تکتم جاوید
بالغ بر ۱۸ سال است که تحقیق درمورد شهر‌های دوستدار کودک مورد توجه متخصصان و صاحب‌نظران قرار گرفته است. تلاش مدیران شهری از تصویب این طرح، دیده شدن کودکان در طرح‌های توسعه شهر و ارائه فرصت به آنان برای مشارکت در تصمیم‌گیری‌های شهری است. بر این اساس، در مشهد نیز این مقوله مورد توجه مدیریت شهری قرار گرفت و طرح شهر دوستدار کودک به تصویب شورای اسلامی این کلان‌شهر رسید. شورای شهر با تصویب شهر دوستدار کودک گام مؤثری در راستای سهیم شدن کودکان از شهر برداشت و حال، معاونت برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی (اداره شهر خلاق) فرایند اجرایی آن را در بخشی از شهر آغاز کرده است.
وضعیت شهر دوستدار کودک در شهر‌های ایران
مدیرکل پژوهش، آمار و مطالعات راهبردی شهرداری مشهد، در‌این‌باره با اشاره به بازدید نماینده یونیسف از مشهد در سال گذشته اظهار کرد: دی‌ماه سال گذشته بود که نماینده یونیسف به مشهد آمد و از طرح‌ها و ایده‌های ارائه‌شده در راستای طرح شهر دوستدار کودک استقبال کرد. نماینده یونیسف با بازدید از خانه کودک و شاهنامه، کارالند و کتابخانه تخصصی کودک بچه‌های آسمان به توانایی بالقوه مشهد برای شهر دوستدار کودک شدن اشاره کرد. محمدمهدی کریمی افزود: تاکنون شهر‌های متعددی در ایران قصد پیوستن به شهر دوستدار کودک یونیسف را داشته‌اند، اما هنوز هیچ شهری از کشور موفق به کسب برند شهر دوستدار کودک نشده است. مدت هاست شهر زرند در استان کرمان به دنبال اجرایی شدن شهر دوستدار کودک است. علت انتخاب زرند به عنوان شهر دوستدار کودک به دلیل محرومیت و جمعیت اندک توجیه‌پذیر بود. پیش از این اصفهان هم اقدام کرده بود که هنوز موفق نشده است. اکنون شهر‌های مشهد، اصفهان، شیراز، رشت، یزد، زرند، سمنان و تبریز گزینه‌های انتخاب شهر دوستدار کودک هستند.
وی همچنین درمورد سیر فعالیت شهر دوستدار کودک در مشهد گفت: روند اجرایی طرح از سفر دکتر ویل پارکس، نماینده وقت یونیسف در ایران، کلید خورد. نقش وزارت کشور در این پروژه بسیار مؤثر است. دکتر سید محسن حسینی پویا، رئیس کمیسیون حقوقی شورای شهر، عضو مؤثر (فوکال‌پوینت) است. با پژوهش‌هایی که صورت گرفت و با توجه به تصمیم مدیریتی، منطقه ۵ مشهد به صورت پایلوت انتخاب شد.
کریمی اضافه‌کرد: ظرفیت‌های این منطقه از جمله تعداد مدارس، فضای سبز، خدمات بهداشتی و پراکندگی آن‌ها و همچنین رده سنی کودکان منطقه به دقت استخراج شده است. شورای شهر نیز مصوبه شهر دوستدار کودک را در دی‌ماه ۱۳۹۷ به تصویب رسانده است. علاوه بر این، در راستای کشف نیاز‌های بومی، ۵۳ مصاحبه عمیق از کودکان منطقه دریافت شد. مخاطبان مصاحبه ۳ دسته بودند: کودکان، والدین کودکان وابسته (صفر تا ۷ سال) و مربیان و معلمان مدارس. بر همین اساس، نیاز‌های بومی کودکان منطقه شناسایی شد. هرچند نتایج ناراحت‌کننده بود، اما باعث شد از انتخاب این منطقه به عنوان پایلوت خرسند شویم. اصلی‌ترین نیاز مطرح‌شده امنیت است. البته همین نیاز‌ها از نظر پراکندگی متفاوت است که در پروژه شیوع‌شناسی مورد بررسی قرار می‌گیرد. تاکنون بخش زیادی از فرایند پیش از اعلام نامزدی (کاندیداتوری) صورت گرفته است. اکنون در مرحله برنامه‌ریزی قرار داریم و باید به طراحی نقشه بپردازیم. امیدوارم به‌زودی این منطقه به عنوان نامزد CFCI برگزیده شود.
مدیرکل پژوهش، آمار و مطالعات راهبردی شهرداری مشهد همچنین با انتقاد از توجه صرف برخی از مسئولان به مسئله شهرسازی و فضای شهری افزود: درمورد وضعیت شهر‌های ایران برای اینکه بتوانیم شهر دوستدار کودک باشیم باید فرایندی طولانی را به نتیجه برسانیم. این پروژه در ایران با مشارکت و مدیریت وزارت کشور و یونیسف پیش می‌رود. در این فرایند، نیازمند یک سری اقدامات حقوقی، اجرایی، فرهنگی، اجتماعی و شهرسازی هستیم. مشهد اکنون به لحاظ ظرفیتی که دارد، در مقایسه با شهر‌های دیگر، پیشگام است، اما مشکلی که با آن روبه‌روست مسئله حاشیه‌نشینی می‌باشد.
نحوه پیوستن به شهر‌های دوستدار کودک
فاطمه باقری، فوکال‌پوینت یونیسف و وزارت کشور در پروژه شهر دوستدار کودک در مشهد، نیز با اشاره به آغاز فعالیت شهر‌های دوستدار کودک در دنیا گفت: تحقیق در حوزه شهر‌های دوستدار کودک، به‌ویژه در اروپا، از سال‌های ۱۹۸۰ به بعد مورد توجه قرار گرفت و به طور رسمی از سال ۱۹۹۴ کلید خورد. اکنون بیشترین شهر‌های دوستدار کودک در اروپا قرار دارند که تعداد آن‌ها قریب به ۳۰۰۰ شهر است.
فاطمه باقری درمورد فرایند کسب برند شهر دوستدار کودک افزود: برای پیوستن به شهر‌های دوستدار کودک، فرایندی دست‌کم دوساله و حداکثر پنج‌ساله برای شهر‌های دارای جمعیت کمتر از یک میلیون نفر نیاز است. این پروژه نیازمند بسترسازی، برنامه‌ریزی و انجام پژوهش‌های بنیادین است تا نخست، شهر بهتر شناسایی شود و سپس، براساس شناخت صورت‌گرفته برنامه‌ریزی صورت گیرد. با احراز این شرایط، شهر در مرحله اول، نامزدی CFCI را دریافت می‌کند. سپس یونیسف به آن شهر مهلتی ۲ تا ۵ ساله می‌دهد تا برنامه را اجرایی کند، و پس از اجرای دقیق نقشه، موفق به کسب برند شهر دوستدار کودک می‌شود.
باقری ضمن اشاره به چهارچوب یونیسف اظهار کرد: پیوستن به شهر‌های دوستدار کودک مستلزم طی فرایند چند‌مرحله‌ای است. مرحله نخست شناسایی شهر است. موضوع عدالت و مشارکت شهری در این حوزه مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ لذا شهر باید کاملا دقیق، جزئی و صادقانه تفسیر شود؛ زیرا پیش‌فرض یونیسف رعایت اصل حسن نیت است مگر اینکه تخلفی احراز شود. در این صورت، ممکن است از تمام برند‌های کسب‌شده حذف شویم. مرحله بعدی وجود مصوبه‌ای است تا پشتیبانی قانونی صورت گیرد. سپس باید پژوهشی بومی انجام شود. بر اساس کنوانسیون حقوق کودک، اشخاص صفر تا ۱۸ سال کودک محسوب می‌شوند. بعد از کشف نیاز‌های بومی، باید برنامه‌ریزی کامل شهر صورت گیرد و سپس نقشه آن تأیید شود. در نهایت، شهر نامزد شهر دوستدار کودک می‌شود. ۴ مرحله بعدی عملیاتی‌سازی برنامه و پیوستن به شبکه است.
به گفته وی، مؤلفه‌های شهر دوستدار کودک به ۵ بخش تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از: مؤلفه اجتماعی شامل عناصری از قبیل ایمنی و امنیت، برابری افراد در دسترسی به خدمات و ...، مؤلفه زیست‌محیطی و بهداشتی شامل عناصری مانند دسترسی به فضای سبز، محیط سالم و پاک و ...، مؤلفه روان‌شناختی شامل احساس مثبت از خویشتن، احساس احترام و ارزش داشتن کودک و دیگر موارد، مؤلفه فرهنگی شامل عناصر دسترسی به کتابخانه و کیفیت کتاب‌ها، وجود فرهنگ‌سرا‌ها و ... و مؤلفه‌های کالبدی شامل عناصری، چون کیفیت مسکن و سکونت، کیفیت خیابان‌ها، دسترسی به امکانات ویژه معلولان و ....
به گفته او، یکی از دلایلی که هنوز در ایران شهر دوستدار کودک وجود ندارد این است که نخست، تاکنون به پروژه‌های این چنینی توجه نشده است و دوم، طبق اعلام یونیسف، شهر‌هایی که جمعیت میلیونی دارند در یک مرتبه نمی‌توانند موفق به دریافت برند شوند؛ لذا وزارت کشور و یونیسف ایران ابتکاری ایجاد کرده‌اند که در ایران منطقه و محله دوستدار کودک مطرح شود. هرچند این رویه فرایند را طولانی‌تر می‌کند، اما شفاف‌تر است. به عبارت دیگر، در یک شهر، ابتدا فعالیت روی یک منطقه از شهر به صورت پایلوت متمرکز می‌شود و همه فرایند روی همان منطقه پیاده‌سازی و در نهایت، نامزدی برای همان منطقه دریافت می‌شود.
وی با اشاره به لزوم مدنظر قرار دادن فاصله شهر‌های ایران با کشور‌های پیشرفته بیان کرد: برای مثال، در پژوهش‌های صورت‌گرفته، دغدغه کودکان در ژنو نداشتن تلفن امنیتی بود. به همین منظور، شماره تلفنی برای شکایت کودکان در صورت مشاهده ناعدالتی حتی در خانواده معرفی شد، حال آنکه این فرایند در شهر‌های ایران بسیار متفاوت است. علاوه بر این مسائل، اگر شهر‌ها جمعیت بیشتری داشته باشند، باید به صورت جزئی‌تر بررسی شوند که زمان‌بر است.