مصرف دخانیات به هر شکلی که باشد در شرایط کنونی که ویروس کووید ۱۹ مستقیم دستگاه تنفسی بیماران را نشانه می‌رود، کاری بسیار خطرناک است.
معصومه متین نژاد | شهرآرانیوز؛ تا همین سه چهار دهه پیش، قلیان سرجهازی هردختری بود که می‌خواست راهی خانه بخت شود. اصلا یکی از ملاک‌هایی محسوب می‌شد که با چاق کردن آن آمادگی دختر‌ها را برای ازدواج محک می‌زدند. خوشبختانه از این زمان به بعد، به اسم سنتی بودن و از مد افتادن قلیان کشیدن، بساط آن از خانه‌ها برچیده شد و کم کم سیگار با برچسب و پز روشن فکری جای آن را گرفت. خیلی زود سر و کله بقیه اعضای خانواده دخانیات هم پیدا شد و با اینکه هیچ تبلیغ مستقیمی برای فروش یا مصرف آن‌ها صورت نمی‌گرفت و حتی رسانه‌ها پی درپی از آسیب‌های آن می‌گفتن، بین همه اقشار جامعه از زن و مرد گرفته تا خرد و کلان، جای خود را باز کردند، تا جایی که امروز آمار مصرف دخانیات در کشورمان به حد هشدار رسیده است.
گذشته از این، مصرف دخانیات به هر شکلی که باشد در شرایط کنونی که ویروس کووید ۱۹ مستقیم دستگاه تنفسی بیماران را نشانه می‌رود، کاری بسیار خطرناک است. در روز جهانی مبارزه با مصرف دخانیات به سراغ دکتر سید جواد سیدی رفتیم، یکی از پزشکان دارای فوق تخصص ریه در شهرمان که سابقه همکاری با مراکز ترک دخانیات را هم دارد. در ادامه، چکیده‌ای از این گفت وگوی مهم را باهم می‌خوانیم.
دخانیات و هزار و یک عارضه آن
مصرف دخانیات سالیانه مرگ ۶۰ هزار هم وطن را در کشورمان رقم می‌زند که ۳۰ درصد آن‌ها به دلیل ابتلا به سرطان و بیماری‌های تنفسی است. اشتباه نکنید. دخانیات فقط به سیستم تنفسی آسیب نمی‌رساند، بلکه بیشتر اندام‌ها و بافت‌های بدن را درگیر می‌کند. این عوارض می‌تواند مستقیم یا غیرمستقیم باشد. برای نمونه، دخانیات در ایجاد بیماری‌های قلبی عروقی هم نقش مهمی دارد، بیماری‌های غیرواگیری که عامل یک سوم مرگ ومیر‌های دنیاست یا سبب ایجاد سندرم مرگ ناگهانی در نوزادان دارای والدین سیگاری می‌شود. برای اینکه به عمق فاجعه پی ببرید، در ادامه به تعدادی از این بیماری‌های شایع اشاره می‌کنیم.
دخانیات اعصاب مرکزی بدن را به ۲ صورت درگیر می‌کنند: هم وابستگی روانی و هم جسمی. احساس سرخوشی و انرژی کاذبی که بیشتر افراد پس از مصرف دخانیات درباره آن صحبت می‌کنند به همین اثر دخانیات برمی گردد که مدت کوتاهی پس از تجزیه شدن مواد محرک آن و ازبین رفتن اثرش، بدن افول و شروع به هشدار برای دریافت میزان بیشتری از این ماده خواهد کرد. این به معنای اعتیاد بدن به آن ماده دخانی است که با تغییر خلق، پرخاشگری، بی حوصلگی و ... همراه است. لخته شدن خون و سکته‌های مغزی را هم باید از آسیب‌های جدی‌ای به حساب آورد که دخانیات به سیستم عصبی وارد می‌کنند.
سیستم تنفسی عضو دیگری است که بیشترین تأثیر را از مصرف دخانیات استنشاقی می‌پذیرد: عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی و تحتانی از شایع‌ترین این مشکلات است که در قسمت فوقانی خودش را با کیپ شدن بینی به دلیل تجمع ترشحات پشت سینوس‌ها و التهاب و عفونت حلق و لوزالمعده و ابتلا به برونشیت مزمن نشان خواهد داد. فلج شدن مژک‌های تنفسی، ابتلای زیاد به عفونت‌های ویروسی مانند سرماخوردگی، آنفلوآنزا و کرونا، ازکارافتادگی ریه، کاهش سطح تبادل اکسیژن در بدن و در نتیجه کبودی بافت‌هایی مانند لب و ناخن، تنگی نفس و افزایش بیماری‌های حساسیتی مانند آسم را هم باید از عفونت‌های شایع دستگاه تنفسی تحتانی دانست. به همه این بیماری‌ها انواع سرطان‌های ریه را هم اضافه کنید تا مجموعه بیماری‌های تنفسی کامل‌تر شود.
مصرف نیکوتین در درازمدت سبب افزایش قندخون و ایجاد مقاومت به انسولین در بدن می‌شود: افزون بر این، نیکوتین سطح کلسترول را هم بالا می‌برد و با انقباض رگ‌های قلبی عروقی سبب کاهش سطح تبادل اکسیژن در بدن و لخته شدن خون در رگ‌ها و درنهایت سکته قلبی خواهد شد. هم چنین عملکرد بطن چپ هم در طولانی مدت دچار اختلال می‌شود.
دستگاه گوارش عضو دیگری است که اگر بیش از دستگاه تنفسی آسیب نبیند، کمتر هم نخواهد دید: کاهش اشتها، تلخی دهان، ابتلا به انواع سرطان معده و روده و دهان و دندان، انواع زخم‌های سیستم گوارشی، التهاب لثه و دهان و درنتیجه بوی بد دهان، خرابی دندان‌ها و تیرگی لب‌ها را هم باید از آسیب‌های جدی دخانیات بر دستگاه هاضمه دانست.
ابتلا به پیری زودرس با ازبین رفتن خاصیت الاستیکی پوست و بروز تیرگی و سیاه شدن پوست و ناخن را هم باید از آثار مستقیم مصرف دخانیات بر پوست دانست.
دستگاه تولیدمثل هم تأثیر منفی زیادی می‌پذیرد: نظیر ابتلا به سرطان رحم، دهانه گردن رحم و تخمدان، تنبلی تخمدان و بروز ناباروی در مردان و زنان با کاهش حرکت تخمک و اسپرم برای انجام عمل لقاح از تاثیرات منفی دخانیات است.
آخرین یافته‌ای که پژوهشگران درباره تأثیر دخانیات بر سلامتی اعلام کرده اند ارتباط مستقیم مصرف دخانیات با تضعیف دستگاه ایمنی و افزایش شدت ابتلا به بیماری کووید۱۹ است، زیرا ریه‌های این افراد در مقایسه با دیگران بسیار ضعیف و حساس عمل می‌کند. در صورت ابتلا هم نشانه‌ها و عوارش شدیدتری را نشان می‌دهد. هم چنین به دلیل لمس زیاد دست و صورت در این افراد، خطر ابتلا به کرونا هم به شدت افزایش می‌یابد.
دخانیات فقط سیگار نیست
اجازه بدهید در همین شروع، گشتی در دنیای دخانیات بزنیم و ببینیم چه خبر است و چرا کشیدن حتی یک نخ سیگار یا چند پک قلیان هم تا این حد می‌تواند آسیب زا باشد. به گفته محققان حوزه سلامت، تاکنون در دود سیگار، یکی از اعضای مهم خانواده دخانیات، ۵۰۰۰ ماده سمی شناسایی شده است، ترکیباتی که با سوختن توتون آزاد می‌شوند و مستقیم و غیرمستقیم سلامت ما را نشانه می‌روند.
قلیان عضو مشهور بعدی این خانواده و بدتر از سیگار است. محققان عوارض آن را ۱۷ برابر بیش از سیگار می‌دانند، چون پک‌هایی که به آن زده می‌شود بسیار عمیق‌تر و مرطوب است و قدرت ته نشینی و چسبندگی بسیار بیشتری در سلول‌های ریه دارد. انفیه را باید عضو دیگری از خانواده دخانیات دانست که عامه مردم از آن برای باز کردن مجاری تنفسی شان استفاده می‌کنند. مصرف انفیه هم آسیب‌ها و خطرات خاص خودش را دارد که اکنون فرصت پرداختن به آن نیست.
پیپ و سیگار برگ هم که در ایران کمتر از آن‌ها استفاده می‌شود، اشکال متفاوتی از مصرف توتون و تنباکو هستند، دخانیاتی که آسیبشان به همان اندازه سیگار و شاید هم بیشتر باشد. در آخر هم می‌رسیم به سیگار‌های منتول دار که حکم طعم و مزه برای سیگار‌های معمولی را دارند و فقط بوی نامطبوع توتون را از آن‌ها می‌گیرند. افزون بر همه این ها، دخانیات اعضای دیگری هم دارد که کمتر شناخته شده است، مانند روان گردان‌های استنشاقی که امروز قصد پرداختن به آن‌ها را هم نداریم.
کودکان، دومین قربانیان دخانیات
هیچ پدر و مادری راضی نیست خاری در پای فرزندش فرو رود، ولی اینکه چه گونه والدین سیگاری یا قلیانی حاضر می‌شوند با سلامت جسم و روان فرزندشان بازی کنند، جای تعجب است. متأسفانه بسیاری از والدین با این تصور که اگر در جایی که کودکان حضور ندارند، یعنی در محیط خارج از خانه و در فضای باز، سیگار یا قلیان بکشند، آسیبی به فرزندشان نمی‌رسد، با سلامت بچه‌ها بازی می‌کنند.
بررسی‌های پژوهشگران حوزه سلامت نشان می‌دهد حتی اگر خارج از خانه دخانیات مصرف کنید، باز بقایای مواد سمی و مضر آن روی لباس و سر و صورتتان خواهد نشست، موادی که تا ۸۰ درصد می‌تواند وارد بدن و سیستم ضعیف تنفسی کودکان شود. ابتلا به آسم و عفونت‌های گوش و حلق و بینی معمول‌ترین آسیبی است که این کودکان می‌بینند. همین مطالعات نشان می‌دهد ابتلا به سندرم مرگ ناگهانی نوزادان هم در والدین سیگاری بسیار بیشتر است. این نوزادان به ظاهر بسیار سالم هستند، اما به دلیلی نامعلوم فوت می‌کنند.
نکته دیگری که حتم داریم شنیدنش برای شما که این روز‌ها همه سعی و تلاشتان آن است که از فرزندانتان نابغه بسازید جالب است: اینکه هوش بچه‌های والدین سیگاری در مقایسه با دیگر کودکان کمتر خواهد شد و این موضوع به طور مستقیم روی میزان موفقیت‌های تحصیلی و آینده شغلی آن‌ها اثرگذار خواهد بود.
راهکاری اصولی برای ترک دخانیات
اگر به دنبال ترک سیگار، قلیان یا هر ماده دخانی دیگری هستید، تا زمانی که انگیزه لازم و تصمیم جدی برای ترک آن نداشته باشید، راه به جایی نمی‌برید، چون با هرگونه تغییر و بهانه‌ای دوباره به سراغ آن برمی گردید. اما اگر تصمیم شما برای این موضوع جدی است و احساس می‌کنید از نظر روانی هم به آن وابستگی پیدا کرده اید، حتما به یکی از مراکز ترک دخانیات، زیر نظر مراکز بهداشتی مراجعه کنید تا پزشک برایتان اصولی نسخه بپیچد.
خوبی این مراکز این است که در صورت نیاز، افزون بر دارودرمانی و استفاده از جایگزین‌های مناسب، از نظر روانی هم روی شما کار می‌شود تا احتمال بازگشتتان به صفر برسد. در این مراکز، جز اصلاح سبک زندگی، نظیر تغذیه و ورزش، از روش‌های درمانی مانند طب سنتی و سوزنی هم استفاده می‌شود.
قید ممنوعیت برای خوش صدا‌ها
این روز‌ها برخی از افرادی که به طور مستقیم نان صدایشان را می‌خورند مانند خواننده‌ها و مداح‌ها هم به زمره مصرف کنندگان دخانیات پیوسته اند، البته با یک بهانه زیبا و آن اینکه سیگار و قلیان صدایشان را بهتر می‌کند. البته پر بیراه هم نمی‌گویند، چون در کوتاه مدت این اتفاق می‌افتد، ولی خیلی زود ورق برمی گردد و صدا با صدمه زدن نیکوتین و تنباکو به تار‌های صوتی، خش دار و خراب می‌شود. گذشته از اینکه خودشان را هم در معرض انواع سرطان‌های حلق و حنجره قرار می‌دهند.
افزون بر این، دخانیات با کاهش حجم ریه‌ها و کمبود اکسیژن سبب می‌شوند فرد نتواند صدایش را بیش از اندازه معینی بکشد و این یعنی تعطیلی همه آنچه تا حالا برای به دست آوردن آن زحمت کشیده است. در عوض این افراد می‌توانند برای افزایش حجم ریه هایشان از قلیان بدون تنباکو و زغال استفاده کنند که هیچ عارضه‌ای برای سلامتی ندارد.
علت گرایش زیاد به مصرف دخانیات
گرایش به مصرف دخانیات مانند خیلی از پدیده‌های اجتماعی، موضوعی تک بعدی نیست و اگر قرار باشد علتی را برای آن بیابیم باید به مجموعه‌ای از دلایل اشاره کنیم، مانند:
- در دسترس بودن دخانیات به ویژه قلیان برای گروه‌های سنی مختلف
- زیاد بودن فشار‌های عصبی و روانی به دلیل شرایط زندگی و وضعیت بد اقتصادی
- مشکلات اجتماعی
- قبح کمتر مصرف دخانیات در مقایسه با سایر مواد مخدر و برخورد کمتر با آن
- خودنمایی و الگوبرداری در نوجوانی
- خودنمایی و پز‌های اجتماعی در گروه‌های خاص مانند شاعران و نویسندگان
- وقت گذرانی و خوش گذرانی
- علاقه به داشتن تجربه‌های جدید
- عرف و عادی شدن برخی از رفتار‌ها
- قیمت کم و مالیات کمتر
نکاتی برای ترک دخانیات
*مصرف زنجبیل، جو دوسر، شیرین بیان، گیاه گل مخمل، فلفل قرمز، علف چای، جینسینگ، گل ساعتی و سنبل الطیب در روند ترک دخانیات کمک کننده هستند.
*برخی جایگزین‌های سیگار مانند آدامس بدون نیکوتین برای ترک جواب می‌دهند، ولی برخی از آن‌ها مانند سیگار‌های الکترونیک عوارض جدی به جا می‌گذارند و هرگز توصیه نمی‌شوند.