اربعین (چهلم) در روایات مذهبی از قبل از اسلام، عدد ویژه‌ای بوده است؛ حتی موسی بنا به تعبیر قرآن چله گرفته است و چله‌نشینی یکی از رازهای مقدس مانده است.
چهلم در سنت‌های بعدی روز بزرگداشت و یادآوری شد.
درباره امام حسین علیه‌السلام اربعین از دیرباز به‌عنوان یک روز بزرگداشت و عزاداری مستقل مطرح بود.
عکسی از پدرم، مرحوم آیت‌ا... ابطحی و دایی‌ام شهید بزرگوار، آیت‌ا... هاشمی‌نژاد، هست که آن‌ها در سنین نوجوانی با عده‌ای از طلاب جوان نجف تا کربلا را پیاده‌روی می‌کردند.
در سیره خیلی از علمای قدیمی و مراجع مقیم نجف نوشته شده‌است که در ایام اربعین با سختی راه نجف تا کربلا را پیاده طی می‌کرده‌اند. پیاده‌روی نجف تا کربلا یک رسم قدیمی در میان علما بوده است.
زیارت امام حسین(ع) در اربعین هم از قدیم مرسوم بوده است. شیعیان غیرایرانی هم به این امر اهتمام داشته‌اند. در دورانی که در لبنان اقامت داشتم، ده‌ها برابرِ عاشورا، شیعیان لبنانی در اربعین به زیارت مرقد حضرت زینب(س) می‌رفتند و شنیدم در ایام سختی‌های سوریه نیز همچنان این کار را ادامه می‌دهند.
مردم داخل عراق هم حتی در دوران صدام، در ا‌ندازه‌های میلیونی به زیارت می‌رفتند. البته در دوران صدام کسی حق روضه و زیارت و عزاداری و سینه‌زنی با صدای بلند را نداشت. این جمعیت میلیونی از نقاط مختلف عراق زیر سایه دیکتاتوری صدام فقط با سکوت مطلق زیارت می‌کردند و می‌رفتند.
در چند سال اخیر زیارت اربعین در سایه همکاری دولت ایران و عراق تسهیل شده و اجتماعات کم‌نظیر و بزرگ‌ترین پیاده‌روی‌های تاریخی شکل گرفته است.
این پدیده از 2دیدگاه درخور توجه است؛
یک: ارادت به امام حسین(ع) را نمی‌شود از قاموس ایرانی‌ها حذف کرد. هرکسی این را نفهمد، هیچ شناختی از مردم ایران ندارد.
زیارت این سال‌های اربعین در این حجم میلیونی به‌طور اساسی یک امر مدنی است و تمرین جامعه مدنی در ایران و عراق است.
بخش اصلی تدارکات این جمعیت از سوی خود مردم انجام می‌شود. وجود موکب‌های پذیرایی در مسیر که بیشتر آن‌ها را خود مردم شکل داده‌اند و سهیم بودن مردم در مقدمات اعزام و سفر دیگران، همه نشانه مردم‌نهاد بودن است.
هیچ گزارشی از اجبار اعزام برای زیارت اربعین وجود نداشته است، اما همه کشور تحت‌تأثیر این نقل‌وانتقال قرار می‌گیرد. این یعنی یک حرکت مردمی که البته چون همسو با خواست حاکمیت است، زمینه رشد خوبی به دست آورده است.
مراکز مردمی که حامیان مالی کسانی می‌شدند که به کربلا نرفته‌اند، بسیار زیاد بود. واقعا خیلی‌هاشان هیچ ارتباطی به حکومت نداشتند.
واقعا نهاد مردم‌نهاد اربعین به وجود آمده است.
نکته دیگر اینکه حکومت‌های ایران و عراق هم از این ماجرا بهره سیاسی دارند؛ یکی در حفظ امنیت و دیگر در قدرت سازمان‌دهی امور جانبی که چنین اقتداری را به نمایش درمی‌آورد.
در برابر این واقعیت بزرگ باید توجه کرد که رنگ و بوی دینی و اعتقادی این مراسم کم‌رنگ نشود. اگر این اتفاق فقط یک مانور سیاسی شود، پشتوانه اصلی خود را از دست می‌دهد.