عاطفه همایونی | شهرآرانیوز - بی‌شک به یاد دارید که زمان ظهور «ویکی‌پدیا» چقدر برای استفاده از اطلاعات این دانشنامه آزاد سختگیری می‌شد و همه یادآوری می‌کردند در استفاد از چنین «منبع نامطمئنی» احتیاط کنیم. هنوز هم کم‌و‌بیش همان هشدار‌ها درباره استفاده از این منبع به دانشجویان و عموم مردم داده می‌شود؛ منبعی که در دو دهه اخیر به بزرگ‌ترین دایره‌المعارف و پنجمین وب‌سایت پربازدید جهان تبدیل شده است، اما شاید برایتان تعجب‌آور باشد که ویکی‌پدیا در تحقیقات حرفه‌ای و تخصصی، نقش مهمی ایفا می‌کند.
مؤسسه فناوری ماساچوست (مشهور به ام‌آی‌تی) در راهنمایش برای استفاده از منابع معتبر آورده است: «بسیاری از ما هنگامی که می‌خواهیم توضیحی مختصر و سریع درباره چیزی بدهیم، از ویکی‌پدیا به‌عنوان منبع اطلاعاتی استفاده می‌کنیم، با این حال ویکی‌پدیا یا دیگر سایت‌های اطلاعاتی مشارکتی که اطلاعاتشان را افراد مختلفی تکمیل می‌کنند، منابع معتبری برای استناد دانشگاهی محسوب نمی‌شوند.»، اما این نقل‌قول تاحدودی در تضاد کامل با مقاله‌ای است که اخیرا محققان همین مؤسسه منتشر کرده‌اند. در این مقاله با عنوان «علم را ویکی‌پدیا شکل می‌دهد؛ شواهدی از یک آزمایش کنترل‌شده تصادفی»، نیل‌سی‌تامپسون از دانشگاه ماساچوست و داگلاس هانلی از دانشگاه پیتس‌بورگ، از روشی علمی و تجربی استفاده می‌کنند تا ادعای خود درباره «ثبت ایده‌ها در مقاله ویکی‌پدیا منجر به استفاده بیشتر از این ایده‌ها در ادبیات علمی می‌شود» را ثابت کنند.
این مقاله که ماه گذشته در تحقیقات ماهانه «ویکی‌مدیا» منتشر شد، قدرت علمی شگفت‌آور ویکی‌پدیا را نشان می‌دهد. تامپسون و هانلی توانستند با تحقیقات خود ثابت کنند که ویکی‌پدیا تأثیر بسزایی بر ادبیات علمی محققان سراسر جهان می‌گذارد. روش کار این دو استاد دانشگاه به این صورت بود که آن‌ها از دانشجویان فارغ‌التحصیل رشته شیمی خواستند تا مقالات تازه‌ای را درباره موضوعاتی که هیچ صفحه اختصاصی‌ای در ویکی‌پدیا ندارند، بنویسند و مدخلی تازه برای این موضوعات در این دانشنامه ایجاد کنند.
از مجموعه این مقالات ایجادشده، نیمی از آن‌ها که به‌صورت تصادفی انتخاب شده بودند، به دانشنامه ویکی‌پدیا اضافه شدند و نیمی دیگر برای تکمیل فرآیند آزمایش منتشر نشدند. مقالاتی که در ویکی‌پدیا بارگذاری شده بودند، ماهانه هزاران بازدید داشتند و تحقیقات بعدی نشان دادند که محققان سراسر جهان در ادبیات علمی اخیر خود از مطالب مقالات منتشرشده، استفاده کرده‌اند. تامپسون می‌گوید: «تحقیقات ما نشان می‌دهد که دانشمندان و محققان حرفه‌ای از ویکی‌پدیا استفاده می‌کنند و این امر بر نحوه نوشتن آن‌ها درباره موضوعی که می‌نویسند، تأثیر می‌گذارد.»
او تأکید می‌کند: «ویکی‌پدیا فقط نشان‌دهنده آنچه در دنیای علم می‌گذرد نیست، بلکه درواقع به شکل‌گیری علم کمک می‌کند.» نویسندگان این مقاله دریافتند که در یک مقاله معمولی درباره حوزه‌های علمی، از هر ۳۰۰ کلمه، یک کلمه تحت‌تأثیر مقالات مرتبط با آن موضوع در ویکی‌پدیا استفاده شده است.
این تأثیر چشمگیر همچنین برای شهرستان‌هایی که در آن دانشمندان و محققان ممکن است دسترسی کمتری به مجلات علمی چاپی و دیجیتال داشته باشند، بسیار مشهودتر است. تامپسون در این‌باره می‌گوید: «منابع عمومی اطلاعات علمی مانند ویکی‌پدیا، برای گسترش دانش میان افرادی که به‌صورت آکادمیک در حوزه خاصی آموزش ندیده‌اند، فوق‌العاده مهم هستند.» هانلی می‌افزاید: «ما امیدواریم که آژانس‌های تأمین مالی به این موضوع به اندازه کافی توجه کنند. این یک روش بسیار مقرون‌به‌صرفه برای افزایش دانش علمی در مقیاس جهانی است.»
این مطالعه با اشاره به این حقیقت که افزایش اطلاعات در منابع دردسترس مانند ویکی‌پدیا، راهی مهم برای پیشرفت و فراگیرتر کردن علم است، ادعا می‌کند که ویکی‌پدیا درواقع شکل‌دهنده علم است. همان‌طور که ایتان مالیک، از دانشکده وارتون دانشگاه پنسیلوانیا، در توئیتر خود نوشته است: «ویکی‌پدیا، قلب مخفی مطالعات آکادمیک است.» وی با توسعه ایده خود می‌افزاید: «امروزه شیوه استفاده از ویکی‌پدیا مانند استفاده از مقالات مروری (Review article) است که وضعیت فعلی یک حوزه علمی خاص را بررسی می‌کند.
مقالات مروری در جهت ارتقای تحقیقات علمی بسیار تأثیرگذار هستند؛ هرچند مقالات ویکی‌پدیا به‌طورکلی درمقایسه با مقالات مروری تأثیرگذاری کمتری دارند، اما تعداد مقالات در ویکی‌پدیا به‌طرز چشمگیری بیشتر است و آن‌ها کاملا به‌روز و از همه مهم‌تر رایگان هستند.» این نکته آخر به اضافه هزینه گزاف اشتراک مجله‌های علمی، یکی از امتیاز‌های اصلی دانشنامه‌هایی همچون ویکی‌پدیاست. قدرت علم رایگان و آزاد با هیچ‌چیز مقایسه‌شدنی نیست.
منبع: فیزیکس