شیما سیدی| چونان شمشیر دو لبه است؛ از یک سو رواج آن می تواند به اشتغال زایی و بهبود وضعیت امروزی روستاها کمک کند و از سوی دیگر حضور گردشگران ناآگاه ممکن است حتی به نابودی محیط زیست روستاها منجر شود. از همین روست که باید برای ترویج «گردشگری روستایی و عشایری» با احتیاط و آگاهی قدم برداشت. شاید اولین گام انتخاب صحیح نوع گردشگران باشد. بی شک این سبک گردشگری به افرادی که طرفدار گردشگری لوکس هستند و ترجیح می دهند شب را در هتل 5ستاره بگذرانند، توصیه نمی شود. گردشگری روستایی و عشایری که امروزه طرفداران بسیاری در دنیا پیدا کرده است به افرادی توصیه می شود که عاشق طبیعت و کسب تجربه های جدیدند. آن ها حاضرند برای دیدن و امتحان کردن طریقه دوشیدن یک گاو یا پخت یک نان محلی و نوشیدن آبمیوه های ارگانیک و کاشت دانه و برداشت میوه در باغات، پول های خوبی بپردازند و به جای هتل چند ستاره، در یک اقامتگاه بوم گردی اسکان کنند. به بهانه روز روستا و عشایر نگاهی خواهیم داشت به فرصت ها و تهدیدهای این سبک گردشگری برای روستاییان و خاطرات و مخاطرات اهالی روستاهای مختلف خراسان رضوی در برخورد با گردشگران.
آسیب هایی که با حضور گردشگران ایجاد شده است
در طول یک سال گذشته به روستاهای متعددی در سطح استان سفر کردیم و از خاطرات روستاییان در برخورد با گردشگران شنیدیم. گرچه برخی از روستاها توانسته اند با ساخت اقامتگاه بوم گردی و رستوران توفیقات نصف و نیمه ای از حضور گردشگران کسب کنند، هنوز راه بسیار درازی تا رسیدن به نقطه مطلوب گردشگری روستایی و عشایری در پیش است. متأسفانه امروزه به دلیل نبود فرهنگ مناسب گردشگری روستایی، خطرات این نوع گردشگری بیشتر از آورده های آن نمایان است. این را می توان به روشنی از میان خاطرات اهالی روستاهای مختلف در برخورد با گردشگران شنید.
بوژان، نیشابور
ریختن زباله و ورود بی اجازه به باغ
بوژان روستای زیبایی در دامنه های بینالود است که هرساله تعداد زیادی از گردشگران به آن سفر می کنند. این روستا با استقرار یک پایگاه عوارضی آخر هفته ها هزینه ای برای ورود به روستا دریافت می کند و به نظر می رسد این امر موجب درآمدزایی روستا شود، اما دهیار و اهالی روستا گله های فراوانی از حضور گردشگران دارند. دهیار معتقد است: گردشگران هنگام حضور در روستا زباله های خود را در طبیعت رها می کنند و هزینه جمع آوری این زباله ها بسیار بالاتر از هزینه دریافتی برای ورودی است، دولت هم کمک چندانی نمی کند. مردم نیز از ورود بی اجازه گردشگران به باغ ها و جمع آوری محصولاتشان گله دارند. همچنین پارک خودروهای گردشگران در مقابل خانه روستاییان معضل دیگری است.
دیزباد بالا، نیشابور
جمع آوری نامناسب گیاهان دارویی
دیزباد بالای نیشابور، روستای بسیار متمدنی است که اهالی آن به شدت بر روی نگهداری از محیط زیست حساس اند. آن ها تنها دوستدار گردشگرانی هستند که به محیط زیست احترام می گذارند. اما متأسفانه برخی از گردشگران با جمع آوری نامناسب گیاهان دارویی، پوشش خاک را از بین می برند. برخی دیگر نیز با آتش زدن چوب و برگ درختان به محیط زیست آسیب می رسانند. حتی برخی نیز برای شکار قدم به این منطقه محافظت شده حیات وحش می گذارند.
سربرج، طرقبه
سروصدای آزاردهنده گردشگران
سربرج روستایی در محور خلج است که به واسطه شهرت «جنگل جیغ» در نزدیکی آن، میزبان گردشگران فراوانی است. اما بیشتر این گردشگران که به واسطه شنیدن داستان های ترسناک، برای گذراندن اوقات همراه با ترس و خنده قدم به جنگل جیغ می گذارند، گاه بدون رعایت حقوق اهالی روستا تا نیمه های شب صدای بلند خنده هایشان در فضا می پیچد و همین امر موجب آزردگی روستاییان از حضور گردشگران می شود.
مغان، طرقبه
ترافیک و شلوغی
شهرت غار مغان موجب شده است هر هفته گردشگران فراوانی راهی این روستای پلکانی زیبا در انتهای خلج شوند. اما متأسفانه به دلیل آماده نبودن زیرساخت ها هنوز خیابان های باریک این روستا کشش استقبال از این حجم گردشگر را ندارد و در نتیجه روستاییان هر هفته شاهد ترافیک فراوان در کوچه های منتهی به غار مغان و پارک خودروهای گردشگران در مقابل خانه هایشان هستند. از آن سو به دلیل آماده نبودن زیرساخت های گردشگری همچون اقامتگاه بوم گردی، رستوران و... معمولا گردشگران همه مایحتاجشان را همراه خود می برند و عملا حضور آنان جز ایجاد مزاحمت هیچ نفع و سودی برای روستاییان ندارد.
کنگ، طرقبه
بی احترامی به فرهنگ روستا
روستای کنگ در انتهای کمربندی امام خمینی(ره) طرقبه از جمله روستاهایی است که حالا دیگر آوازه اش در ایران پیچیده و گردشگران بسیاری از سراسر دنیا قدم به این روستا می گذارند. اما در کمال شگفتی بیشتر اهالی این روستا از پوشش نامناسب ایرانی ها گله دارند. آن ها معتقدند گردشگران خارجی هنگام حضور در روستا به سنت ها و عقاید مردم روستا احترام می گذارند و با پوشش مناسب در روستا حضور می یابند اما برعکس در برخی موارد خبری از این احترام در میان هم وطنان نیست. همین امر موجب شده است برخی از اهالی روستا در مقابل حضور گردشگران جبهه بگیرند. ریختن فراوان زباله در محیط روستایی که امکان تردد ماشین در آن وجود ندارد، از دیگر مشکلات حضور گردشگران است.
کلاته ابراهیم خان، گراخک ؛ شاندیز
ویلاسازی ها بافت روستا را از بین برده است
تبدیل طرقبه و شاندیز به منطقه گردشگری بدون داشتن برنامه ای صحیح برای جذب سرمایه های سرمایه گذاران موجب شده است بسیاری از شهرنشینان با ساخت ویلا بافت معماری و فرهنگی این روستاها را به هم بریزند.
شاید با حضور گردشگران این آسیب ها ایجاد نمی شد
البته که گردشگری روستایی تنها مخاطراتی که برشمردیم نیست، بلکه برنامه ریزی صحیح برای این سبک گردشگری می تواند به حال و روز بسیاری از روستاهای ایران و خراسان کمک کند. در زیر مروری خواهیم داشت بر تأثیراتی که گردشگری می تواند بر روستاهای این استان بگذارد و از بروز برخی از آسیب ها جلوگیری کند.
گاه ، چناران
سرقت در خلوت
وارد روستای گاه چناران که بشوید خواهید دید سارقان از خلوتی و نبود گردشگران سوءاستفاده کرده و با خیال راحت به جان بنای تاریخی مشهور به «خواجه عبدالرزاق» واقع در بالای تپه مشرف به روستا افتاده و حتی استخوان های فرد مدفون در آن را به یغما برده اند. حال آنکه اگر گردشگران در این روستا حضور داشتند و مردم طعم حضور آنان را لمس می کردند بی شک متوجه فایده این اثر باستانی برای روستایشان می شدند و با دقت بیشتری از آن مراقبت می کردند.
پیوه ژن، مشهد
مهاجرت در بیکاری
پیوه ژن روستایی زیبا در بخش احمدآباد شهرستان مشهد است که بیشتر ساکنان آن به شغل جواهرسازی مشغول اند. متأسفانه به دلیل صادر نشدن مجوز ایجاد کارگاه جواهرسازی در روستا، بسیاری از جوانان این روستا به شهر مهاجرت کرده اند. در حالی که آنان بسیار به روستای خود عشق می ورزند و بارها نیز درخواست ایجاد کارگاه در روستا را داده اند اما مورد موافقت مسئولان واقع نشده است. آنان معتقدند ایجاد کارگاه های جواهرسازی و شهرت روستا به «دهکده جواهر» نه تنها از مهاجرت جوانان روستا به شهر جلوگیری می کند که می تواند جاذبه گردشگری منحصر به فردی نیز برای این روستا باشد.
چشمه پونه و قلعه سرهنگ مشهد
هرز رفتن هرکاره
روستاهای چشمه پونه و قلعه سرهنگ در حاشیه بولوار نماز که امروز به شهر پهلو می زنند، علاوه بر برخورداری از چشمه های متعدد و طبیعت زیبا، از دیرباز محل کسب روزی هنرمندان هرکاره ساز بوده اند. هنوز هم با سفر به این روستاها می توان مراحل کامل برداشت سنگ هرکاره، درست کردن ظروف و حکاکی و نقاشی بر روی آن را مشاهده کرد. از آنجایی که مشهد از دیرباز به هرکاره سازی مشهور بوده تماشای مراحل مختلف تهیه این سنگ می تواند علاوه بر اینکه برای گردشگران جذاب است به بهبود اوضاع اقتصادی و زیرساخت های این روستاها نیز کمک کند و از تبدیل فضای آن به برج ها و ویلاها، اتفاقی که امروز تا پای این روستاها رخ داده است، جلوگیری کند.
بکاول، تربت حیدریه
روستای سالمندان
جمعیت امروزی این روستا را بیشتر افراد مسن تشکیل می دهند، زیرا به دلیل نبود کار و امکان پیشرفت، بسیاری از جوانان ترجیح می دهند مهاجرت کنند و زندگی را در شهر ادامه دهند. در نتیجه این وضع امروز جمعیت کهن سال دیگر توان رسیدگی به باغات و کشاورزی را ندارند و روستا به جای مولد بودن تبدیل به مصرف کننده شده است. بسیاری از روستاییان از بی استفاده ماندن زمین کشاورزی شان در طول سال های گذشته و یا ماندن میوه به درخت می گویند.
فرصت های گردشگری روستایی (برای روستاییان)
بهبـود زیرسـاخت های روستا
ایجاد فرصت های شغلی
بهبود درآمد روستاییان
بازگشت نسل جوان به روستا
پیشرفت اجتماعی و فرهنگی
بقای فرهنـگ و رسوم سنتی
حفظ و آبادانی مناطق تاریخی و طبیعی
فرصت های گردشگری روستایی (برای شهرنشینان)
کاهش مهاجرت به شهر و مهار حاشیه نشینی
ایجاد مکان های گردشگری بیشتر در نزدیکی شهر
افزایش فرصت سفرهای یک روزه و چند روزه داخلی با هزینه مناسب
کاهش بار ترافیکی در یک مسیر خاص و توزیع سفر در کل استان
کدهای رفتاری در گردشگری روستایی
به حریم شخصی خانه ها و باغات روستا بدون اجازه وارد نشوید و از میوه ها نچینید.
از ریختن زباله در معابر و اطراف روستا بپرهیزید.
از محصولات روستایی خرید کنید و سعی کنید نقشی در اقتصاد روستایی ها داشته باشید.
بدون اجازه از روستاییان به ویژه زنان عکس نگیرید.
اگر جشنی در روستا برپا بود سعی کنید اجازه گرفته و در جشن شرکت کنید.
در هنگام اقامت در روستا باید به آداب و رسوم روستاییان اهمیت داد.
به کودکان روستایی کمک مالی نکنید زیرا با این کار آن ها به تکدی گری عادت خواهند کرد.
تهدیدهای گسترش گردشگری روستایی بدون برنامه
از بین رفتن محیط زیست روستا به دلیل فرهنگ نامناسب گردشگران
گسترش ویلاسازی به دلیل نبود برنامه برای سرمایه گذاران
تحمیل هزینه بدون هیچ گونه آورده مالی برای روستاها به دلیل آماده نبودن زیرساخت ها
به وجود آمدن برخوردهای فرهنگی میان گردشگران و روستاییان
تجاوز گردشگران به محوطه باغ های روستاییان
حضور گردشگران با ظاهر نامناسب در روستاها و تأثیر بر فرهنگ روستا