها به دلیل محدودیت در تردد و دسترسی کمتر آنان به خدمات درمانی و توان بخشی بیشتر است و در واقع اثرات منفی ناشی از همه گیری بیماری کرونا بر کودکان، به صورت نابرابر ایجاد شده است.»
پرنده‌های قفسی
«در بین پرنده باز‌ها مشهور است که اگر پرنده قفسی را آزاد کنید، چند روزی بیشتر در محیط خارج قفس دوام نمی‌آورد. به راحتی شکار می‌شود و اگر هم شکار نشود، نمی‌تواند از پس خودش بربیاید؛ ماجرای کودکان نسل کرونا هم همین است.» سعید فتاحی، روان شناس کودکان، با ذکر این مثال توضیح می‌دهد: «در شرایطی که بیشتر خانواده‌ها از ایمن بودن فرزندان خردسالشان از شر کرونا در خانه خرسند بودند، کمتر خانواده‌ای حواسش به این بوده است که این کودکان با چه عوارض روانی و اجتماعی روبه رو می‌شوند. درواقع معاشرت اندک کودکان با دیگران به ویژه هم سن و سال هایشان احتمالا رشد روانی این کودکان را با کندی روبه رو خواهد کرد.»
آذر صمیمی، جامعه شناس، نیز در گفتگو با شهرآرا از زاویه دیگری به آسیب شناسی رشد کودکان در دوران کرونا می‌پردازد: «رشد اجتماعی کودکان نیز از جهات مختلف در معرض آسیب جدی قرار گرفته است. مهم‌ترین آن‌ها هم اختلال در روند جامعه پذیری و اجتماعی شدن کودکان به ویژه کودکانی است که نزدیک سال‌های نوجوانی قرار دارند.» صمیمی می‌افزاید: «در مورد کودکان کم سن و سال‌تر این آسیب جدی مطرح است که تعامل بسیار کمتر آن‌ها با هم بازی هایشان، بخش مهمی از آموزش اجتماعی آن‌ها و رشد طبیعی آن‌ها را با اختلال مواجه کند.»
این جامعه شناس به مادر‌ها وپدران توصیه می‌کند: «در این دوران برای کودکان بیشتر وقت بگذارند و با استفاده از کمک مشاوران خانواده تلاش کنند از هر فرصتی که سلامت کودکان را به مخاطره نمی‌اندازد برای انتقال تجربه اجتماعی شدن به کودکان استفاده کنند، به خصوص از راه هم بازی شدن با کودکان و نقش بازی کردن با آن‌ها و تجربه‌های دیگر این چنینی که کمبود هم بازی‌ها و هم سالان و... را ولو اندک جبران کنند.»