اگر قرار باشد به بهانه افطاری دادن و رفتن، دوباره باب میهمانی و دورهمی را باز کنیم، شرایط را حتما سخت‌تر خواهیم کرد، اما اگر قرار باشد از این فرصت ناب با توجه به ظرفیت‌های بسیاری که برای قطع زنجیره کرونا دارد استفاده کنیم، بهترین شرایط را پیش رو خواهیم داشت.
معصومه متین نژاد | شهرآرانیوز؛ هربار که موج شیوع کرونا کشور را فرامی گیرد و با کلی بگیر و ببند زمین گیر می‌شود، حسی به ما می‌گوید: «تمام شد دیگر!»، ولی هنوز نفسی چاق نکرده، دوباره در شرایط بحرانی سخت‌تر از قبل قرار می‌گیریم. سفر‌ها و میهمانی‌های نوروزی یک بار دیگر کار دست همه داد و شاهد شروع موج چهارم کرونا در کشور هستیم، موجی که به گفته مسئولان ستاد مبارزه با کرونا، به مراتب از دوره‌های قبل سخت‌تر است، چون این بار پای ویروس کرونای انگلیسی با جابه جا یی‌هایی که صورت گرفته، به همه شهر‌ها و روستاهایمان باز شده است. این ویروس از سرعت انتشار بسیار بالاتر و میزان مرگ ومیر بیشتری حکایت دارد و متأسفانه کودکان و جوان‌تر‌ها را هم بیشتر درگیر می‌کند.
نوروز گذشت و تأسف خوردن به حال آن فایده‌ای ندارد، اما آمدن ماه مبارک رمضان بحث دیگری است، ماهی که می‌تواند هم یک فرصت و هم یک تهدید دیگر برای این شرایط بحرانی باشد. یعنی اگر قرار باشد به بهانه افطاری دادن و رفتن، دوباره باب میهمانی و دورهمی را باز کنیم، شرایط را حتما سخت‌تر خواهیم کرد، اما اگر قرار باشد از این فرصت ناب با توجه به ظرفیت‌های بسیاری که برای قطع زنجیره کرونا دارد استفاده کنیم، بهترین شرایط را پیش رو خواهیم داشت، موضوعی که قصد داریم امروز در کنار پاسخ به برخی پرسش‌های معمول درباره روزه داری در این شرایط خاص، به آن بپردازیم.
ماه رمضان، فرصت یا تهدید؟
اینکه ماه مبارک رمضان یک فرصت مغتنم برای قطع زنجیره کرونا باشد یا تهدیدی جدی برای گسترش بیشتر آن، به خود ما بستگی دارد که تا چه اندازه دستور‌های بهداشتی را جدی بگیریم. گذشته از این، بررسی‌های مختلف کارشناسان حوزه سلامت نشان می‌دهد: روزه دارى در تنظیم ﺳﻄﺢ ﮔﻠﻮﻛﺰ، ﭼﺮﺑﻰ و ﻓﺸﺎرﺧﻮن نقش مؤثری دارد. هم چنین به ﻛﻨﺘﺮل وزن بدن و ﺑﻬﺒﻮد ﺑﻴمارىﻫ ﺎیی که عادت‌های اشتباه غذایی سبب به وجود آمدنشان می‌شود کمک زیادی می‌کند.
افزون بر این، روزه دارى نه تنها برای افراد سالم ضرر ندارد، بلکه ﻣﻰ ﺗﻮاﻧﺪ باعث ﻛﺎﻫﺶ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎى اﻟﺘﻬﺎﺑﻰ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻳﻤﻨﻰ ﺑﺪنشان نیز بشود. به عبارت دیگر، ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺳﻠﻮل ﻫﺎى دﻓﺎﻋﻰ ﺑﺪن و ﺗﺮﺷﺢ اﻳﻤﻮﻧﻮﮔﻠﻮﺑﻮﻟﻴﻦ ﻫﺎى ﻣﺨﺎﻃﻰ ﻛﻪ ازﻋﻮاﻣﻞ مهم اﻳﻤﻨﻰ ﺑﺪن ﻫﺴﺘﻨﺪ، در ﻃول روزه دارى بسیار ﺑﻴﺸﺘﺮ می‌شوند، البته درصورتی که روزه دارى ﺻﺤﻴﺢ و با رﻋﺎﻳﺖ رژﻳﻢ ﻏﺬاﻳﻰ ﻣﻨاسب در وﻋﺪه ﻫﺎى ﺳﺤﺮ و اﻓﻄﺎر باشد.
گذشته از آن، نخوردن و نیاشامیدن در خارج از فضای خانه که لازمه آن مراجعه به غذاخوری‌ها و کافه‌ها و برداشتن ماسک از روی صورت است، هم چنین حالت تعطیل یا نیمه تعطیل برخی فعالیت‌ها در این ماه که به حفظ شرایط قرنطینه کمک بیشتری می‌کند می‌تواند برگ برنده‌ای برای ماه مبارک رمضان باشد تا ان شاءا... در پایان آن شاهد فرونشستن تب موج چهارم کرونا باشیم.
اما وای به روزی که قرار باشد میهمانی‌های افطار و شب نشینی‌های بعد از آن یا مراسم معنوی ویژه این ماه بدون توجه به دستور‌های بهداشتی برگزار شود، برنامه‌هایی که اتفاقا با توجه به گرم شدن هوا می‌توان آن‌ها را به بهترین شکل و در فضای باز برگزار یا مانند سال گذشته از جایگزین‌های مناسب برای آن‌ها استفاده کرد نظیر:
- برنامه هاى معنوى که در شبکه هاى مختلف تلویزیونى و فضاهاى مجازى برگزار می‌شود
- پخش زنده اماکن متبرکه
- نرم افزارهاى تلاوت و ادعیه مختلفى که در بازار وجود دارد و به راحتی و بدون پرداخت هیچ گونه وجهى مى توان آن‌ها را روى گوشى تلفن همراه دانلود و در هر ساعتى از شبانه روز استفاده کرد.
- برگزاری جلسات خانوادگی تلاوت قرآن و ادعیه در خانه
روزه داری در شرایط کرونایی
هرسال با نزدیک شدن به ماه مبارک رمضان، افرادی که می‌خواهند روزه بگیرند و کسالتی دارند، گرفتار استرس و نگرانی می‌شوند. در بین این افراد، کسانی که بیماری مزمن دارند، تکلیفشان مشخص است و از رویه سال‌های قبل پیروی می‌کنند، ولی افرادی که از رمضان سال گذشته به بعد دچار مشکل شده اند، به طور معمول سردرگم می‌شوند، به ویژه در این شرایط کرونایی که بسیاری از افراد درگیر آن هستند. قبل از اینکه سر اصل مطلب برویم و درباره باید‌ها و نباید‌های روزه داری صحبت کنیم، یک قاعده کلی را برای همه بیان می‌کنیم. براساس فتوای بیشتر مراجع عظام تقلید از جمله آیت ا... خامنه ای: کسی که می‌داند روزه برای او ضرر دارد یا خوف ضرر داشته باشد، باید روزه را ترک کند و اگر روزه بگیرد صحیح نیست، بلکه حرام است، خواه این یقین و خوف از تجربه شخصی او حاصل شده باشد یا از گفته پزشک امین یا از منشأ عقلایی دیگر.
ملاک تأثیر روزه بر ایجاد بیماری یا تشدید آن و ناتوانی در روزه گرفتن هم تشخیص خود روزه دار درباره خودش است؛ بنابراین اگر پزشک بگوید روزه ضرر دارد، اما او با تجربه دریافته باشد که ضرر ندارد، باید روزه بگیرد. هم چنین اگر پزشک بگوید روزه ضرر ندارد، ولی او بداند روزه برایش ضرر دارد یا خوف ضرر داشته باشد، نباید روزه بگیرد. در صورت منع هم، اگر عقیده بیمار هم چنان بر این بود که روزه برایش ضرر ندارد و روزه گرفت و بعد فهمید روزه برای او ضرر داشته است، باید قضای آن را به جا آورد. پس مراقب باشید که نه ترک فریضه کنید و نه مرتکب فعل حرام شوید. در ادامه، برخی ممنوعیت‌های روزه داری برای بیماران مختلف را باهم مرور می‌کنیم.
بیماران کرونایی: افرادی که مبتلا به کرونا شده و بهبود یافته اند تا ۶ هفته نباید روزه بگیرند.
بیماران چشمی: افرادی که مشکلات انکساری چشم یا ضعف بینایی دارند برای روزه گرفتن مشکلی ندارند، اما مبتلایان به آب سیاه یا گلوکوم نباید روزه بگیرند، چون فشار داخل چشمشان زیاد است.
بیماران قلبی عروقی: روزه داری برای مبتلایان به مشکلات دریچه‌ای قلب منعی ندارد، هرچند باید با پزشک خود مشورت کنند. مبتلایان به نارسایی قلبی و افرادی هم که از کم خونی بافت قلب و درد قفسه سینه رنج می‌برند نباید روزه بگیرند، اما بیمارانی که به دلیل تنگی رگ‌های قلب عمل آنژیوپلاستی یا جراحی قلب انجام داده اند، با مشورت پزشک می‌توانند روزه بگیرند.
بیماران گوارشی: افراد مبتلا به اسهال و یبوست مزمن، روده تحریک پذیر و مشکلات سوءهاضمه بدون زخم و خون ریزی، منع روزه داری ندارند، اما کسانی که به تازگی آندوسکوپی کرده اند و برایشان تشخیص زخم معده و اثنی عشر داده شده است، نباید روزه بگیرند.
زنان باردار و شیرده: روزه گرفتن برای مادرانی که در ۳ ماه نخست بارداری خود هستند جایز نیست، اما مادران شیرده به شرط توانایی و با تشخیص خودشان می‌توانند روزه بگیرند.
بیماران مغز و اعصاب: بیمارانی که تشنج کنترل نشده دارند یا ممکن است بر اثر روزه داری دچار تشنج شوند و هم چنین بیمارانی که افزون بر دوز دارو، زمان تجویز دارو هم برایشان اهمیت دارد، نباید روزه بگیرند. افزون بر این، افرادی هم که به دلیل ماهیت بیماری شان یا درمان‌هایی مانند رادیوتراپی و شیمی درمانی مشکل ضعف مفرط عمومی دارند و با روزه داری بدتر می‌شوند نباید روزه بگیرند.
بیماران ریوی: بیماران مبتلا به آسم و برونشیت مزمن که با غلیظ شدن خلط، بیماری شان تشدید می‌شود، نباید روزه بگیرند، اما افرادی که از دارو‌های استنشاقی استفاده می‌کنند، می‌توانند روزه بگیرند.
بیماران کلیوی: بیمارانی که فشارخون کنترل نشده دارند یا کراتین خونشان در حد ٢ و بالاتر است و هم چنین افرادی که کلیه هایشان به طور مکرر سنگ سازی می‌کند یا پیوند کلیه انجام داده اند و هنوز یک سال از موعد پیوندشان نگذشته است، نباید روزه بگیرند. بیش از این زمان هم با مشورت پزشک منعی ندارد.
بیماران دیابتی: بیمارانی که نوسانات قندخون آن‌ها کنترل نشده است، کسانی که نیازمند تزریق انسولین هستند و دیابتی‌هایی که تجربه افت قند شدید دارند یا دیابتشان از بارداری است نباید روزه بگیرند.
نیازمندان به تزریق خون: بیمارانی که در بیمارستان یا دیگر مراکز درمانی، خون به آن‌ها تزریق می‌شود، نمی‌توانند روزه بگیرند. این افراد می‌توانند در روز‌هایی که خون دریافت نمی‌کنند، با نظر پزشک خود روزه بگیرند؛ و یک نکته مهم برای بخشندگان زندگی برخی با نگرانی از ضعف و بی حالی پس از اهدای خون، در این ماه از انجام این امر خداپسندانه خودداری می‌کنند.
راه حل پیشنهادی پزشکان برای این منظور این است که افراد روز قبل و بعد از اهدای خون در فاصله افطار تا سحر، مایعات زیاد به ویژه نوشیدنی‌های شیرین مانند شربت مصرف کنند تا حجم خون آن‌ها متعادل شود. از آنجا که روزه داری با اهدای خون منافاتی ندارد، اهداکنندگان می‌توانند در ماه مبارک رمضان و با دهان روزه هم به این عمل خداپسندانه اقدام کنند. هم چنین با توجه به اینکه آب بدن روزه دار در مقایسه با حالت عادی کمتر می‌شود، باید هنگام سحر غذا و مایعات کافی بخورد و در همان ساعت‌های اولیه روز به اهدای خون اقدام کند یا بعد از افطار این کار را انجام دهد، البته مشروط به اینکه افطار سبکی خورده باشد.
روزه داری با مصرف دارو
به طورکلی مصرف برخی دارو‌ها تداخلی با روزه داری ندارد. یعنی با وجود مصرف دارو هم می‌توانید با خیال راحت روزه بگیرید. در ادامه، به برخی از این دارو‌ها با جوانب احتیاط آن اشاره‌ای می‌شود.
- قطره‌های چشم، گوش و بینی به شرطی که دارو به حلق نرسد.
- همه دارو‌هایی که از طریق پوست جذب بدن می‌شوند یا به صورت موضعی اثر می‌کنند مانند کرم ها، پماد‌ها و پلاستر‌ها و مشمع‌های دارویی.
- انواع شیاف، پماد‌های مقعدی و کرم‌های واژینال.
- تزریقات زیرپوستی، عضلانی، مفصلی و حتی داخل رگی به استثنای تزریق محلول‌های غذایی و نیز دارو‌های تقویتی (نظر مراجع تقلید دراین باره متفاوت است).
- گاز اکسیژن که به صورت استنشاقی مصرف می‌شود.
- مصرف انواع دهان شویه، غرغره دارو یا اسپری‌های دهانی مانند دارو‌های آسم، به شرطی که چیزی به معده فرو برده نشود (نظر مراجع تقلید دراین باره متفاوت است).
- قرص‌های زیرزبانی مانند نیتروگلیسیرین (نظر مراجع تقلید دراین باره متفاوت است).
تغییر در الگوی مصرف دارو
مصرف دارو‌ها از ۲ الگوی ثابت پیروی می‌کنند. یعنی یا تنها یک بار در طول شبانه روز دارو مصرف می‌کنید یا مجبور هستید هر چند ساعت یک بار مصرف آن‌ها را تجدید کنید. در این شرایط، گاهی می‌توان با تغییرات کوچکی در الگوی مصرف دارو، روزه هم گرفت.
دوز منفرد در طول شبانه روز: اگر الگوی مصرف دارویی شما از این نمونه پیروی می‌کند، مشکلی با روزه داری نخواهید داشت، زیرا به راحتی می‌توانید ساعت مصرف داروهایتان را به فاصله زمانی بین افطار تا سحر منتقل کنید. در صورتی هم که لازم است داروهایتان را با معده خالی مصرف کنید، بهترین زمان مصرف، یک ساعت قبل از سحری است.
دوز چندگانه در طول شبانه روز: به طور معمول، بیمارانی که مجبور به مصرف روزی ۲ یا چند بار دارو هستند، نمی‌توانند روزه بگیرند، ولی ممکن است پس از مشورت با پزشک معالج خود بتوانند دارو‌های خود را در فاصله بین افطار تا سحر استفاده کنند. در موارد خاص هم ممکن است پزشک معالج با جایگزینی دارو‌های این بیماران با انواع طولانی اثر آن یا تعویض دارو با یک داروی مشابه با نیمه عمر طولانی تر، امکان روزه داری را برای این بیماران فراهم آورد.
توصیه‌های غذایی برای روزه داری بهتر
طبع شما با غذایی که می‌خورید رابطه‌ای مستقیم دارد. پس نمی‌توان یک نسخه واحد برای همه پیچید. قبل از هر چیز، یادتان باشد با وجود نزدیکی وعده افطار و سحر، هیچ یک را حذف نکنید. گذشته از آن، در هر ۲ وعده، متابولیسم بدن پایین و سرد است؛ بنابراین فرد نیازمند دریافت غذا‌های گرم است. با این تفاوت که افراد سردمزاج باید از غذا‌های گرم و خشک و افراد گرم مزاج از غذا‌های گرم و‌تر استفاده کنند. استفاده از غذا‌های سرد هم در صورتی که همراه با مصلحات باشد -در وعده سحر و البته نه به میزان زیاد- اشکالی ندارد.
- مصرف کربوهیدرات‌های مرکب مانند نان، عدس، جو، غلات، برنج، سیب زمینی، میوه، سبزیجات و حبوبات در وعده سحر که مدت طولانی تری برای هضم نیاز دارند، باعث می‌شود دیرتر گرسنه شوید.
- آب و آب میوه، عرقیجات گیاهی خنک و شربت‌های نگهدارنده آب مانند خاکشیر و تخم شربتی را به میزان زیاد و در فاصله بین افطار تا زمان خواب مصرف کنید تا آب مورد نیاز بدنتان تأمین شود.
- اگر در طول روزه ضعف می‌کنید، به غذای خود پروتئین بیشتری اضافه کنید.
- از مصرف غذا‌هایی که به طور معمول برایتان ناراحتی ایجاد می‌کنند و تغییرات ناگهانی و شدید در برنامه غذایی خود در طول ماه مبارک رمضان بپرهیزید.
- استفاده از مواد قندی ساده نظیر قند و شکر، غذا‌های پرچرب و پرادویه، سوسیس و کالباس، غذا‌های نفاخ مانند انواع آش، و زیاده روی در مصرف حلوا، شله زرد، زولبیا و بامیه از عادت‌های نادرست غذایی است که در ماه مبارک رمضان باید از آن‌ها به جد پرهیز کنید.
- در وعده افطار از غذا‌هایی استفاده کنید که راحت هضم می‌شوند، مانند حلیم بدون روغن، پوره سیب زمینی، انواع خورش یا خوراک‌های کم چرب نظیر خوراک مرغ همراه با سبزی‌های آب پز، انواع سوپ و آش رقیق و کم چرب، تخم مرغ و فرنی.
- ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﺬاﻳﻰ ﺣاوى وﻳﺘﺎﻣﻴﻦﻫﺎى A، D، E، C و ﻫﻤ ﭽﻨﻴﻦ آﻫﻦ و روى و ﺳﻠﻨﻴﻢ را ﻛﻪ ﺑﺮاى ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻃﺒﻴﻌﻰ ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻳﻤﻨﻰ ﺑﺪن و پیش گیری از اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ویروس ﻛﻮوﻳﺪ ١٩ لازم اند بیشتر مصرف کنید.
- با چای کم رنگ یا آب ولرم افطار کنید. وعده افطار بهتر است مانند صبحانه باشد: نان و گردو و پنیر کم نمک. هم چنین باید با وعده شام نیم ساعت فاصله داشته باشد.
- برای پخت غذا در وعده سحر، به جای سرخ کردن، از روش بخارپز یا آب پز استفاده کنید. مصرف ادویه را هم به کمترین میزان برسانید.
- اگر روزه اولی در خانه دارید، برای مشکل کم اشتهایی اش، مغزدانه‌های مختلف مانند پسته، بادام و گردو را با مقدار کمی نبات آسیاب و با شیر مخلوط کنید و به صورت هریره در وعده افطار یا سحر به او بدهید.
- اگر جزو گروه‌های حساس مانند بانوان باردار و شیرده یا سالمندان هستید، باید هنگام افطار و سحر بیش از دیگران به خورد و خوراک خود توجه کنید. برای اطمینان خاطر بیشتر هم بهتر است با یک متخصص تغذیه مشورت کنید.