مصطفی توفیقی | شهرآرانیوز؛ کمتر از دو روز دیگر به مهم‌ترین و بزرگ‌ترین همایش سیاسی مردم ایران باقی مانده است؛ روز‌هایی که اگرچه بیشتر به کنش و واکنش نامزد‌ها و شهروندان درباره انتخابات ریاست جمهوری می‌گذرد، در پایان خود، علاوه بر انتخاب شخص اول اجرایی کشور، انتخاباتی به ظاهر کوچک تر، اما به واقع همه شمول، موثر و بااهمیت را نیز به همراه دارد. شهروندان مشهدی در جمعه پیش رو علاوه بر مشارکت در انتخاب رئیس جمهور آینده کشور، هم زمان با شرکت در انتخابات شورای شهر ششم مشهد، با رأی مستقیم خود اعضای شورای شهر و به تبع آن، شهردار مشهد را نیز انتخاب خواهند کرد.
طیف گسترده نامزد‌های انتخابات شورای شهر، رقابت‌های محلی نهفته در این انتخابات، و تأثیر اساسی این انتخابات بر اوضاع و رنگ و روی شهر مشهد، اهمیت انتخابات شورای شهر را برای ما مردم مشهد دوچندان می‌کند. به بهانه این همایش بزرگ اجتماعی مردم مشهد در آدینه پیش رو، به میان شما آمده ایم با این پرسش که «چه میزان از وظایف و مسئولیت‌های شورای شهر و اعضای آن اطلاع دارید؟ و نامزد‌های خود را براساس چه ملاک‌هایی انتخاب می‌کنید؟»
میدان شهدای مشهد، در جایی که در فاصله دو ساختمان شهرداری و شورای شهر (شهدای شهرداری) مشهد، زائران و مجاوران سمت امام رئوف (ع) تعظیم می‌کنند، به گفتگو با برخی از شهروندان مشهدی درباره انتخابات شورای شهر مشهد ایستاده ایم. در میان شهروندانی که عجله کم تری برای رد شدن از عرصه میدان شهدا دارند، به رضا امانی رسیده ایم.
۳۴ سال دارد و کارمند است، با تحصیلات ارشد مدیریت. صحبت هایش پر است از تعجب درباره انتخاباتی که امسال نتوانسته آن قدر‌ها خیابان‌ها را رنگ کند: «قبول دارید که امسال مثل همیشه نیست؟ خیابان‌ها آن شور و حال و سر و صدای همیشگی انتخابات‌ها را ندارد.» امانی البته خودش حدس می‌زند که «بالاخره شرایط کرونا هم هست و این که ستاد کرونا دستور داده جمع‌های انتخاباتی برپا نشود»، در شرایطی که هنوز برخی شهروندان درباره افراد منتخب موردنظر خود برای شورای شهر به نتیجه نرسیده اند، امانی درباره چگونگی انتخاب نامزد‌های مورد نظرش برای شورای اسلامی شهر به اینجا رسیده است: «لیستی از افراد دارای سابقه و تحصیلات مدیریت شهری گزینش کرده ام. به نظرم مهم‌ترین ملاک برای انتخاب اعضای شورای شهر همین تسلط بر حوزه مدیریت شهری است. واقعیت این است که وقتی نماینده‌های شورا خودشان توان و شناخت بالایی در مدیریت شهر داشته باشند، می‌توانند روی انتخاب و مسئولیت دادن به مدیران میانی شهر و شهرداری تاثیر درست تری داشته باشند.»
«بسیاری از شهروندان به ویژه قشر تحصیل کرده همین نگاه را دارند. بسیاری از آن‌ها معتقدند که شورای شهر در «مدیریت شهری» یا «عمران و معماری شهری» خلاصه می‌شود، درحالی که این طور نیست.» این‌ها بخشی از گفته‌های یک کارشناس ارشد مسائل شهری با شهرآرا هست. بهنام ارفع دراین باره به شهرآرا بیشتر توضیح می‌دهد: «وقتی حرف از سیاست گذاری برای امور شهر و نظارت بر آن است، این مسئله مجموعه‌ای از توانمندی‌های متنوع در شخص را طلب می‌کند. اینکه صرفا آشنایی یا حتی تسلط به مسائل مدیریت شهری داشته باشد کفایت نمی‌کند. این مهم است که افراد مورد نظر ما برای اداره شهر، از ارتباطات خوب، حسن اخلاق و حسن شهرت در ارتباط با مردم برخوردار باشد و بتواند در ارتباط با شهروندان و مدیران بالادستی و پایین دستی توانمندی‌های خود را به خوبی و در جای خود به کار بگیرد.»
زینب اطهری ۲۹ سال دارد و پرستار است. به شهرآرا می‌گوید: «درباره وظایف شورای شهر همین قدر می‌دانم که شهردار را انتخاب می‌کنند.» اطلاعات بسیاری دیگر از شهروندان از وظایف شورای شهر نیز به همین مقدار متوقف می‌شود: «انتخاب شهردار مشهد.» با این حال، محمدامین بالادهی، جامعه شناس، معتقد است «شناخت شهروندان از همه وظایف و مسئولیت‌های شورای شهر و اعضای آن، ضمن بالابردن سطح مطالبات شهروندان، آن‌ها را نسبت به انتخاب اعضای این شورا حساس‌تر می‌کند.»
این کارشناس ارشد جامعه شناسی شهری به شهرآرا توضیح می‌دهد: «شورای شهر مهم‌ترین مظهر دموکراسی شهری است. تنوع زیاد طیف‌های نامزد‌های این انتخابات و تخصص و تجربه متنوع آن‌ها به شهروندان این امکان را می‌دهد با حضور خود در انتخابات شورای شهر، بخش عمده اداره شهر خود را زیر نظر بگیرند و با رأی خود وضعیت مدیریت شهری مشهد را راهبری کنند.»
یکی دیگر از شهروندان مشهدی، امین سعادتی ۴۰ ساله و کاسب، درباره نحوه رأی دادن خود با بسیاری دیگر از شهروندان هم نظر است که رأی دادن به یک «لیست واحد» که با کلیت منش آن آشنایی دارد، راه بهتری برای انتخاب اعضای شورای شهر است. این شهروند به شهرآرا می‌گوید که «وقتی به لیست یک جریان واحد رأی می‌دهیم، می‌توانیم انتظار پاسخ گویی بیشتری هم از آن‌ها داشته باشیم. چون این نامزد‌ها مانند یک رشته تسبیح به یکدیگر متصل می‌شوند و درصورت به هم زدن قواعد و نظم امور، قبل از هرجا و هرکس توسط اطرافیان و هم حزبی هایشان مورد سؤال و بازخواست قرار می‌گیرند.»
با این حال، شهروندان زیادی هم هستند که برای انتخاب نامزد‌های مورد نظر خود به روش دیگری اقدام می‌کنند. راحله نعمانی و علی یاراحمدی، زوج جوانی که از عرصه میدان شهدا عبور می‌کنند، در این باره به ما این طور می‌گویند: «ما مطالعه‌ای روی پیشینه نامزد‌های شورای شهر انجام داده ایم و باتوجه به نیاز‌های شهری و البته سلیقه اجتماعی خودمان به یک فهرست شخصی سازی شده برای خودمان رسید ه ایم. نظرمان هم این است که شورای شهر یک نهاد سیاسی نیست و نباید با دیدگاه‌ها و اهداف سیاسی اداره شود، انتخاب افراد از میان تخصص‌ها و سوابق بدون تاکید بر انگیزه‌ها و دسته بندی‌های سیاسی، دست کم در انتخابات شورای شهر می‌تواند نتیجه بهتری به بار آورد.»
آرش بهرودی، دکترای حقوق اساسی، با تایید ماهیت غیرسیاسی شورای شهر و لزوم وجود تنوعی از تخصص‌ها و کارکرد‌ها با توجه به وظایف و ماموریت‌های تعریف شده برای شورای شهر و کمیسیون‌های آن، با بیان اینکه «قانون گذار ایران با اختصاص یک فصل از قانون اساسی و چندین اصل این قانون بر اهمیت و اولویت مسئله شورا‌ها تأکید کرده است» به شهرآرا توضیح می‌دهد: در اصل هفتم قانون اساسی آمده طبق دستور قرآن کریم «و امرهم شوری بینهم»، «و شاورهم فی الامر» مجلس شورای اسلامی، شورای استان، شهرستان، شهر، محل، بخش روستا و نظایر این‌ها از ارکان تصمیم گیری و اداره امور کشورند. اصل هفتم قانون اساسی صراحت دارد که شورا‌های اسلامی کشور یکی از ارگان‌های تصمیم گیری و اداره امور کشورند و اگرچه به لحاظ تصمیمات سازمانی و اداری کشور دارای وظایف خاص خود هستند، ولی از نظر قانون اساسی و حق حاکمیت در تراز سایر ارکان حکومتی قرار می‌گیرند و حتی دامنه حکومت آن‌ها به انداز های است که مسئولان دولتی موظف به رعایت تصمیمات آن‌ها در حدود اختیاراتشان هستند.
این حقوقدان، ادامه می‌دهد: قانون گذار سپس در فصل چهارم (مواد ۱۰۰ الی ۱۰۶ قانون اساسی) به شرح موضوع شورا‌ها می‌پردازد، از جمله در اصل ۱۰۰ قانون اساسی آمده است: برای پیشبرد سریع برنامه‌های اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، آموزشی و سایر امور رفاهی ازطریق همکاری مردم با توجه به مقتضیات محلی اداره امور هر روستا، بخش، شهر، شهرستان یا استان با نظارت شورایی به نام شورای ده، بخش، شهر یا استان صورت می‌گیرد که اعضای آن را مردم همان محل انتخاب می‌کنند. به گفته بهرودی مطابق اصل ۱۰۳ قانون اساسی استانداران، فرمانداران و سایر مقامات کشوری که از طرف دولت تعیین می‌شوند در حدود اختیارات شورا‌ها ملزم به رعایت تصمیمات آن‌ها هستند.
وی با اشاره به ماده ۸۰ قانون تشکیلات، وظایف و اختیارات شورا‌های اسلامی کشور، تاکید می‌کند: خوشبختانه قوانین و دستورالعمل‌های متعدد درباره سازوکار و اهداف شورا‌های شهری، در سال‌ها از نواقص انتخاب و عملکرد اعضای این نهاد کاسته است، اما آشنایی مردم با وظایف و مسئولیت‌های آن چندان نیست. مطالعه قانون تشکیلات، وظایف و اختیارات شورا‌های اسلامی کشور می‌تواند اطلاعات دقیقی درباره مهم‌ترین وظایف شورای شهر در اختیار شهروندان قرار دهد و دست کم مطالعه ماده ۸۰ آن یک شناخت کلی، اما صحیح نسبت به کارکرد شورای شهر برای شهروندان ایجادخواهد کرد.