معصومه متین نژاد| «از هر ۳ زن و ۵ مرد بالای ۵۰ سال در دنیا یک نفر در هرگروه جنسی مبتلا به پوکی استخوان است.» این برآورد بنیاد بین المللی استئوپروز (پوکی استخوان) از شیوع گسترده این بیماری در دنیاست که هرروز بیشتر از قبل قربانی می‌گیرد و هزینه‌های زیادی را به جامعه تحمیل می‌کند. برای نمونه فقط در اروپا و امریکا، درمان پوکی استخوان و تبعات ناشی از آن به طور مستقیم سالیانه مبلغی حدود ۲۷ میلیون دلار خسارت به نظام سلامت تحمیل می‌کند.
این شرایط در کشور‌های درحال توسعه‌ای مانند ایران به مراتب بدتر است؛ ۴۷ درصد زنان و ۴۴ درصد مردان ایرانی بالای ۵۰ سال مشکل کمبود تراکم استخوان دارند، بدون آنکه خودشان بدانند. قسمت دردناک ماجرا هم همین جاست؛ بیشتر این افراد تا زمانی که دچار شکستگی‌های پی درپی استخوانی یا درد‌های شدید اسکلتی نشوند خبری از بیماری شان پیدا نمی‌کنند. بیماری که راه‌های پیشگیری از آن و کنترلش بسیار ساده و کم هزینه است. به ویژه برای زنان که شانس ابتلایشان به این بیماری چهار برابر بیشتر از مردان است و پوکی استخوان بیشتر از بیماری سرماخوردگی آن‌ها را تهدید می‌کند.
این روز‌ها برخلاف گذشته درمان این بیماری سخت و ناممکن نیست، البته به شرطی که زود تشخیص داده شود، ازاین رو در تقویم بهداشتی کشورمان هفته‌ای را با نام اطلاع رسانی درباره بیماری پوکی استخوان نام گذاری کرده اند که ما هم این فرصت را مغتنم شمردیم کمی بیشتر درباره این بیماری صحبت کنیم تا اگر شما هم در آستانه ابتلا به آن هستید بدانید چطور باید از خودتان مراقبت کنید.
سبک زندگی سالم
پوکی استخوان روندی طبیعی در بدن همه ما انسان هاست، اما نه در سنین جوانی و میان سالی، بنابراین اگر پیش از رسیدن سالمندی علائمی مانند درد مفاصل، مشکل در ایستادن و راست نشستن، کوتاه شدن قد و شکستگی استخوان با کمترین ضربه را احساس کردید باید بدانید که مبتلا به پوکی استخوان شده اید و باید تغییر جدی در سبک زندگی تان ایجاد کنید.
فعالیت بدنی مناسب
فعالیت بدنی برای ساخته شدن و حفظ استخوان از کودکی تا سنین پیری ضروری است، ازاین رو ورزش قسمت مهمی از برنامه پیش گیری و درمان پوکی استخوان هم محسوب می‌شود. مفیدترین نرمش‌هایی که توده استخوان را حفظ می‌کند و حتی باعث افزایش مختصر آن می‌شود، نرمش‌های تقویتی و استقامتی است البته باید حواسمان باشد که در هنگام ورزش، فشار ناگهانی بر روی استخوان‌ها وارد نیاید و از ورزش‌هایی که ممکن است ضربه‌های زیادی به استخوان‌ها بزند، خودداری کنیم. درضمن، مانند همیشه باید نگاه ویژه‌ای به پیاده روی داشت. ورزش ساده‌ای که باید دست کم روزی ۳۰ دقیقه انجام داد تا اثر مطلوب خود را بر بافت‌های استخوانی بگذارد.
تغذیه صحیح و هدفمند
مصرف منظم ۱۰۰۰میلی گرم کلسیم در روز ضروری است. این میزان برای افراد بالای ۵۰ سال ۱۵۰۰میلی گرم و برای زنان حامله و شیرده دست کم ۱۲۰۰میلی گرم است. مواد غذایی غنی از کلسیم هم شیر، ماست، پنیر و ماهی هستند. برای نمونه مصرف یک لیوان شیر کم چرب ۳۰۰میلی گرم و یک لیوان ماست کم چرب ۴۰۰میلی گرم کلسیم دارد. درصورت دسترسی نداشتن به مواد حاوی کلسیم هم، می‌توان از مکمل‌های غذایی به همراه ویتامین D استفاده کرد، این مکمل‌ها را بهتر است به همراه وعده‌های غذایی یا هنگام خواب خورد تا بیشتر جذب بدن شوند. یادتان باشد؛ موادی مانند قهوه، سیگار، گوشت قرمز و نوشیدنی‌های کافئین دار مانع از جذب کامل کلسیم دریافتی می‌شوند. موادغذایی مانند لبنیات، زرده تخم مرغ، بعضی ماهی ها، روغن ماهی و جگر هم به مقدار زیادی حاوی ویتامین D هستند.
رهاکردن عادت‌های بد
داشتن برخی عادت‌های غذایی یا رفتاری نامناسب تأثیر مستقیمی روی سلامت استخوان‌ها دارد که باید آن را ترک کرد، مانند مصرف زیاد پروتئین که باعث دفع کلسیم بیشتر از کلیه‌ها می‌شود؛ مصرف زیاد تنقلات شور که فشارخون را افزایش می‌دهد و کلیه‌ها را مجبور به دفع کلسیم می‌کند؛ پرهیز از قرارگرفتن درمقابل نورخورشید به دلیل ترس از آفتاب سوختگی یا نوع سبک زندگی (نیاز یک فرد بزرگ سال بالای ۵۰ سال به ویتامین D خورشید ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی گرم در روز است)؛ عادت به مصرف زیاد قهوه به دلیل داشتن کافئین بیش از حد که جذب کلسیم در بدن را مختل می‌کند؛ رژیم‌های لاغری شدید که به ازدست دادن وزن زیاد و ناگهانی منجر می‌شود؛ استعمال دخانیات که موجب اختلال در جذب کلسیم و ساخت استخوان می‌شود و مصرف مشروبات الکلی به هرمیزانی که باشد.
سبک زندگی بیمارگونه
استخوان‌ها از فیبر‌های کلاژن و مواد معدنی تشکیل شده اند.
از بدو تولد تا اوایل بیست سالگی، این سلول‌ها با جذب موادمغذی و معدنی رشد می‌کنند و متراکم می‌شوند. اما از سی وپنج سالگی به بعد این روند سیر نزولی به خودش می‌گیرد و هرچه سن بیشتر شود از تراکم استخوان هم کاسته می‌شود که امری طبیعی است. در این بین برخی عوامل نقش کاتالیزور را بازی می‌کنند که مستقیم به سبک زندگی ما برمی گردد.
کم تحرکی
تصور اینکه کم تحرکی و زندگی ماشینی باعث شود از حجم تراکم استخوان کاسته و روند پوکی استخوان تشدید شود، کمی سخت است، اما واقعیت دارد. درواقع کم تحرکی یکی از عامل‌های اصلی
در این باره محسوب می‌شود و میزان شیوع بیماری پوکی استخوان را درکلان شهر‌ها به نسبت شهر‌های کوچک‌تر و روستا‌ها بیشتر می‌کند. همچنین کمبود وزن بیش از ۱۰درصد نسبت به وزن دوران جوانی یا بی ام آی کمتر از ۱۹ هم زمینه ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
رژیم غذایی نامناسب
تغذیه مناسب از دوران کودکی حتی شیرخوارگی نقش مهمی در تراکم استخوان دارد. هرچه استخوان بندی ما ظریف‌تر باشد، میزان ابتلای به پوکی استخوان بیشتر است و این یکی از همان دلایلی است که باعث شده تا شیوع این بیماری در بین زنان به نسبت مردان هم بیشتر باشد. گذشته از این مصرف غذا‌های فست فودی، نوشابه‌های قندی و گازدار، مصرف زیاد شیرینی جات و مصرف کمتر غذا‌های سالم و مقوی مانند آبگوشت، جگر، لبنیات و سبزیجات که این روز‌ها با ذائقه خیلی‌ها دیگر جور درنمی آیند، باعث شده است تا دریافتی ما از ریزمغذی‌هایی مانند کلسیم و ویتامین D کاهش بیابد که نقش مهمی در تراکم استخوان دارند.
ابتلا به برخی بیماری‌ها
برخی سرطان‌ها و بیماری‌های ژنتیکی، غدد، گوارشی، خونی و روماتیسمی (نظیر پرکاری تیروئید، سلیاک، نارسایی مزمن کلیه، آرتریت روماتوئید، بیماری‌های مزمن کبدی و دیابت نوع یک) در افزایش خطر ابتلا به
پوکی استخوان نقش به سزایی دارند. بیماری‌هایی که در بیشتر آن‌ها این سبک زندگی نادرست ماست که باعث ابتلای به آن‌ها می‌شود، بنابراین تغییر و اصلاح در سبک زندگی به هر منظوری که باشد، نتیجه اش مثبت و عالی خواهد بود. اگرچه یائسگی زودرس را نباید در دسته بیماری‌ها تقسیم بندی کرد، ولی بروز این اتفاق قبل از چهل وپنج سالگی در خانم‌ها نیز می‌تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان را تا چندین برابر افزایش دهد.
مصرف برخی از دارو‌ها
مطالعات محققان نشان می‌دهد، مصرف دارو‌های استروییدی، هورمونی، ضد تشنج و ضد افسردگی بیشتر از سایر دارو‌ها کاهش دهنده تراکم استخوان هاست. همچنین آنتی اسید‌های حاوی آلومینیوم برای درمان سوزش سردل، دارو‌های شیمی درمانی، دارو‌های سیکلوسپورین و تاکرولیموس برای پیشگیری از پس زدن عضو پیوندی، هپارین برای پیشگیری از لخته شدن خون، فوروزماید و تورزماید برای درمان نارسایی قلب، مدروکسی پروژسترون استات برای پیشگیری از بارداری، متوترکسات برای درمان سرطان و آرتریت روماتوییدو پیوگلیتازون و رزیگلیتازون برای درمان دیابت نیز سبب کاهش تراکم استخوان‌ها می‌شوند.
عادت‌های نادرست
برخی از رفتار‌ها یا عادت‌های نامناسب مانند مصرف الکل و دخانیات به ویژه سیگار نقش مهمی در بروز بیماری‌های قلبی عروقی و ریوی، سکته‌های قلبی و مغزی، سرطان‌ها و مرگ و میر زودهنگام دارد. افزون بر این نتایج تحقیقات پژوهشگران حوزه سلامت نشان می‌دهد که سیگار موجب کاهش خون رسانی به استخوان ها، کاهش فعالیت سلول‌های استخوان ساز، کاهش جذب کلسیم غذا و در نهایت بروز بیماری پوکی استخوان می‌شود. همچنین باعث کم شدن هورمون استروژن (عامل استحکام استخوان‌ها در زنان) خواهد شد و احتمال کمردرد و آرتریت روماتوئیدی را بیشتر خواهد کرد. مصرف سیگار با احتمال افزایش عفونت و کاهش جوش خوردگی در شکستگی‌ها و زخم‌های جراحی هم رابطه مستقیمی دارد.
۲۲۰.۰۰۰.۰۰۰
براساس تخمین بنیاد بین المللی استئوپروز بیش از ۲۲۰ میلیون نفر در سراسر دنیا از پوکی استخوان رنج می‌برند.
۵۳
۵۳ درصد زنان یائسه، در یکی از نواحی لگن، کمر یا انتهای ساعد دچار پوکی استخوان می‌شوند.
۴۵-۷۵
حدود نیمی از زنان بیشتر از ۴۵ سال و ۹۰ درصد زنان بیشتر از ۷۵ سال به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند.
۴
از هر ۴ زن ایرانی بالای ۵۰ سال، یک نفر به پوکی استخوان مبتلاست.
۴.۶
۴.۶ افراد ۲۰ تا ۷۰ سال در ایران به پوکی استخوان در ستون فقرات مبتلا هستند.
۱۰۰۰۰+۱۰۰۰۰+...
پوکی استخوان در سال، منجر به ده‌ها هزار شکستگـی ناتـوان کننده می‌شود.