همین هفته قبل بود که برای دیدن وضعیت خانواده ای در حاشیه شهر مشهد، به خانه آن ها رفتیم. وضعیت همان چیزی بود که انتظار داشتیم، همان چیزی که بارها و بارها در برخورد با خانواده های نیازمند دیده ایم؛ خانه ای رنگ و رو رفته، اثاثی اندک، یخچالی خالی، قبض هایی پرداخت نشده و اخطار گرفته، مادری که غم عالم را می شود در تک تک کلمه ها و جمله هایش دید و خلاصه مجموعه ای از بدبختی های ریز و درشت که گاهی بعضی از آن ها را می توان درمان کرد و گاهی کاری از دستمان بر نمی آید. برای مثال اینکه پدر خانواده گذاشته و رفته است پی کار خودش و همسرش را با 5 بچه رها کرده را چگونه می توان درمان کرد؟ اصلا نبودن پدر را چگونه می توان سر و سامان داد؟ و چراهایی دیگری از این دست.
در این میان اما آنچه بیشتر از همه اهمیت دارد وضعیت کودکان این گونه خانواده هاست.
به طور معمول در این خانواده گاهی به دلیل مجموعه ای از عوامل، از جمله بحث مالی و تنگناهایی که خانواده با آن روبه روست، کودکان از ادامه تحصیل باز می مانند و باید قبل از رسیدن به سن قانونی نان آور خانواده بشوند. بعضی از این بچه ها شاگرد مغازه ای می شوند، بعضی از آن ها ضایعات جمع می کنند، بعضی از آن ها برای کار کردن کنار مادرانشان به سر زمین های گوجه و سبزی و ... برده می شوند یا به طریق دیگری از آن ها استفاده می شود.
در این ســــال هایی که در قالب
«گروه کارهای خوب» با خانواده های بسیاری روبه رو هستیم، بارها با این گونه کودکان روبه رو شده ایم. یادم هست سال قبل که برای تعدادی از کودکان بازمانده از تحصیل کلاس درسی راه اندازی کرده بودیم، در میانه راه شاهد رفتن دو سه نفری از پسرها برای کار به تهران بودیم که گاهی یکی دو ماهی رفتن و برگشتن آن ها طول می کشید. در موردی دیگر به فرزند خانواده ای که کار او جمع کردن ضایعات شده بود پیشنهاد دادیم که هزینه ای به او بدهیم تا بتواند جایی شاگردی کند و شغلی مناسب برای آینده یاد بگیرد به شرط اینکه درسش را شبانه ادامه بدهد، اما او ترجیح داد ضایعات جمع کند، در بعضی از مواقع هم گروه خیریه ما نتوانست خواسته مالی خانواده را برای نرفتن نوجوانش به بازار کار برآورده کند و آن نوجوان درس خواندن را از دست داد. اما سؤال اصلی این است کدام روش می تواند کمکی مستمر و مؤثر برای این گونه کودکان باشد تا هم از کار کردنی که نیاز مبرم خانواده است نمانند و هم درس خواندن را کنار نگذارند؟
به نظرم در بین خیریه های مختلفی که در جایی چون مشهد فعالیت می کنند، جای خیریه هایی که این دو مشکل بچه های بازمانده از تحصیل و کارگر را هم زمان حل کنند خالی است. باید خیریه هایی را تعریف کرد که این دو مشکل را به شکل آبرومند و به شکلی مناسب با سن و سال کودکان و نوجوانان حل کنند. در قالب این خیریه ها می توان هم شغل و کاری پاره وقت را برای نوجوانان تعریف کرد که درآمدی باشد برای خانواده های آن ها و هم فرصتی برای آن ها فراهم کرد تا بتوانند درس بخوانند. شاید از نظر بعضی ها این پیشنهاد ظالمانه به نظر برسد که کودک یا نوجوانی هم کار کند و هم درس بخواند، اما باید پذیرفت واقعیت زندگی بسیاری از این کودکان و نوجوانان همین است که برای کار کردن و کمک خرج خانواده بودن، از درس و مدرسه می مانند، اما به طور حتم با تعریف برنامه ای اصولی می توان به آن ها کمکی اصولی هم کرد.