کرونا ناجی محیط زیست نیست. کرونا تیشه به ریشه محیط زیست زد. هرچه رشته کردیم، پنبه شد. نمونه اش قانون تک سرنشینی خودروهاست. بیش از یک دهه به مردم گفته ایم که با ماشین شخصی بیرون نروند، اما حالا توصیه‌ها بر استفاده از خودرو شخصی است.
الهام مهدیزاده | شهرآرانیوز؛ کرونا ناجی محیط زیست نیست. کرونا تیشه به ریشه محیط زیست زد. هرچه رشته کردیم، پنبه شد. نمونه اش قانون تک سرنشینی خودروهاست. بیش از یک دهه به مردم گفته ایم که با ماشین شخصی بیرون نروند، اما حالا توصیه‌ها بر استفاده از خودرو شخصی است. دوسال قبل می‌گفتیم حمل ونقل عمومی، نجات جان مردم، الان شده است بلای جان مردم!
مشهد تا قبل از کرونا و بر اساس آماری اداره که محیط زیست اعلام کرده بود، در میان دیگر کلانشهر‌ها بیشترین آمار تک سرنشینی خودرو را داشت؛ رقمی در حدود ۶۰ درصد. مسئولان برآورد دقیق ندارند، اما تأکیدشان بر این است که کرونا تک سرنشینی خودرو‌های مشهد را بیشتر کرده است. همین تک سرنشینی بیشتر خودرو‌ها سبب شده است که روز‌های آلوده مشهد از ۵۷ روز در سال ۹۸ به ۷۴ روز در سال ۹۹ برسد. با ماندگاری طولانی و وحشی شدن کرونا در این روزها، برآورد‌ها بر افزایش زباله‌های حاصل از گان‌های محافظتی، دستکش‌های پلاستیکی و ماسک‌های پزشکی استوار است، بر عصر پلاستیکی و آلوده کرونا.
هوای آلوده‌تر با کرونا
کرونا جلو خیلی چیز‌ها را گرفت. مدرسه‌ها تعطیلی طولانی مدت را تجربه کردند، سرویس‌های مدرسه خوابید، خیلی‌ها خانه نشین شدند، خیلی‌ها دور کار. ماه‌های ابتدایی حضور کرونا در ایران و مشهد، با دو دو تا چهارتای ساده و تعطیلی‌های نصفه و نیمه، دست کم این امیدواری را به خودمان می‌دادیم که «ولی هوا خوب شد. خوب شد، نه؟»، اما این امیدواری با آمار‌های عینی مسئولان اختلاف دارد. برپایه آماری که محمد پذیرا، رئیس اداره محیط زیست، سلامت و ایمنی شهرداری مشهد، ارائه می‌دهد، هوا فقط فروردین و آذر سال گذشته، هوایمان را داشته است. به اذعان پذیرا دلیل اوضاع بهتر شاخص کیفیت هوا در این دوماه، به سخت گیری‌های شدیدتر ستاد مقابله با کرونا در انجام فعالیت‌های روزمره مردم بوده است؛ سخت‌گیری‌هایی که در کاهش رفت وآمد و به تبع آن، کاهش آلودگی هوا نقش بسزایی داشته است.
بازگشت تک سرنشین‌ها
دلیل دیگری که رئیس اداره محیط زیست، سلامت و ایمنی شهرداری مشهد درباره روند صعودی آمار شاخص آلودگی هوا در کنار کرونا برمی شمارد، بازگشت خودرو‌های تک سرنشین است.
توضیحات بعدی او درباره سیاست‌های محیطی زیستی است که چندسال برای نهادینه شدن آن میان مردم تلاش شده است.
حذف خودرو‌های تک سرنشین و توسعه استفاده از حمل ونقل عمومی، سیاستی بود که به اذعان این مقام مسئول، سال‌ها برای آن تلاش شد. اما کرونا در مدت کوتاهی شرایط را به حالت اول برگرداند و به گفته رئیس اداره محیط زیست، سلامت و ایمنی شهرداری مشهد، «هرچه دراین زمینه رشته بودیم، کرونا در این یک سال و اندی پنبه کرد.».
اما اعداد و ارقام پذیرا درباره روز‌های ناسالم مشهد در دوران قبل و بعد از کرونا از این قرار است؛ «سال گذشته تعداد ر وز‌های ناسالم به ۷۴ روز رسید؛ این درحالی است که برای سال ۹۸، تعداد روز‌های ناسالم مشهد ۵۷ روز ثبت شد.»
مسئولان حوزه حمل ونقل شهرداری مشهد نیز سال گذشته بار‌ها به افزایش تعداد خودرو‌های تک سرنشین و کاهش استفاده مردمی از حمل ونقل عمومی اشاره کردند. اوج کاهش استفاده از حمل ونقل عمومی و روی آوردن مردم به خودرو‌های شخصی به اسفند سال ۹۸ و روز‌های نخست حضور کرونا در مشهد برمی گردد. آن زمان خلیل کاظمی، معاون شهردار مشهد، در آماری به کاهش درخور توجه تعداد مسافران حمل ونقل عمومی اشاره کرد. به اذعان او در همان چند هفته ابتدایی شیوع کر ونا در مشهد، استفاده مردم از خطوط مترو ۵۰ درصد کاهش یافت و ناوگان اتوبوس رانی نیز با کاهش ۱۳ درصدی استفاده مردم روبه رو شد.
اثرات کرونا روی زباله
کرونا تولید زباله در ایران را نیز افزایش داد. آخرین آمار مربوط به تولید زباله در ایران و تأثیرات کرونا بر آن مربوط به بهمن است. این آمار را محسن فرهادی، معاون فنی مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت و درمان، به رسانه‌ها گفته است. او در گزارش خود درباره حضور یک ساله کرونا و اثراتش، به رشد سه برابری تولید زباله در ایران اشاره کرد. به اذعان او سهم شایان توجهی از این زباله‌ها را پسماندهای حاصل از دستکش نایلونی و کیسه‌های پلاستیکی یک بار مصرف به خوداختصاص داده است.
نکته دیگری که معاون فنی مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت و درمان درباره افزایش زباله‌ها به آن اشاره می‌کند، عفونی بودن آن هاست. به گفته او در دوران اپیدمی همیشه این خطر وجود دارد که زباله‌های جمع شده از خانه‌ها عفونی باشد، زیرا شماری از بیماران دوران بیماری خود را در منزل سپری می‌کنند. از سوی دیگر خانواده‌ها این زباله‌ها را داخل کیسه‌های جداگانه دسته بندی نمی‌کنند؛ بنابراین ممکن است زباله عفونی بخشی از زباله‌های جمع آوری شده را به خود اختصاص دهد.
البته آماری که مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد درباره تولید زباله در دوران کرونا ارائه می‌دهد، متفاوت از کشور است. بر اساس آمار ابوالفضل کریمیان، تولید زباله‌های بیمارستانی در مشهد و در دوران کرونا کاهش پیدا کرده است. آن طور که او می‌گوید سال ۹۸ روزانه از شهر مشهد، به طور میانگـــین ۲۲ تـــن و ۱۷۱ کیلوگرم زبــالــــــه بیمارستـانی از بیمارسـتان ها، درمانگاه‌ها و مراکز درمانی جمع شد. با این حال این رقم سال گذشته کاهش داشت و به ۲۰ تن و ۸۹۷ کیلوگرم در روز رسید.
کریمیان تحلیلی قطعی از چرایی کاهش پسماندهای بیمارستانی در دوران کرونا ارائه نمی‌دهد و تأکید می‌کند متولی این حوزه، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، باید چرایی این کاهش را ارائه دهد. مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری مشهد البته این احتمال را مطرح می‌کند که در دوران اپیدمی کرونا با توجه به اینکه محدودیت‌هایی برای سفر اعمال شد، تعداد گردشگران سلامت مشهد کاهش یافت و کاهش زباله‌های عفونی به این موضوع مرتبط است.
به دیدگاه او کاهش گردشگران سلامت در کاهش تعداد جراحی‌ها و درمان‌هایی که در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی صورت می‌گرفت، نقش بسزایی داشته است.
نکته دیگر آمار زباله‌های خانگی مشهد است که در این زمینه نیز آمار‌ها بر کاهش محدود استوار است. کریمیان می‌گوید سال ۹۸ از مشهد روزانه ۲۰۶۱ تن زباله جمع می‌شد که این رقم در سال ۹۹ به عدد ۱۹۸۴ تن در روز رسید. نکته‌ای که این مقام مسئول درباره کاهش اندک تولید زباله‌های خانگی به اشاره می‌کند، همــان اعمــال محدودیت‌های کرونا و کاهش تعداد مسافران در مشهد است.
نکته‌ای که درباره آمار مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند باید اضافه کرد، صحبت‌های محمدصادق براتی، معاون مدیریت و هماهنگی امور زائران استانداری خراسان رضوی، است. او سال گذشته به «ایرنا» گفته بود کرونا ۸۰ درصد از تعداد مسافران و زائرانی که به این شهر سفر می‌کردند، کاسته است. با کنار هم قراردادن این آمار می‌توان استـلال کرد که در ســــالی که مشـــهد به دلـیــل محدودیت کــرونا زائر ومسافر چندانی نداشت، با اختلاف اندک نسبت به روز‌های حضـــور مسافران و زائر، در این شهر، زباله تولید شد.
حال نامساعد محیط زیست
دکتر مهری رضایی کارشناس ارزیابی محیط زیست خراسان رضوی است. او نیز از جایگاه کارشناسی حال و روز محیط زیست را در شرایط پاندمی کرونا بدتر از قبل توصیف می‌کند. هرچند به گفته او در روز‌های ابتدایی شروع پاندمی کرونا برخلاف به شماره افتادن نفس‌های مردم، محیط زیست نفسی تازه کرد، با گذشت زمان و حضور طولانی کرونا، شرایط به ضرر محیط زیست تمام شد. این کارشناس ارزیابی محیط زیست خراسان رضوی برای مستندکردن گفته هایش به چند عدد اشاره می‌کند. او می‌گوید: در ماه‌های ابتدایی پاندمی کرونا در کشور‌های دنیا قرنطینه‌های شدیدی اعمال می‌شد. این قرنطینه‌ها با کاهش رفت وآمد و به تبع آن، کاهش آلودگی هوا همراه بود. در همان ماه‌های ابتدایی پاندمی، شاخص آلایندگی هوا در کلانشهر‌های دنیا به میزان درخور توجهی کاهش پیدا کرد.
دکتر رضایی در ادامه به روی دیگر کرونا اشاره می‌کند که به اعتقاد او هزینه‌های سرسام آور و کلانی به محیط زیست وارد کرد. نمونه این هزینه‌ها و خسارت‌ها به گفته این کارشناس محیط زیست، افزایش مصرف پلاستیک بوده است. او آماری از مصرف پلاستیک در کشور ارائه نمی‌دهد، اما با جدیت عنوان می‌کند که کرونا بدون شک مصرف پلاستیک در کشور را صعودی کرده است. وی درباره استان نیز به این موضوع اشاره می‌کند که ارائه مجوز به شرکت‌هایی که ماسک و دستکش بهداشتی تولید می‌کنند، در این مدت افزایش یافته است. به گفته او آمار این مجوز‌ها را باید از سازمان صنعت، معدن و تجارت جویا شویم.
اما آمار او درباره مصرف پلاستیک در جهان از این قرار است؛ «تا قبل از شیوع کرونا در دنیا سالانه ۸۰۰ میلیون دلار برای تولیدات پلاستیکی در دنیا هزینه می‌شد، اما با شروع پاندمی کرونا این میزان به ۱۶۶ میلیارد دلار رسید.»
افزایش جزایر پلاستیکی دنیا
آمار دیگر این کارشناس مربوط به افزایش تعداد جزایر پلاستیکی دنیاست. رضایی می‌گوید این جزایر از دو به پنج جزیره افزایش یافته است. در توضیح جزایر پلاستیکی باید گفت بخش عمده پلاستیک مصرفی مردم دنیا به دلیل آنکه بازیافت آن زمان بر است، به داخل اقیانوس‌ها ریخته می‌شود و این پلاستیک‌ها روی اقیانوس‌ها جزایری پلاستیکی تشکیل می‌دهد. این جزایر به دلیل اینکه مانع از رسیدن نور به زیر اقیانوس‌ها می‌شود در کاهش رشد گیاهان دریایی به عنوان غذای ماهیان و به تبع آن کاهش تعداد ماهی‌ها مؤثر است.
رضایی رویکرد جهان برای کاهش ضایعات کووید ۱۹ را تولید ماسک و دستکش‌هایی با پایه گیاهی که ماندگاری کمتری نسبت به پلاستیک دارد، برمی شمارد، هرچند به گفته او در بازار ما هنوز این نوع از ماسک‌ها تولید نمی‌شود. با این حال وی از اقدامات انجمن‌های مردم نهاد برای تولید ماسک‌های پارچه‌ای که قابلیت شست وشو و استفاده مجدد دارند، قدردانی می‌کند و این اقدام را حرکتی مؤثر در کاهش مصرف ماسک‌های یک بار مصرف و آلودگی آب و خاک می‌داند.