کاظم کلانتری | شهرآرانیوز - احتمالا شب پیش برای دقایقی نتیجه بازی دانمارک و فنلاند مثل یک آلزایمر موقتی از حافظه دنبال‌کنندگان بازی‌های جام ملت‌های اروپا محو شد؛ دلیل این فراموشی و بهت کسی بود که در پایان این مسابقه به عنوان مهم‌ترین بازیکن بازی انتخاب شد. کریستین اریکسون از نیمه دوم به بعد روی تخت بیمارستان بود؛ او نه به دلیل عملکردش بلکه به دلیل ایست قلبی و قلب‌های زیادی که همراه او بودند بازی دیشب را به نام خودش ثبت کرد. او حالا به گفته پزشک تیم دانمارک وضعیت خوبی دارد، ولی چرا ایست قلبی او و برگشتش به زندگی مهم است؟
فوتبال با ۲۶۰میلیون بازیکن رسمی و ثبت‌شده، ۲۰۸ اتحادیه ملی و میلیارد‌ها بیننده تلویزیونی محبوب‌ترین ورزش دنیاست. از ۲۶۰ میلیون بازیکن این ورزش تعداد محدودی به سطح حرفه‌ای می‌رسند، ستاره می‌شوند و البته الگویی برای زندگی جوانان سراسر دنیا. پس وقتی یک فوتبالیست جوان، سالم، قوی و محبوب در زمین بازی تسلیم ایست قلبی ناگهانی می‌شود - به‌ویژه که تصویر او در تلویزیون به‌صورت زنده هم پخش می‌شود- این اتفاق غم‌انگیز تأثیرات فاجعه‌باری برای خانواده، طرفداران و فوتبال‌دوستان و تمام مردم دنیا خواهد داشت. چنین واقعه غم‌انگیزی فراتر از تصور یا انتظار بیشتر مردم، در حافظه تاریخ فوتبال باقی می‌ماند. آیا می‌توانید تصویر چشمان ویوین فوئه، بازیکن کامرون، را از ذهنتان پاک کنید؟
در فوتبال حرفه‌ای ورزشکارانی حضور دارند که در اوج سلامت و موفقیت هستند. افتادن ناگهانی آنها مقابل چشم میلیون‌ها بیننده از دست رفتن روحیه جمعی دنیاست؛ یک شوک عظیم به جامعه انسانی و ضربه‌ای مهلک به روح سرزنده و شاداب فوتبال. بازیکنان تیم دانمارک در آن لحظه دور نَفْس مقدس بازی فوتبال و برای محافظت از آن حلقه زده بودند. پس قابل درک است که مسئولان شبکه بی‌بی‌سی در مقابل اعتراض گسترده مردم به ادامه پخش زنده بازی دیشب و نمایش تصاویر تراژیک به زمین افتادن اریکسن در زمین فوتبال و عمل احیای قلب او مجبور به عذرخواهی شوند.
شاید نتیجه استدلال خیلی‌ها درباره بازیکنان فوتبال این باشد که: آنها ورزشکارانی قوی هستند؛ پس سالم‌ترین انسان‌های دنیا هم به حساب می‌آیند. اما جالب است بدانید در سال ۲۰۲۰ و ابتدای سال ۲۰۲۱ حدود 10 بازیکن طی مسابقات رسمی فوتبال براثر ایست قلبی فوت کرده‌اند. براساس آمار فیفا ایست قلبی طی ده سال گذشته هر ماه جان یک فوتبالیست را گرفته است.
ایست ناگهانی قلب یک نارسایی غیرقابل‌پیش‌بینی است که طی آن قلب پمپاژ خون را متوقف می‌کند. این اتفاق معمولا بدون هشدار در هر زمان و هر مکانی می‌تواند روی دهد؛ حتی اگر بدن فرد کاملا سالم به نظر برسد.
فیفا بعد از مرگ مارک ویوین فوئه، بازیکن تیم کامرون، در جریان بازی‌های جام کنفدراسیون‌ها (۲۰۰۳)، تمهیداتی برای پیشگیری از این نوع اتفاق‌ها و افزایش آگاهی بازیکنان در این رابطه انجام داد. در سال ۲۰۰۶، فیفا دستورالعمل «ارزیابی پزشکی پیش از مسابقه»(PCMA) را تنظیم کرد تا ناهنجاری‌های قلبی-ریوی بازیکنان تشخیص داده شود. فیفا علاوه بر این، آموزش‌هایی برای بازیکنان، تیم‌های پزشکی، داوران و ناظران فیفا در نظر گرفته است تا آنها بتوانند در مواجهه با ایست قلبی بازیکنان حین بازی فوتبال اقدامات لازم را انجام دهند. فیفا در سال ۲۰۱۶ یک دوره رایگان برای پزشکان در نظر گرفت که دو سرفصل آن مربوط به احیای قلبی-ریوی می‌شد. فدراسیون بین‌المللی فوتبال سال ۲۰۱۸ هم کمپین آگاهی‌رسانی درباره ایست ناگهانی قلب تشکیل داد.
در دستورالعمل‌های فیفا علل ایست ناگهانی قلب (SCD) بازیکنان این گونه آمده است: «انواع بیماری‌های عضلانی قلب یا ناهنجاری‌های قلبی مادرزادی، عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی مانند آنفولانزا که در مدت سه تا پنج روز عضله قلب را هنگام ورزشِ شدید ملتهب می‌کند ... دارو‌ها و محرک‌ها هم ممکن است خطر ایست قلبی هنگام ورزش را افزایش دهند. در مواردی نادر ایست ناگهانی قلبی ممکن است ناشی از برخورد توپ به ناحیه مرکزی قفسه سینه در زمانی که قلب در چرخه پمپاژ در وضعیت آسیب‌پذیری قرار دارد اتفاق بیفتد.»
فیفا علائم ایست ناگهانی قلب را هم این‌گونه آورده است: «افتادن بازیکن بدون هیچ دلیل مشخصی، بیهوشی و پاسخ‌ندادن به محرک‌های بیرونی، نبود تنفس یا تنفس غیرطبیعی. تشنج یا حرکات تند و سریع عضلانی (میوکلونیک).»
طبق آنچه پزشک تیم دانمارک گفته است هنوز دلیل مشخصی برای ایست قلبی اریکسن وجود ندارد ولی او آن دقایق را حساس و حیاتی توصیف کرده است:
«وقتی به او رسیدم او به پهلو افتاده بود. نفس می‌کشید. می‌توانستم نبضش را احساس کنم، اما ناگهان شرایط تغییر کرد و ما عمل احیای قلب را برای او شروع کردیم. دکتر ورزشگاه و عوامل تیم اورژانس کمک زیادی کردند که توانستیم کریستین را برگردانیم. او قبل از اینکه به بیمارستان برسیم با من حرف زد.»
عکس‌العمل سریع و رساندن کمک‌های اورژانسی به بازیکنی که دچار ایست قلبی شده است بسیار مهم است. شوک ناشی از این اتفاق و فشار سنگین ورزشگاه می‌تواند بازیکنان را بهت‌زده کند و درصورت نداشتن آموزش‌های کافی آنها را از عکس‌العمل سریع بازدارد. این را می‌توانیم از صحبت‌های تمو پوکی، مهاجم فنلاند، بفهمیم که گفته است بازی دیشبشان مقابل دانمارک یکی از سخت‌ترین بازی‌های دوران حرفه‌ای‌اش بوده است.
اما در طرف مقابل، سیمون کیائر، کاپیتان دانمارک که نزدیک‌ترین فرد به صحنه بود، با دیدن این اتفاق بلافاصله دست به کار شد و برای نجات جان هم‌تیمی‌اش اقدام کرد. طبق گزارشات بازی درحقیقت اقدامات اولیه او باعث شده تنفس ستاره اینتر قطع نشود و شانس زنده‌ماندن داشته باشد. اما این تنها مورد از رفتارهای درست و به موقع کیائر نبوده است. او در همان لحظات به همسر اریکسن هم دلداری می‌داد؛ دقیقا زمانی که شوهرش جلو چشمانش افتاده بود.
فیفا در قوانین «غربالگری بازیکنان پیش از بازی» که سال ۲۰۰۶ ابلاغ شد آزمایش‌های تشخیص شرایط قلبی، ژنتیکی و اکتسابی را اجباری کرد. اما چون ممکن است برخی نارسایی‌های قلبی طی این آزمایش‌ها مشخص نشود حضور پرسنل آشنا به احیای قلبی-ریوی در جریان مسابقات الزامی است. البته فیفا این قوانین را برای هر مسابقه، برای هر مدرسه و هر آکادمی‌ای -حین بازی یا حتی حین تمرین- واجب کرده است.
طبق نتایج تحقیقاتی که چهار پژوهشگر سال ۲۰۱۸ منتشر کرده‌اند از هر ۱۰۰ هزار ورزشکار حدود ۸ نفر دچار ایست ناگهانی قلب می‌شوند. اکثر این بازیکنان در غربالگری مشکلی نداشته‌اند. نکته قابل توجه این است که میکلوش فهر، مارک ویوین فوئه، دنیل خارکه و آنتونیو پوئرتا همگی از لحاظ جسمی سالم بوده‌اند.
در کنار تمام دلایلی که برای ایست ناگهانی قلب بازیکنان آمده است درجه حرارت بالای بدن هم عنوان شده است اما بیشتر آنها با یک جمله توصیف شده‌اند: ایست قلبی در وضعیتی ناشناخته. در تحقیقات پزشکی ورزشی آمده است که علل ایست ناگهانی قلب می‌تواند از کشور‌ی به کشور دیگر و از قاره‌ای به قاره دیگر متفاوت باشد. اما تا امروز نمی‌توان دلیل مشخصی را برای این اتفاق بیان کرد و به همین دلیل فیفا تمام تلاشش را برای غربالگری پیش از بازی و آگاهی‌سازی هنگام مواجهه با ایست ناگهانی قلب بازیکنان صرف کرده است.
چندسالی است که در قوانین فعلی بازی‌های فوتبال تجدیدنظرهایی صورت گرفته است. این قوانین یک استثنا را درنظر گرفته‌اند: هر زمان که یک بازیکن فوتبال در زمین بازی روی زمین بیفتد بدون اینکه با بازیکن دیگر یا توپ یا جسم فیزیکی‌ای تماس داشته باشد، باید این وضعیت به عنوان یک ایست ناگهانی قلب در نظر گرفته شود (تا زمانی که خلاف آن ثابت شود). پس پرسنل پزشکی (پزشک تیم، فیزیوتراپیست، حمل‌کنندگان برانکارد پزشکی و یا مربی) بدون اجازه قبلی از داور زمین، اما با اعلام به داور چهارم می‌توانند وارد زمین شوند.
تأثیر روانی‌ای که پخش تصاویر احیای قلبی اریکسن بر مخاطبان گذاشت بسیار شدید بود. خیلی‌ها قطع نشدن پخش زنده بازی را یکی از دلایل این شوک روانی می‌دانند. به نظر می‌رسد فیفا و یا شبکه‌های پخش‌کننده بازی‌های فوتبال باید این را هم تبدیل به یک قانون کنند.
فابریس موامبا در مرحله یک چهارم نهایی جام حذفی ۲۰۱۲ دچار ایست قلبی شد و 78 دقیقه هیچ نشانه حیاتی نداشت. او به کاملا بهبود یافت و به زندگی برگشت ولی به توصیه پزشکان فوتبال را کنار گذاشت. یکی از پزشکانی که فابریس موامبا، فوتبالیست باشگاه بولتون، را معالجه کرد گفته است که ممکن است درباره آینده فوتبالی اریکسن فرضیاتی وجود داشته باشد، اما هیچ چیز قطعی نیست. موامبا لحظات قبل از ایست قلبی‌اش را این‌طور توصیف کرده است:
«می خواستم به گوشه چپ زمین بروم كه احساس سرگیجه كردم. هیچ دردی نداشتم. اصلا مانند دردهای قفسه سینه كه در فیلم‌ها نشان می‌دهند، نبود. فقط سرگیجه داشتم؛ آن هم نه سرگیجه‌ای طبیعی. فراتر از واقعیت بود. انگار در بدن كسی دیگر می‌دویدم. توضیح آن سخت است. یك ضربه محكم احساس كردم ... بعد هم یك ضربه دیگر. بعد همه‌چیز را دو تا می‌دیدم. دو تا «اسكات پارك» و دو تا «لوكا موردیچ». فهمیدم اتفاقی جدی افتاده است. به اطرافم نگاه كردم. چیزی شبیه رؤیا بود. می‌توانستم بازیكنان تاتنهام را ببینم كه اطرافم می‌دوند. آخرین چیزی كه شنیدم فریاد «دیدرایك بویاتا، مدافع تیممان بود، كه فریاد می‌زد بازگردم و به دفاع كمك كنم. احساس كردم در آسمان معلق هستم. می‌دیدم كه سرم پیش رویم به زمین افتاد و همان زمان، دو ضربه محكم احساس كردم. همه‌اش همین بود. سیاهی و دیگر هیچ. من مرده بودم. وقتی كه دستگاه شوك الكتریكی را به كار انداختند و سیم‌ها را به سینه‌ام چسباندند؛ كاملا هوشیار بودم.»
خیلی‌ها برگشت او به زندگی را یک معجزه می‌دانند؛ اما خودش آن را فراتر از معجزه می‌داند: «بخت با من یار بود كه دكتر دینر در میان جمعیت تماشاچیان بود. من به او مدیونم. آنچه اتفاق افتاد بیش از یك معجزه بود.»
دکتر سام محیدین به بی‌بی‌سی گفته است: «ایست قلبی لحظه‌ای خطرناک و شدید است. اگر کسی را از ایست قلبی خارج نکنید، همه‌چیز تمام است. او زنده نخواهد ماند. خطر بروز دوباره ایست قلبی نیازمند بررسی کامل و دقیق علت ایست قلبی اولیه است.»
با اینکه فیفا تحقیقات زیادی روی قلب موامبا انجام داده است اما هنوز مشخص نیست دلیل اصلی ایست قلبی او چه بوده است.
چیزی که تا الان از اتفاق شب پیش می‌دانیم این است که اریکسن هیچ مشکل قلبی‌ای نداشته است. متخصص قلبی که او را در باشگاه تاتنهام بررسی کرده است می‌گوید: «کریستین اریکسن در طول مدت حضورش در باشگاه تاتنهام هیچ مشکل قلبی‌ای نداشت.»
دکتر سانجی شارما از دانشگاه سنت جورج لندن و کسی که او را در باشگاه تاتنهام زیرنظر داشه گفته است که اریکسن از سال ۲۰۱۳ آزمایش‌های عادی خود را انجام داده است، اما طبق گزارش‌ها او یک‌بار در تمرین اینترمیلان بی‌دلیل زمین افتاده است و همین نگرانی‌هایی ایجاد کرده است که شاید پزشکان چیزی را از دست داده‌اند.»
دکتر او در باشگاه اینتر گفته است: «از روزی که ما با او قرارداد امضا کردیم، وظیفه من این بود که او را غربال کنم و هر سال او را آزمایش می‌کردیم؛ بنابراین مطمئنا آزمایشات او تا سال ۲۰۱۹ کاملا طبیعی بود، بدون هیچ‌گونه مشکلی در قلب و عروقش.»
پرفسور شارما گفته است:
چیزی که من دیدم این بود که او به سوی توپ دوید، کاملا کنترل پاهایش را از دست داد، کاملا مشخص بود که در آن لحظه اتفاق بسیار بدی افتاده است، تلو تلو خورد، به زمین افتاد و شروع به تشنج کرد ... ما لحظه‌ای که به زمین می‌خورید تا لحظه‌ای که دوباره قلب به کار بیفتد Downtime یا زمان از کار افتادگی و ایست مینامیم. هر چقدر Downtime شما بیشتر باشد، نتیجه و چشمانداز بهبودی بدتر خواهد بود. اگر CPR مناسبی دریافت نکنید، برای هر دقیقهای که آنها نتوانند شما را برگردانند، هفت درصد شانس نجات شما کاهش می‌یابد. به طور معمول برای کسی که پنج یا شش دقیقه ایست قلبی و Downtime داشته، اگر تیم پزشکی بتواند آنها را برگرداند، حال آنها چنان بد است که باید به دستگاه تنفس و ونتیلاتور وصل شوند. اما به خاطر داشته باشید که اریکسن مرد بسیار جوان و از نظر جسمی آماده‌ای است. او مانند آدم‌های مسن‌تری که دچار ایست قلبی می‌شوند، نیست. او آدمی است که از نظر قلبی و عروقی وضعیت فوق‌العاده خوبی داشته است.» (varzesh3)
در تحقیقی که افرام کرامر و همکارانش سال ۲۰۱۰ انجام داده‌اند خطر ایست ناگهانی قلب برای بازیکنان بالای ۳۵ سال بیشتر است، اما آنجه ما از مرگ بازیکنان براثر ایست قلبی در ذهن داریم بیشتر مربوط به بازیکنان زیر ۳۵ سال بوده است و البته بیشتر بازیکنانی که از این عارضه نجات پیدا کرده‌اند کفش‌هایشان را آویخته‌اند.
پروفسور سانجی شارما گفته است که قوانین انگلیس درباره برگشت به فوتبال برای کسی که یک بار دچار ایست قلبی شده است بسیار سختگیرانه هستند. او درباره اریکسن هم گفته است:
«نمی دانم آیا او هرگز دوباره فوتبال بازی خواهد کرد یا خیر. نمی‌توانم خیلی صریح بگویم. او شب گذشته، برای چند دقیقه درگذشت. او مُرد. آیا هیچ متخصص پزشکی‌ای اجازه می‌دهد او دوباره بمیرد؟ پاسخ منفی است.»
Review of the management of sudden cardiac arrest on the football field (2010)
Sudden cardiac death in football players: Towards a new pre-participation algorithm (2018)
Medical - Sudden Cardiac Arrest - FIFA.com