روایتی از بازدید نیمروزی جمعی از مدیران و خبرنگاران روزنامه شهرآرا از کشف‌رود
ملیحه فلاح - قرارمان ساعت ۹ صبح بود تا سری بزنیم به رودخانه ۲۹۰ کیلومتری مشهد که این روز‌ها به واسطه بازدید اخیر استاندار و انتخاب شهردار مشهد به عنوان فرمانده واحد، سامان‌دهی‌اش بیشتر از هر زمان دیگر مطالبه رسانه‌ها شده است، اما حکایت مطالبه‌گری نمایندگان افکار عمومی برای سامان‌دهی کشف‌رود به ۱۴ سال قبل باز می‌گردد و به گواه شواهد و قرائن، آغازگر این مسیر هم روزنامه شهر امید و زندگی بوده است؛ کشف‌رودی که خشک‌سالی‌های اخیر بسترش را خشک کرده، اما بی‌مبالاتی برخی مسئولان در کنار سودجویی سودجویان و ناآگاهی برخی مردمِ ناچار، فاجعه‌ای زیست‌محیطی را در آن به بار آورده و رودخانه تاریخی شهرمان را به بستری برای پساب‌های شهری، صنعتی و ... تبدیل کرده است. شهرآرا تاکنون بار‌ها و بار‌ها به مسئله کشف‌رود پرداخته است، اما موج رسانه‌ای جدید بهانه‌ای شد تا جمعی از مدیران و خبرنگاران روزنامه با همراهی دبیر نجات کشف‌رود برای بازدید از آخرین وضعیت این رودخانه و اقدامات انجام‌شده در آن از مسیر بولوار شاهنامه راهی این رودخانه تاریخی شوند.
توضیحات دبیر کارگروه نجات کشف رود برای اهالی شهرآرا از پل لغزان شاهنامه آغاز می‌شود که به گفته او تکان‌های آن پس از عبور خودرو‌های سنگین نگران کننده نیست.
حسین علی میرزایی با قدردانی از روزنامه شهرآرا به سال‌ها پیش و آغاز عملیات اجرایی نجات کشف رود اشاره می‌کند و می‌گوید: شهرآرا از ابتدا در کنار ما بوده و از وضعیت این رودخانه گزارش‌های زیادی تهیه کرده است. مدتی بعد از انتشار گزارش‌های کشف رود در این روزنامه توجه دیگر رسانه‌ها نیز به این موضع جلب شد و همه رسانه‌ها پای کار آمدند.
این رود در ابتدای مسیر، یعنی پل شاهنامه، خشک و خالی از آب و پساب است. داستان اصلی در این قسمت مربوط به اراضی و تقسیم بند‌هایی است که در این محدوده صورت پذیرفته است.
علی میرزایی ادامه می‌دهد: حدود ۷۶ کیلومتر از بستر این رودخانه تاریخی، از پل شاهنامه به سمت پایین دست کشف رود، آزادسازی و اراضی دولت بازپس گیری شده است.
او با نشان دادن فعالیت ماشین آلات سنگین در بالادست رودخانه این طور می‌گوید که ۶ کیلومتر دیگر از بستر رودخانه در حال آزادسازی است که با این حساب به زودی طرح آزادسازی بستر به ۸۲ کیلومتر افزایش خواهد یافت.
«۷۶ کیلومتر آزادسازی بستر رودخانه برابر با ۱۵۰۰هکتار زمین‌های باارزش دولتی است که مکانی مساعد برای اجرای پروژه‌های توریستی در آن وجود دارد.» این بخش دیگری از صحبت‌های معاون طرح توسعه شرکت آب منطقه‌ای استان است که این طور ادامه پیدا می‌کند: جاده خاکی بازگشایی شده در هر طرف از مسیر رودخانه به طول ۷۶کیلومتر است که با احتساب پل‌های ساخته شده در طول این مسیر به ۱۶۰کیلومتر می‌رسد.
او در ادامه به تصمیم جدید استاندار برای سپردن فرماندهی نجات کشف رود به شهرداری اشاره می‌کند و می‌گوید: بیش از ۵۵کیلومتر از اراضی آزادشده از موتورپمپ‌های غیرمجاز پاک سازی شده اند، اما معضلات اصلی بهداشتی در ۲۰کیلومتر باقی مانده این رودخانه است و از فرماندهی جدید می‌خواهیم اولویت کار خود را در این مناطق قرار دهد.
برای ادامه بازدید راهی پایین دست کشف رود می‌شویم تا دبیر نجات کشف رود از آخرین وضعیت این بخش از رودخانه بگوید. وارد جاده خاکی می‌شویم. در بستر رودخانه آزادشده هنوز آثاری از ویلا‌های تخریب شده به چشم می‌خورد. مرز زمین‌های دولتی با بلوک‌های سیمانی غول پیکر مشخص شده است. علی میرزایی قیمت تمام شده هر یک از بلوکه‌ها را ۴۰۰هزار تومان اعلام می‌کند.
بوته‌های گوجه فرنگی در اطراف جاده خاکی و پشت مرز اراضی دولتی این سؤال را به وجود می‌آورد که آیا این زمین‌ها هنوز از پساب فاضلاب آبیاری می‌شود؟ دبیر نجات کشف رود در پاسخ به این سؤال می‌گوید: گاهی آماری غیررسمی درباره کشت و کار اطراف کشف رود اعلام می‌شود که درست نیست.
۱۵۰ موتورتلمبه فعال
به گفته او، صیفی جات کاشته شده در مناطق پاک سازی شده با آب چاه آبیاری می‌شود و فقط در ۲۰کیلومتر باقی مانده مشکل آبیاری با پساب وجود دارد که در آن قسمت‌ها نیز بیشتر گندم، جو و یونجه کاشته می‌شود.
علی میرزایی با بیان اینکه بخش اصلی آلودگی و معضلات کشف رود در پایین دست و از منطقه چرم شهر به بعد است، می‌گوید: اکنون فقط ۱۵۰ موتورتلمبه در ۴ روستای کنه بیست، غیاث آباد، سنگبر و قازقان وجود دارد که باید پاک سازی شود.
پرونده کشف‌رود تا آخر سال ۹۹ بسته می‌شود
علی‌میرزایی این وعده را هم می‌دهد که پاک سازی کشف رود تا آخر سال۹۹ به پایان خواهد رسید و پرونده این رودخانه طویل بسته خواهد شد. تاکنون بیش از ۷۰۰موتورتلمبه از اراضی پاک سازی شده جمع آوری شده است و اکنون اراضی مناسبی برای سرمایه گذاری بخش خصوصی وجود دارد.
حدود ۱۵کیلومتر در جاده خاکی کنار بستر کشف رود پیش می‌رویم که پساب جاری شده در بستر رودخانه خشکیده نمایان می‌شود. دبیر نجات کشف رود این پساب را مربوط به تصفیه خانه‌های دوگانه پرکندآباد با ظرفیت ۲۰کیلومترمکعب در سال می‌داند. او ادامه می‌دهد: فاضلاب ورودی به این تصفیه خانه‌ها بیش از ظرفیت آن هاست و این موضوع موجب جاری شدن پساب در کشف رود می‌شود.
پس از عبور از این تصفیه خانه‌ها به اولین ساختمان گشت و نظارت کشف رود می‌رسیم که به گفته علی میرزایی در اراضی آزادشده دولتی توسط شرکت آب منطقه‌ای استان ساخته شده و ۲ هفته گذشته در بازدید علیرضا رزم حسینی، استاندار خراسان رضوی، محمدرضا کلائی، شهردار مشهد، و دیگر مسئولان از مسیر رودخانه به صورت غیررسمی افتتاح شده است. ۲ ساختمان گشت و نظارت دیگر نیز در مسیر رودخانه در نظر گرفته شده که ساختمان شماره ۲ در منطقه همت آباد و یک ساختمان دیگر نیز در منطقه التیمور واقع شده که هنوز ساخته نشده است.
در مجاورت این ساختمان نوساز، تعدادی ساختمان با کارایی‌های مختلف ازجمله کارگاه‌های کاغذسازی، چوب بری و مرکز ترک اعتیاد وجود دارد که دبیر نجات کشف رود درباره آن‌ها می‌گوید: بستر اراضی آزادشده دولتی در این نقطه در حاشیه خیابان قرار دارد و این ساختمان‌ها نیز در زمین‌های دولتی قرار داشته اند که پس از تخریب مکان‌های آلوده و رفع تصرف به افرادی با مشاغل بی خطر از نظر آلودگی اجاره داده شده است.
به روایت مستند
با رسیدن به ساختمان گشت و نظارت شماره یک، برای دیدن یک فیلم ۲۰دقیقه‌ای از مراحل آزادسازی اراضی دولتی در این منطقه که عملیات اجرایی آن از سال۹۳ آغاز شده است، به طبقه بالای ساختمان می‌رویم. این فیلم کوتاه به گفته علی میرزایی، بخش بسیار کوچکی از ۷۰۰ساعت فیلم‌های ضبط شده‌ای است که قسمت‌های زیادی از آن قابل پخش نیست.
این فیلم با نشان دادن وضعیت اجتماعی و زیستی در سال‌های قبل در اطراف رودخانه تاریخی کشف رود آغاز می‌شود و در بخش‌های دیگر تلاش شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی را در کنار دستگاه قضا برای رفع تصرف اراضی دولتی در این مناطق نشان می‌دهد. قانع کردن حاشیه نشینان، کشاورزان و دیگر صاحبان مشاغل این منطقه برای تخریب خانه ها، زمین‌های کشاورزی و کارگا ه‌هایی با مشاغل مختلف، موضوع اصلی این مستند ۲۰دقیقه‌ای است.
علی میرزایی معتقد است نجات کشف رود تأثیر مستقیمی بر بهبود وضعیت حاشیه شهر مشهد خواهد داشت.
بعد از مشاهده این فیلم کوتاه در جاده خاکی به سمت پایین دست رودخانه و تصفیه خانه خین عرب حرکت می‌کنیم. در طول مسیر و در حاشیه جاده، انبوهی از درختان به چشم می‌خورد. به گفته دبیر نجات کشف رود، این زمین‌ها سال‌ها قبل در اختیار شهرداری قرار گرفته و مدیریت شهری نیز به کاشت درختان غیرمثمر در این محدوده اقدام کرده است.
با ادامه مسیر به تصفیه خانه خین عرب می‌رسیم. علی میرزایی از مشخصات این تصفیه خانه می‌گوید و از برنامه ریزی برای افتتاح پروژه خط انتقال ۶.۵ کیلومتری پساب از خین عرب به پرکندآباد در اویل آبان ماه خبر می‌دهد. جزئیات این پروژه در گزارشی با عنوان «طلسم ۵۰۰متری در کشف رود شکست» در تاریخ ۲۴مهرماه در روزنامه شهرآرا به چاپ رسیده است.
نیاز ۲ هزارمیلیاردی برای سامان دهی کشف رود
جلسه پرسش و پاسخ تکمیلی اهالی شهرآرا با دبیر نجات کشف رود نیز در ساختمان این تصفیه خانه برگزار شد.
علی میرزایی در اینجا و در بخش دیگری از صحبت هایش، بزرگ‌ترین معضل نجات کشف رود را بعد از اعتبار، اعلام منطقه محافظت شده زیست محیطی در کشف رود می‌داند و می‌گوید: معمولا مناطق محافظت شده به نقاط بکر خارج از محدوده شهری گفته می‌شود، اما متأسفانه اکنون این منطقه که سال‌ها تحت تصرف عده زیادی بوده و در آن حاشیه نشینی رواج پیدا کرده است، منطقه محافظت شده اعلام شده است. این موضوع، کار را برای سرمایه گذار بخش خصوصی مشکل می‌کند.
به گفته وی، این مشکل در استان حل شدنی نیست و باید در تهران و از طریق معاون رئیس جمهور و
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست پیگیری شود.
او این را هم می‌گوید که از بودجه ۱۶۰میلیارد تومانی برای نجات این رودخانه طویل که مصوب سفر اول رئیس جمهور به خراسان رضوی است، تاکنون فقط ۱۵میلیارد تومان تخصیص یافته است.
به گفته او، برای اجرای کامل طرح نجات کشف رود و احداث و ارتقای تصفیه خانه‌ها حدود ۲هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز است؛ اما اکنون طرح مالی جدیدی با همکاری شرکت آب وفاضلاب مشهد در دست بررسی است که بعد از افتتاح تصفیه خانه با حضور استاندار رونمایی خواهد شد.
روز به نیمه‌های خود می‌رسد و هیئت رسانه‌ای شهرآرا باید به روزنامه باز گردد؛ چراکه بازدید از همه بخش‌های این رودخانه طویل به گفته علی میرزایی تا پاسی از شب طول خواهد کشید.
با این حال می‌توانید جزئیات بخش‌های پایین دست کشف رود را که در گزارش مفصل روزنامه شهرآرا با عنوان «مشکلات قدیمی کشف رود روی میز فرمانده جدید» در تاریخ ۱۷مهر منتشر شد، بخوانید.